Бактериялар
? тек
микроскопта
?ана к?р?нет?н аса ?са?
микробтар
ж?не олар к?птеген ?р алуан аурулар ту?ызады. ?алым
Антон Левенгук
аш?ан.
Бактерия
-
б?р жасушалы а?за
, к?б?с? тая?ша п?ш?нд? болып келед?. Бактерия нег?з?нен т?сс?з тек кейб?реулер?нде ?ана аздап боя?ыш заттар кездесед?.
Фотосинтез
??былысы ж?рет?н к?к -жасыл ?ызыл т?ст? ?к?лдер?н
цианобактериялар
деп атайды.
Бактериялар
? таби?атта е? к?п тара?ан, нег?з?нен б?р жасушадан т?ратын, о?шаулан?ан ядросы жо?, е? ?арапайым организмдер тобы. Ал?аш рет бактерияларды (грекше bakter?on ? тая?ша) 17 ?асырда голланд ?алымы, микроскопты жасаушы ?
Антони ван Левенгук
бай?а?ан. 19 ?асырда бактерияларды? ??рылысы мен таби?атта?ы р?л?н
француз
?алымы
Луи Пастер
, нем?с ?алымы
Роберт Кох
ж?не а?ылшын ?алымы
Джозеф Листер
зерттед?. Бактерияларды?
клетка
??рамында т?ра?ты
клетка ?абаты
,
цитоплазмалы? мембрана
,
цитоплазма
,
нуклеоид
,
рибосома
болады.
Ядроны?
?ызмет?н дезоксирибонуклеин ?ыш?ылы (
ДН?
) ат?арады. Бактериялар ядросы мембрана ?абы?ымен о?шауланба?ан ж?не онда хромотин ж?птер? т?з?лмейд?. Бактериялар ?арапайым б?л?ну ар?ылы к?бейед?. Мысалы, 1 г ?ара топыра?та 2 ? 3 млрд. бактериялар, 1 г ??мды топыра?та 150 мы? бактериялар, адам к?п жинал?ан б?лме ауасыны? 1 м3-?нде он мы?дай бактериялар т?рш?л?к етед?. Оларды? п?ш?ндер? ?р т?рл?: шар т?р?зд?лер?н ? кокк, ?осарлан?андарын ? диплококк, тая?ша т?р?зд?лер?н ? бациллалар, ?т?р т?р?зд?лер?н ?
вибриондар
, та?а т?р?зд?лер?н
терроидтар
, ж?з?м т?р?зд? шо?ырлан?андарын ?
стафилококтар
деп атайды. Бактерияларды? ?зынды?ы 1 ? 20 мкм, ен? 0,1 ? 10 мкм, ал ж?п т?р?зд?лер?н?? ?зынды?ы 50 ? 100 мкм-ге жетед?. ?олайсыз жа?дай ту?анда сырты ?алы? ?абы?пен ?апталып спора т?зед?. Бактериялар ?те т?менг? температурада ([[?190?С-та, ал споралары
?253?С
-та]]) т?рш?л?к ете беред?. Оларды ?те жо?ары температурада (+100?С-та) кепт?ргенде, кейб?р т?рлер? (мысалы, гонококтар) т?рш?л?г?н тез жойса, дизентерия тая?шалары жет? т?ул?к, дифтериян?к? отыз т?ул?к, туберкулезд?к? то?сан т?ул?к, ал т?йнемен?? бациллалары он жыл?а дей?н т?рш?л?г?н жоймайды. Бактерияларды ультрак?лг?н с?улелер? ер?т?п ж?беред?. ?ыш?ылды, ?антты, т?зды ортада т?рш?л?к ете алмайды. Бактерияларды? к?пш?л?г? зиянсыз, ал зиянды т?рлер? к?птеген ж??палы аурулар (туберкулез, тырыс?а?, к?кж?тел, т.б.) тудырады. Бактериялар жасушасында ?с?мд?ктер мен жануарларды? жасушасында болатын элементтерд?? барлы?ы кездесед?. Бактерияларды? т?рш?л?г?нде ферменттерд?? ат?аратын р?л? зор. Оларды? б?р б?л?г? (эндоферменттер) бактерияларда синтез, тыныс алу процес?н реттесе, ал ек?нш?лер? (
экзоферменттер
) бактериялар ар?ылы ?орша?ан орта?а б?л?н?п шы?ады. Сондай-а? оларды? т?рш?л?к ету? ?ш?н к?м?ртек пен азот ?те ?ажет. Бактериялар азотты а?уыздан, амин ?ыш?ылдарынан, аммоний т?здарынан, нитраттардан алады, кейб?реулер? атмосфера азотын с???ред?. Бактериялар к?м?ртект? к?птеген к?м?рсулардан, спирттерден, органикалы? ?ыш?ылдардан, т.б. алады. Органикалы? ?осылыстарда?ы к?м?ртект? с???рет?н бактерияларды гетеротрофты, ал атмосферада?ы к?м?ртект? с???рет?ндерд? автотрофты бактериялар деп атайды. Бактериялар ауа бар жерде де (аэробты бактериялар), жо? жерде де (анаэробты бактериялар) ?с?п-?нуге бей?мделген. ?с?мд?ктер мен жануарлар ?алды?тарын минералдандыру ар?ылы бактериялар таби?атта?ы зат айналымына ?атысады. Мысалы, бактериялар ?с?мд?к ?алды?ына ?сер еткенде, оны? ??рамында?ы
крахмал
,
пентозандар
,
целлюлоза
,
пектин
заттары
су
мен
к?м?р
?ыш?ылына ыдырайды. Т?р?
