Бета-ыдырау β-ыдырау ? атом ядросыны? ?ш?нде нейтронны? (n) протон?а (p) ж?не протонны? нейтрон?а ?зд?г?нен айналу процес?. Процесс кез?нде ядродан электрон (е?) не позитрон (е+) ж?не электронды? антинейтрино не нейтрино б?л?н?п шы?ады. Бета-ыдырауды? ек? т?р? бар:

1)Электронды? бета-ыдырау кезiнде ядро ?з бетiнше зарядын бiр бiрлiкке арттыра отырып ?зiнен электронды ?шырып шы?арады. Б?л ??былысты? негiзiнде протон мен нейтронны? бiр-бiрiне айнала алатын ?асиетi жатыр. Бос нейтронны? массасы бос протон мен электронны? массаларыны? ?осындысынан ?лкен. Сонды?тан энергетикалы? т?р?ыдан м?ндай ыдырау тиым салынба?ан. Т?жiрибе н?тижелерiн тере? талдау б?л ыдырау кезiнде протон мен электронмен ?атар заряды мен массалы? саны н?лге те? та?ы бiр б?лшек б?лiнетiнiн к?реттi. Э.Фермидi? ?сынысы бойынша нейтрино деп атал?ан б?л б?лшектi 1956 жылы т?жiрибеден бай?ады. Сонымен нейтронны? ыдырау реакциясы

${\displaystyle \ _{0}^{1}n\rightarrow \ _{1}^{1}p+\ _{-1}^{0}e+\ _{0}^{0}{\bar {\nu }}_{e}}$,

м?нда?ы ${\displaystyle {\bar {\nu }}_{e}}$ - электронды? антинейтрино. Ядроны? байланыс энергиясыны? болуынан ядро ??рамында?ы протондар мен нейтрондарды? массасы б?л б?лшектi? бос к?йiндегi массасынан негiзiнен аз екенi шы?ады. Осы себептен де ядро ??рамында?ы барлы? нейтрондар бiрдей бета-ыдырау?а т?сiп кетпейдi. Тек энергиясы жо?ары кейбiр ядроларда ?ана м?ндай т?рлену энергетикалы? т?р?ыдан м?мкiн болады. М?ндай ядроларды бета-радиоактивтi ядролар деп атайды. Бета-ыдырау кезiнде ядрода?ы нуклондарды? саны ?згермей ?алатын бол?анды?тан ядроны? массалы? саны ?згерiссiз ?алады.

2)Массасы нейтронны? массасынан аз бол?анды?тан бос протон орны?ты. Бiра? ядрода?ы протонны? массасы квантты? механиканы? аны?талма?анды? принципiне с?йкес кейбiр с?тте нейтронны? массасынан арты? болып кетуi де м?мкiн. Б?л жа?дайда мына т?рде

${\displaystyle _{1}^{1}p^{+}\rightarrow _{0}^{1}n+_{1}^{0}e^{-}+_{0}^{0}{\bar {\nu }}_{e}}$

позитронды? бета-ыдырау ж?зеге асады.

Бета-ыдырау процес? ауыр, сондай-а?, же??л ядроларда да бай?алады. Ядродан ?шып шы??ан электрондар энергиясыны? ?лест?р?м?н (?-спектрд?) зерттеу н?тижес?нде 1930 ж. швейцария физиг? В. Паули нейтрино б?лшег?н?? болатынды?ын болжады. Бета-ыдырауды? теориясын 1934 ж. италиялы? физик Э.Ферми жасады. Б?л теория бойынша бета-ыдырау процес? нуклонны? электрон-нейтринолы? ?р?спен ?серлесу н?тижес? деп ?арастырылады, я?ни нуклон электронды (е-) не позитронды (е+) ж?не антинейтриноны () не нейтриноны шы?ара отырып бас?а к?йге ауысады. ^[1]

1. ↑ “?аза? Энциклопедиясы”, II-том

Б?л ? ма?аланы? бастамасы . Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы, Уикипедия?а к?мектесе аласыз. Б?л ескертуд? д?лдеп ауыстыру ?ажет.

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.