организмдерге
ш?р?ту бактериялары ?сер етсе, онда?ы азот ?осылыстары аммиак?а айналады. Ал топыра?та?ы нитрификациялаушы бактериялар аммиакты азот ?ыш?ылы т?здарына дей?н тоты?тырады. Бактериялар топыра? ??нарлылы?ын ?алыптастыру?а, химиялы? элементтерд?? геохимиялы? жолмен алмасуына ?атысады, антибиотиктерд?, амин ?ыш?ылдарын, витаминдер мен ферменттерд?, т.б. ?осылыстарды т?зед?. Бактериялар тама? ж?не же??л ?нерк?с?птер?нде (с?т та?амдарын ?з?рлеу, зы?ырды ж?б?ту, т.б.) ке??нен пайдаланылады.
Бактериялы? с?лт?с?зденд?ру, бактериялы? шаймалау ? кентастар ??рамында?ы ба?алы кендерд? (
уран
,
мыс
,
алтын
, т.б.) микроорганизмдер к?мег?мен ер?т?нд?леп алу ?д?с?. Металдарды бактериялы? с?лт?с?зденд?ру ар?ылы б?л?п алу ?д?с?мен ?нд?ру 16 ?асырдан белг?л? бол?ан. Б?ра? ол кезде бактерияларды? металдарды с?лт?с?зденд?рудег? р?л? белг?с?з болды.
1947
ж. американы? микробиологтары Холмер мен Хинкелл кен?ш суында б?рын белг?с?з Th?obac?llus T. ferroox?dans бактериясыны? бар екен?н аны?тады ж?не оны? сульфидт? минералдарды? барлы? т?р?н, к?к?ртт?, тем?рд?, сондай-а?
Сu+
,
Se2-
,
Sb3+
,
U4+
элементтер?н ?ыш?ылды?ы (рН) 1,0 ? 4,8, температурасы 5 ? 35? болатын ортада тоты?тыра алатынын д?лелдед?. Б?л бактерияларды? 1 г кендег?, немесе 1 мл кен суында?ы м?лшер? 1 млн-нан 1 млрд-?а дей?н болады.
1958
ж.
А?Ш
-та мысты T. ferroоx?dans бактериясымен с?лт?с?зденд?ру ?д?с? патенттелд?.
КСРО
-да б?л ж?н?ндег? зерттеулер 20 ?асырды? 50-жылдарында басталды. Оны? н?тижес?нде зерттеуш?лер сульфидт? минералдарды, тем?рд?, к?к?ртт? тоты?тыратын бактерияларды? жа?а (Leptosp?r?llum L. ferroox?dans, Th?obac?llus organopatus, Th?obac?llus th?ooх?dans, т.б.) т?рлер?н ашты. Т?ст? металдарды кеннен бактериялы? с?лт?с?зденд?ру ?д?с?мен алуда бактерияларды? тионды? т?р? ? T. ferrooх?dans к?б?рек ?олданылады. Бактериялы? с?лт?с?зденд?ру процес?н жылдамдату ?ш?н кенд? ?нта?тап немесе кен ?г?нд?с?н (концентратын) жете араластырып, алын?ан ?ойыртпа?ты аэраттап ж?не бактерияларды? ?рекетке жарамдылы?ы толы? са?талатындай температура мен ?ыш?ылдылы?ты (
рН
-ты 1,5 ? 2,5 шамада) б?ркелк? ?стау ?ажет. Б?л жа?дайда 1 мл концентратта?ы бактерия жасушаларыны? саны 109?1010 жетед?. Б?р са?ат ?ш?нде, осындай мыс концентратынан 0,7 г/л, мырыштан 1,3 г/л; ?алайыдан 0,2 г/л ?н?м ер?т?нд?ге т?сед?. ?алайы мен алтыны бар ?г?нд?ден 70 ? 80 са?ат ?ш?нде 90% пайдалы кенд? (металды) б?л?п алу?а болады. Бактериялар сульфидтерд? ж?здеген, мы?да?ан есе тез тоты?тырады, ал ек? валентт? тем?рд?? (
Fe2+
) тоты?уын химиялы? ?д?ске ?ара?анда
2?105
есе жылдамдатады.
Ашы? ?д?с
?ш валентт? (
Fe3+
) тем?р ж?не бактериясы бар ?лс?здеу к?к?рт ?ыш?ылыны? (
H2SO4
) суда?ы ер?т?нд?с?н ?й?нд?дег? кенге шашыратып себу ар?ылы ?ске асырылады. Жер астылы? ?д?сте ер?т?нд? айдау ???ымасы ар?ылы кенге жетк?з?лед?, ал ??рамында металы бар ер?т?нд? ???ыма ар?ылы жер бет?не шы?арылып, гидрометаллургия зауытына ж?бер?лед?. Бактериялы? с?лт?с?зденд?ру ?д?с?мен ал?ан металды? ?з?нд?к ??ны химиялы? с?лт?с?зденд?румен салыстыр?анда б?р жарым ? ек? есе т?мен болады. Бактериялы? с?лт?с?зденд?ру ?д?с? ?аза?станда ал?аш рет
?о?ырат
,
Николаев
кен?штер?нде ?олданылды.
Virus
.
Микроорганизмдерд?? морфологиясы ж?не экологиясы
[
??деу
?|
?айнарын ??деу
]
Микробиологияны? дамуыны? нег?зг? кезе?дер?.
Микроб
?лем?н тануды? физиологиялы? ж?не морфологиялы? кезе?дер?, микроорганизмдерд?? ашылуы. Биология ж?не медицина ?ылымыны? б?л?г? рет?нде микробиологияны? ?аз?рг? заман?ы даму кезе?дер?; жет?ст?ктер? ж?не оны? ?р? ?арай дамуыны? нег?зг? ба?ыттары.
Микроорганизмдерд?? классификациясы ж?не ж?йел?л?г? туралы т?с?н?к.
Прокариоттар ?лем?
,
номенклатуралы? сипаттамасы
.
Т?р-микроорганизмдерд??
ж?йел?г?н?? нег?зг? б?рл?г? рет?нде.
Штамдар, таза ?с?нд?, клондар туралы т?с?н?к. Микроорганизмдерд?? нег?зг? морфологиялы? формалары: кокктар, тая?шалар, ?исы? варианттар; оларды? сипаттамалары.
Бактериалды? жасуша ??рылысы, оны? нег?зг? ??рылымды? элементтер?.
Жасуша
?ш?л?к пайда болуларды?,
цитоплазмалы?
мембраналарды? ж?не жасуша ?абыр?асыны? химиялы? ??рамы мен ??рылысы. Бактериалды? жасушаны? т?ра?ты ж?не т?ра?ты емес ??рылымды? компоненттер? (капсула, споралар, ж?пшелер, ?осындылар). Сферопластар, протопластар. Цитоплазманы? ?йымдасуы.
Капсула, оны? химиялы? ??рамы, бояу ?д?стер?, ат?аратын ?ызмет?.
Споралар, оларды? физиологиялы? р?л?, химиялы? ??рамы, бояу ?д?стер?, таби?атта?ы р?л?; микробтарды? ?м?рс?ру?ндег? ?ызмет?.
Бактериалды? ?осындылар сипаттамасы, волютинд?к д?ндер, оларды? физиологиялы? р?л?, бояу ?д?стер?.
Спирохеталар, актиномицеттер, микоплазмалар, риккетсиялар ж?не хламидиялар. Жасуша ?ш?л?к ??рылымны? морфологиялы? ерекшел?ктер?, оларды бояу ?д?стер?. Оларды? нег?зг? биологиялы? ?асиеттер?. Адам патологиясында?ы ма?ызы.
Антибиотик
?нд?р?с?нде актиномицеттер ж?не са?ырау??ла?тарды? ат?аратын р?л?.
Категориясы бойынша туыс саны
[1]
:
| Категория
|
? Саны
|
| Туыс жалпы саны
|
35
|
| Бактериялар
|
21
|
| Мицелиалд? са?ырау?ула?тар
|
8
|
| Ашыт?ылар
|
4
|
| Актиномицеттер
|
2
|
Nazik ktl
.
Категориясы бойынша т?р саны
[1]
:
| Категория
|
? Саны
|
| Туыс жалпы саны
|
81
|
| Бактериялар
|
56
|
| Мицелиалд? са?ырау?ула?тар
|
15
|
| Ашыт?ылар
|
6
|
| Актиномицеттер
|
4
|
Категориясы бойынша штаммдар саны
[1]
:
| Категория
|
? Саны
|
| Туыс жалпы саны
|
186
|
| Бактериялар
|
139
|
| Мицелиалд? са?ырау?ула?тар
|
31
|
| Ашыт?ылар
|
9
|
| Актиномицеттер
|
7
|
?лг?лерд?? саны
[1]
:
| Категория
|
? Саны
|
| Туыс жалпы саны
|
2565
|
| Бактериялар
|
1950
|
| Мицелиалд? са?ырау?ула?тар
|
333
|
| Ашыт?ылар
|
170
|
| Актиномицеттер
|
112
|
Микроорганизмдерд?? экологиясы
.
Экож?йелер
,
экологиялы? ?уыстар
.
Популяция
,
биотоп
,
микробиоценоз
.
Симбиотикалы? б?р?гулер рет?ндег? микроорганизмдер: мутуализм, комменсализм, паразитизм, антагонизм.
Топыра?, ауа,
су микрофлорасы
.
Адам
организм?н?? ?алыпты микрофлорасыны? нег?зг? б?л?м? рет?нде - т?ра?ты (т?ул?кт?к) ж?не кездейсо? (транзиторлы?) микрофлора болып табылады. Топыра?, су, ауа?а микроорганизмдерд?? санитарлы? к?рсетк?штер?;
биологиялы? ?асиеттер?
,
аны?тау ?д?стер?
.
С?т
ж?не
с?т ?н?мдер?н?? микрофлорасы
;
ет
ж?не
ш?жы? ?н?мдер?н?? микрофлорасы
;
сусындар
мен
шырынны? микрофлора
.
By Nazik ktl
.
Микроорганизмдарды? генетикасы мен физиологиясы
[
??деу
?|
?айнарын ??деу
]
Микробты? жасуша
? т??ым ?уалаушылы? ж?не жа?а ??делулерд?? нег?з? рет?нде. Т?рш?л?к иес?н?? жасушалы? ж?не жасушалы? емес формасыны? ?йымдасуы. Ядро ??рылысы, оны? т??ым ?уалаушылы?та ат?аратын ?ызмет?.
Плазмидтер
мен бактериалды хромасомаларды? ?йымдасуыны? молекулярлы? нег?здер?. Хромасомдардан тыс генетикалы? детерминантаны? сипаттамасы, оларды? т?рлер? ж?не ?асиеттер?.
Т??ым ?уалаушылы? ж?не ?згерг?шт?к туралы т?с?н?к.
Генотип ж?не фенотип, геном туралы тус?н?к.
Жасушалы? метоболизмде гистондар ж?не ДН?, РН? ат?аратын ?ызмет?. Мутация ж?не рекомбинация (коньюгации, трансдукция и трансформация). Генд?к ауыт?ушылы?ты? молекулярлы? механизм?, генетикалы? ?ада?алау. Мутагендер, оларды? ?сер ету механизмдер?н?? ерекшел?ктер?н?? пайда болу классификациясы.
Генд?к инженерия. Селекция, генетикалы? нег?здер?.
Селекция. Эволюцияны? генетикалы? нег?здер? ж?не популяция генетикасы, с?рыптау, ?згерг?шт?к, ретт?л?к.
Микроорганизмдерд?? ?оректену?. ?оректену механизм? мен т?рлер?, ?оректену элементтер?, биосинтез процес?не кеткен шы?ын мен жет?спеуш?л?г?н?? ма?ызы. Гетеро- ж?не автотрофтар, ауксо- ж?не прототрофтар; ?су факторлары (д?румендер, амино?ыш?ылдары, нуклеопротеидтер, майлар ж?не т.б.).
?орект?к орталар: ?арапайым ж?не к?рдел?, ?орект?к орта ??рамы, оларды ?олдану. ??рамы, белг?лену?, консистенциясы бойынша ?орект?к орта классификациясы. Ажыратып-балау орталары, нег?зг? ж?не элективт?к. ?орект?к орта?а ?ойылатын талаптар. Стерильдеу ?д?стер?: физикалы? факторларды? ?сер ету?, ультра к?лг?н с?улелер?, радиациялы? с?уле шы?ару, автоклавтау.
Микроорганизмдерд?? тыныс алуы, тыныс алу т?рлер?. Аэробты ж?не анаэробты тыныс алу жолдары. Энергетикалы? алмасуды? физиологиясы: энергияберуш? ?рд?стерд? жасушалармен ?олдануы, оларды? ти?мд?л?г? ж?не орта шарттарына т?уелд?л?г?. Субстрат ассимиляциясыны? нег?зг? жолдары: а?уыздар, майлар, к?м?рсулар, амин ?ыш?ылдары, к?м?рсутектер, спирттер, органикалы? ?ыш?ылдар, минералды? компоненттер. Гликолиз ж?не ашу.
Кребс циклы
, цикл ж?йес?ндег? ферменттер белсенд?л?г?н ?ада?алау.
Ферменттер, оларды? микроорганизмдер т?рш?л?г?нде ат?аратын р?л?. Ферменттерд?? химиялы? ??рамы, ?сер ету механизм? бойынша классификациясы. Конституитивт? ж?не индуциябелд? ферменттер, эндогенд?к ж?не экзогенд?к ферменттер, оларды? сипаттамасы. Биокатализ механизм?нде белсенд? ортаны? химиялы? таби?аты. Коферменттер ж?не д?румендер, ферменттерд?? ?алыптасуында кофактор ж?не металдарды? р?л?. Жасушада ферменттерд?? жиналуы. Орта компоненттер?н?? микроб жасушасына тасымалдануы: белсенд? тасымалдау, диффузия.
Мембраналы? потенциал. Биологиялы? ж?йелердег? редокс-потенциалдар. Заттарды? мембрана ар?ылы ауысуы. Мембраналы? те?д?к. Донианды? те?есу. Ферменттерд? инактивтеу, ферменттерд?? белсенд?л?г?не с?йкес рH ж?не температура.
?с?нд? ортасы мен микроб жасушасыны? ?арым ? ?атынасы,
микроорганизмдерд??
?су? мен
биосинтез?не физико
?
химиялы? ж?не сырт?ы физикалы? факторларды? ?сер ету?
.
Жойылу физиологиясы.
??рылым мен ?ызмет байланысы.
Функционалды цитология
,
дифференциация с?ра?тары
ж?не
оны тудыратын шарттар
.
Таби?атта?ы элементтерд?? циклы ж?не зат айналу туралы т?с?н?к. Биосфера туралы ??ым. Микроорганизмдер топыра? ?згеру?н?? биохимиялы? агент?. Микроорганизмдерд?? м?най, торф, к?м?рге ?сер ету шарттары.Микроорганизмдерд?? топыра? ?алды?тарыны? органикалы? деструкциясы ж?не деполяризациясына ?атысуы (а?уыздар, нуклеин ?ыш?ылдары, полисахаридтер, лигнин ж?не т. б.), химиялы? байланыстарды б?зу м?мк?нд?г?, ауылшаруашылы? ?алды?тары ж?не т?рмысты?, органикалы? синтез ?н?мдер?н б?зу м?мк?нд?г?. Микроорганизмдерд?? халы? шаруашылы?ында, ветеринария ж?не медецинада ?олданылуы.
Nazik ktl
.
Медициналы? микробиологияны? п?н?, ма?саттары. Зерттеу нысандары мен ?д?стер?. Д?р?герд?? т?ж?рибел?к ?ызмет?ндег? ма?ыздылы?ы. Микробиологияны? тарихи даму сатылары.
Л.Пастер
ж?не оны? мектеб?н?? ж?мыстары. Р. Кох ж?не оны? мектеб?н?? ж?мыстары. Оларды? медициналы? микробиологияда ма?ыздылы?ы.
Фагоцитозды
И.И. Мечников
-ты? ашуы. Иммунитетет?? гуморалды? факторларыны? ашылуы (П. Эрлих, Беринг Э.Р ж?не т.б.).
Адам организм?н?? микрофлорасы ж?не патология мен ?алыпты физиологиясы процестер?нде ат?аратын р?л?. Бактерияларды? ж?йес?ндег? нег?зг? процестер. Токсономикалы? категориялар. Критерия т?рлер?. Т?р астылы? категориялар.
Бактериялар метаболизм?. Ферменттер. Микроорганизмдерд?? биохимиялы? белсенд?г?н т?ж?рибеде ?олдану, бактерияларды? ?оректену?. Бактериалды? жасуша?а ?орект?к заттарды? тасымалдану механизм?. ?оректену т?рлер?. Бактериялар ар?ылы субстратты? биологиялы? ?ыш?ылдануыны? нег?зг? т?рлер?. Облигатты аэробтар ж?не анаэробтар, факультативт? анаэробтар, микроаэрофилдер.
Бактериологиялы? зерттеу ?д?стер?. Таза ?с?нд? ж?не штамм туралы жалпы т?с?н?к. Бактерияларды? культуралды? ?асиеттер?. Бактериологиялы? зерттеуд?? нег?зг? сатылары. Бактерияларды культивирлеуд?? нег?зг? принциптер?. Бактерияларды? ?орект?к ?ажетт?л?г?. Пищевые потребности бактерий. Паразитизм д?режес?. ?орект?к орта?а ?ойылатын талаптар. ?орект?к орталар классификациясы.
Бактерияларды? патогенд?к факторлары. Бактерияларды? токсиндер?, таби?аты ж?не ?асиеттер?. Риккетсиялар мен хламидия, вирустарды? токсинд?к заттары.
Сырт?ы физикалы? факторларды? микроорганизмдерге ?сер ету?. Стерилдеу. Стерилдеу ?д?стер? ж?не ба?алау. Микробтарды? организмге ену жолдары. ?оздыр?ыш тропизм? туралы т?с?н?к. Ауру адам организм?ндег? вирустар мен токсиндер, бактерияларды? таралуы. Септицемия, бактериемия, вирусемия.
≪
Инфекция≫
, ≪инфекциялы? процесс≫, ≪инфекциялы? ауру≫. Инфекциялы? ауруларды? пайда болу шарттары. Макро ж?не микроорганизмдерд?? ?арым-?атынас формалары. Жасуша ?ш?л?к паразитизм. Инфекция ?оздыр?ышы рет?нде микробты? алатын р?л?. Патогенд?к ж?не вирулентт?к. Вирулентт?кт? ?лшеу б?рл?ктер?.
Инфекциялы? ауруларды? даму динамикасы.
Периодтар
.
Ауруды? то?тауы
.. Микробты алып ж?ру. Рецидив. Инфекция формалары: экзогенд?к ж?не эндогенд?к, оша?ты? ж?не генералдан?ан моно- ж?не аралас, ек?нш?л?к инфекция, суперинфекция.
Nazik ktl
.
Спецификалы? терапия ж?не инфекциялы? ауруларды алдын алу туралы т?с?н?к. Вакцина т?рлер?. Вакцинд?к терапия и вакцинд?к профилактика. Серотерапия ж?не серопрофилактика. Антитоксинд?к, антимикробты? ж?не антивирусты? сарысулар ж?не иммундыглобулиндер сипаттамасы. Оларды дайындау ж?не титрлеу. Ана с?т?ндег? иммунды глобулдер. Агглютинация реакциясы. Диагностикалы? ма?ыздылы?ы ж?не механизм?. Агглютининдеуш? сарысулар, диагностикумдар. Пассивт? гемаглютиация реакциясы (
РПГА
). ?олданылуы. ?ою ?д?стер?. Инградиентер?. Преципитация реакциясы. ?ою ?д?стер?, т?ж?рибеде ?олдануы.
Антиденелер. Иммуноглобулиндер кластары. Олар?а сипаттама. Антидене ??рылымы. Толы? емес антиденелер. Антидене т?з?лу механизм?. Межклеточная кооперация. Антидене ?нд?руш? ? жасушалар. Антидене т?з?лу динамикасы.Б?р?нш?л?к ж?не ек?нш?л?к иммунды? жауап. Иммунды? есте са?тау.
Токсинд? антитоксинмен бейтараптау реакциясы. Т?ж?рибеде ?олданы-луы. Вирустарды бейтараптау реакциясы. Т?ж?рибеде ?олданылуы. Реакцияны ?ою ерекшел?ктер?. Гемагглютинацияны то?тату реакциясы. ?олданылуы. ?ою ?д?стер?. Реакция задержки гемадсорбцияны уа?ытша то?тату реакциясы. ?олданылуы. ?ою ?д?стер?.
Антигендерд?? нег?зг? белг?лер?. Экзогенд?к ж?не эндогенд?к антигендер. Толы? ж?не толы? емес антигендер. Антигенд?к сез?мталды?. Детерминантты? топты? химиялы? таби?аты. Бактериалды? жасушаларды? антигенд?к ??рылымы. Бактериалды? антигендерд?? сез?мталды?ы. Сероварлар ж?не серотоптар туралы т?с?н?к. Вирустарды? антигендер?. Вирус?а ?арсы иммунитетт?? факторлары.
Антибиотиктер. Аны?тамалар. Ашылу тарихы. Антибиотикт? ?нд?руш?лер. Антибиотикт?? нег?зг? топтары. ?сер ету спектр?. Антибиотиктерд?? микроб?а ?арсы механизм?н?? ?сер?. Вирус?а ?арсы препараттар. Вирус?а ?арсы ?сер ету механизм?.
Антибиотиктерге бактерияларды? сез?мталды?ын аны?тау ?д?стер?. ?анда?ы ж?не з?р ??рамында?ы антибиотикт? аны?тау ?д?стер?. Антибиотиктерд?? ?сер ету б?рл?г?. Ал?аш?ы ж?не пайда бол?ан антибиотикке т?ра?тылы?. Оларды? биохимиялы? ж?не генетикалы? механизмдер?. Д?р?л?к т?ра?тылы?ты ?зарту жолдары.
Стафилококтар. Стафилококтар т?рлер?, дифференцирлеуш? белг?лер?. Патогенд?к факторлар ж?не токсиндер. Стафилококтар тудыратын аурулар. Лабораторлы? диагностика, спецификалы? профилактика ж?не терапия.
Шигелдар. ?асиеттер?. Патогенд?к факторлары. Классификациясы. Дизентерияны? лабораторлы? диагностикасы.
??тыру вирусы. Классификациясы. ?асиеттер?. Жасуша ?ш?не ену?. Лабораторлы? диагностика. Специфическалы? профилактика.
Ж?т? ?шек инфекцияларыны? ?оздыр?ыштары. ?шек дисбактериозы ж?не оны коррекциялау. Эубиотиктер. Эшерихий сероварлары. Балалар мен ?лкен адамдарда?ы эшерихиоз категориялары. Патогенд?к факторлары. Лабораторлы? диагностикасы. Газды анаэробды инфекция ?оздыр?ыштары. Клостридия т?рлер?. Микробтарды? т?рлер?, токсиндерд?? сипаттамасы. Клостридиялар экологиясы. Лабораторлы? диагностика, спецификалы? профилактика, терапия.
Сальмонелдер. Жалпы сипаттамасы. Адам патологиясында?ы р?л?. Сальмонеллдерд?? серологиялы? классификациясы. Сальмонеллезд?? лабораторлы? диагностика. Аденовирустар. Антигендер. Серегиндер. Лабораторлы? диагностика. Арбовирустар. Сипаттамасы. Энцефалит кенес?н?? вирусы. Экологиясы. Лабораторлы? диагностикасы. Специфическалы? профилактикасы.
Риккетсиялар. ?асиеттер? ж?не сипаттамасы. Б?ртпел? тифт?? ?оздыр?ышы, спецификалы? профилактикасы. Ку-лихорадканы? ?оздыр?ышы. ?асиеттер?. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы.
Дерматомикоздар ?оздыр?ышы. Сипаттамасы. Лабораторлы? диагностикасы. Кандиданы? ашыт?ы т?р?здес са?ырау??ла?тары. Дифференцирлеуш? белг?лер?. Лабораторлы? диагностикасы.
С?б?р жарасыны? ?оздыр?ышы. ?асиеттер?. Экологиясы. Патогенез факторлары. С?б?р жарасыны? ?р т?рл? клиникалы? формаларыны? лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактика, терапия.
Микобактериялар.Жалпы сипаттамасы. Туберкулез ?оздыр?ыштары. Лабораторлы? диагностикасы, спецификалы? профилактикасы. Микобактериоздарды? ?оздыр?ыштары. Лепра микобактериялары. Алапес ?оздыр?ышыны? биологиялы? ерекшел?ктер? . Лабораторлы? диагностикасы.
Вирустарды? репродукциясы. Жасуша иес? мен вирусты? ?атынасуыны? нег?зг? сатылары. ДН? ж?не РН? ? сы бар вирустарды? репродукция ерекшел?ктер?. Вирустарды культивирлеу ?д?стер?. ?лпа жасушаларыны? ?с?нд?лер?. Вирустарды аны?тау ?д?стер?.
Bacterii
.
Менингококктар. Менингококтар ?асиеттер?. Патогенез?. Менингококты инфекцияларды? серологиялы? топтары. Лабораторлы? диагностикасы.
Бордетеллдер.?асиеттер? ж?не т?рлер?. Патогенд?к факторлары. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы.
Бактерияларды? морфологиясы, ультра??рылымы ж?не химиялы? ??рамы. Т?ра?ты ж?не т?ра?ты емес ??рылымды? элементтер. Жасуша ?абыр?асыны? ерекшел?ктер?. Бактерияларды? тинкториалды? ?асиеттер?.Жа?ындыны к?рдел? ж?не ?арапайым бояу ?д?стер?. Бактериялды жасушаны? жеке ??рылымдарымен боя?ыштарды? ?серлесу механизм?.
??рса? тиф? мен паратифт?? ?оздыр?ышы. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы.
А ж?не В гепатиттер?н?? вирустары. Классификациясы. Сипаттамасы. Бер?лу жолдары. Лабораторлы? диагностикасы, спецификалы? профилактиканы? м?селелер?.
Патогенд? ж?не шартты-патогенд? са?ырау??ла?тарды? жалпы сипаттамасы. Микоздарды? ?оздыр?ышы. ?арапайым герпест?? вирустары. Серотиптер. Персистенциясы. Онкогенд?г?. Лабораторлы? диагностика. Желд? шешект?? вирусы. Лабораторлы? диагностикасы. Цитомегалии вирусы. Эпстайна-Барр вирусы.
Пневмония стрептококтары. Серологиялы? топтар, ?асиеттер?. Лабораторлы? диагностикасы.
Спирохета, риккетсия, хламидия, микоплазма, актиномициттерд?? ??рылымы ж?не морфологиясы. Бояу ?д?стер?.
Эшерихиялар. ?шек тая?шаларыны? физиологиялы? р?л?. Санитарлы?-к?рсетк?штер?н?? ма?ыздылы?ы. Ж?т? ?шек ж?не ?р??д? ?абыну аурулары этиологиясында ат?аратын р?л?. Лабораторлы? диагностикасы.
Туляремия ?оздыр?ышы. Сипаттамасы. Экология. Патогенд?к факторлары. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы.
Гонококтар. ?асиеттер?. Уретриттег? ат?аратын р?л?. Ж?т? созылмалы гонореяны? лабораторлы? диагностикасы. Гоновакциналар.
Грипп вирусы. Классификациясы. Антигендер. ?згерг?шт?к. Экология. Лабораторлы? диагностикасы.
Холера ?оздыр?ыштары. Классификациясы. ?асиеттер?. Патогенд?к факторлары. Холераны? жедел ж?не бактериологиялы? лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактика, терапия.
Са?ырау??ла?тарды? морфологиясы (зе?делген, ашыт?ы т?р?здес). ?с?ру ?д?стер?. ?орект?к орталар. Адам патологиясында?ы р?л?.
Вирустарды? инфекциялы? ?асиеттер?. Вирусты? инфекцияларды? ерекшел?ктер?. Вирусты инфекцияларды? формалары.
Дисбактериоз (дисбиоз). Оны? пайда болуына ?сер етет?н факторлар..
Клостридии столбняка. Экология. Микроб ?асиеттер?, токсиндер? ж?не оны? патогенетикалы? ?серлер?. Спецификалы? профилактикасы столбняка, спецификалы? терапиясы.
Аллергия. Баяу типтег? гиперсез?мталдылы?. Анафилаксия. Анафилактикалы? шокты? сенсибилизациялану механизм?. Десенсибилизации ??ымы. Сарысулы? ауру механизм?. Иммуноглобулиндер ж?не гетерогенд?к сарысуларды егу ?д?стер?. Гиперсез?мталды?ты? айырмашылы?тары. Тер?-аллергиялы? ?лг?н?? диагностикалы? ма?ыздылы?ы.
Эпидемиологиялы? паратита вирусы. Корь. Паротит ж?не корьд?? спецификалы? профилактикасы.
Адам организм?н?? микробтардан ?ор?ануыны? спецификалы? факторлары. Фагоцитоз. Фагоцитирлеуш? жасушалар. Фагоцитозды? нег?зг? стадиялары ж?не оларды? сипаттамасы. Ая?тал?ан ж?не ая?талма?ан фагоцитоз. Иерсинии. Оба ?оздыр?ышы. ?асиеттер?. Токсинн?? патогенд?к факторлары. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы ж?не терапия.
Бруцеллалар. ?асиеттер?. Бруцеллалар т?рлер?. Экология. Патогенд?к факторы. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы ж?не терапия.
Коринебактериялар. Дифтерия ?оздыр?ыштары. ?асиеттер?. Токсинн?? сипаттамасы. Иммунитет. Оны аны?тау ?д?стер?. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактикасы, терапия.
Адамны? иммунодефицит вирусы (
ВИЧ
). Сипаттамасы. Лабораторлы? диагностикасы. Терапия ж?не спецификалы? профилактикасы.
Хламидия. ?асиеттер?.
Хламидиялар т?рлер?
? адам организм?ндег? ?оздыр?ыштары. Лабораторлы? диагностикасы. Микоплазмалар. Сипаттамасы. Микоплазма ? адам организм?ндег? ?оздыр?ышы. Лабораторлы? диагностикасы.
Полиомиелит вирусы
. Классификациясы. Сипаттамасы. Лабораторлы? диагностикасы. Спецификалы? профилактика.
Сифилист?? трепонемасы. ?асиеттер?. Лабораторлы? диагностика. Лабораторлы? диагностика. Лептоспиралар. Классификациясы. ?асиеттер?. Лабораторлы? диагностика. Спецификалы? профилактикасы.
Вирустарды? инфекциялы? аурулары. Вирусты? инфекцияларды? ерекшел?ктер?. Вирусты инфекцияларды? формалары.
Бактерияларды? генд?к аппаратыны? ?цымдасуы. Гено- ж?не фенотип. Оларды аны?тау ж?не сипаттамасы. Бактерияларды? модификациясы ж?не мутация, мутагенез?. Бактерияларды? мутациясыны? т?рлер?.
Холера ?оздыр?ыштары. Классификациясы. ?асиеттер?. Спецификалы? профилактика, терапия. Са?ырау??ла?тарды? морфологиясы (зе?делген, ашыт?ы т?р?здес). ?с?ру ?д?стер?. ?орект?к орталар. Адам патологиясында?ы р?л?
Nazerke
.
Микробты? жасуша ? т??ым ?уалаушылы? ж?не жа?а ??делулерд?? нег?з? рет?нде. Т?рш?л?к иес?н?? жасушалы? ж?не жасушалы? емес формасыны? ?йымдасуы. Ядро ??рылысы, оны? т??ым ?уалаушылы?та ат?аратын ?ызмет?. Плазмидтер мен бактериалды хромасомаларды? ?йымдасуыны? молекулярлы? нег?здер?. Хромасомдардан тыс генетикалы? детерминантаны? сипаттамасы, оларды? т?рлер? ж?не ?асиеттер?.
Т??ым ?уалаушылы? ж?не ?згерг?шт?к туралы т?с?н?к.
Генотип ж?не фенотип, геном туралы тус?н?к.
Жасушалы? метоболизмде гистондар ж?не ДН?, РН? ат?аратын ?ызмет?. Мутация ж?не рекомбинация (коньюгации, трансдукция и трансформация). Генд?к ауыт?ушылы?ты? молекулярлы? механизм?, генетикалы? ?ада?алау. Мутагендер, оларды? ?сер ету механизмдер?н?? ерекшел?ктер?н?? пайда болу классификациясы.
Генд?к инженерия. Селекция, генитикалы? нег?здер?.
Селекция. Эволюцияны? генетикалы? нег?здер? ж?не популяция генетикасы, с?рыптау, ?згерг?шт?к, ретт?л?к.
Микроорганизмдерд?? ?оректену?. ?оректену механизм? мен т?рлер?, ?оректену элементтер?, биосинтез процес?не кеткен шы?ын мен жет?спеуш?л?г?н?? ма?ызы. Гетеро- ж?не автотрофтар, ауксо- ж?не прототрофтар; ?су факторлары (д?румендер, амино?ыш?ылдары, нуклеопротеидтер, майлар ж?не т.б.).
?орект?к орталар: ?арапайым ж?не к?рдел?, ?орект?к орта ??рамы, оларды ?олдану. ??рамы, белг?лену?, консистенциясы бойынша ?орект?к орта классификациясы. Ажыратып-балау орталары, нег?зг? ж?не элективт?к. ?орект?к орта?а ?ойылатын талаптар. Стерильдеу ?д?стер?: физикалы? факторларды? ?сер ету?, ультра к?лг?н с?улелер?, радиациялы? с?уле шы?ару, автоклавтау.
Микроорганизмдерд?? тыныс алуы, тыныс алу т?рлер?. Аэробты ж?не анаэробты тыныс алу жолдары. Энергетикалы? алмасуды? физиологиясы: энергияберуш? ?рд?стерд? жасушалармен ?олдануы, оларды? ти?мд?л?г? ж?не орта шарттарына т?уелд?л?г?. Субстрат ассимиляциясыны? нег?зг? жолдары: а?уыздар, майлар, к?м?рсулар, амин ?ыш?ылдары, к?м?рсутектер, спирттер, органикалы? ?ыш?ылдар, минералды? компоненттер. Гликолиз ж?не ашу. Кребс циклы, цикл ж?йес?ндег? ферменттер белсенд?л?г?н ?ада?алау.
Ферменттер, оларды? микроорганизмдер т?рш?л?г?нде ат?аратын р?л?. Ферменттерд?? химиялы? ??рамы, ?сер ету механизм? бойынша классификациясы. Конституитивт? ж?не индуциябелд? ферменттер, эндогенд?к ж?не экзогенд?к ферменттер, оларды? сипаттамасы. Биокатализ механизм?нде белсенд? ортаны? химиялы? таби?аты. Коферменттер ж?не д?румендер, ферменттерд?? ?алыптасуында кофактор ж?не металдарды? р?л?. Жасушада ферменттерд?? жиналуы. Орта компоненттер?н?? микроб жасушасына тасымалдануы: белсенд? тасымалдау, диффузия.
Мембраналы? потенциал. Биологиялы? ж?йелердег? редокс-потенциалдар. Заттарды? мембрана ар?ылы ауысуы. Мембраналы? те?д?к. Донианды? те?есу. Ферменттерд? инактивтеу, ферменттерд?? белсенд?л?г?не с?йкес рH ж?не температура.
?с?нд? ортасы мен микроб жасушасыны? ?арым ? ?атынасы, микроорганизмдерд?? ?су? мен биосинтез?не физико ? химиялы? ж?не сырт?ы физикалы? факторларды? ?сер ету?.
Жойылу физиологиясы.
??рылым мен ?ызмет байланысы. Функционалды цитология, дифференциация с?ра?тары ж?не оны тудыратын шарттар.
Таби?атта?ы элементтерд?? циклы ж?не зат айналу туралы т?с?н?к. Биосфера туралы ??ым. Микроорганизмдер топыра? ?згеру?н?? биохимиялы? агент?. Микроорганизмдерд?? м?най, торф, к?м?рге ?сер ету шарттары.Микроорганизмдерд?? топыра? ?алды?тарыны? органикалы? деструкциясы ж?не деполяризациясына ?атысуы (а?уыздар, нуклеин ?ыш?ылдары, полисахаридтер, лигнин ж?не т. б.), химиялы? байланыстарды б?зу м?мк?нд?г?, ауылшаруашылы? ?алды?тары ж?не т?рмысты?, органикалы? синтез ?н?мдер?н б?зу м?мк?нд?г?. Микроорганизмдерд?? халы? шаруашылы?ында, ветеринария ж?не медецинада ?олданылуы.
? топыра?ты мекендеп, ауада?ы молекульд? азотты ?з?не с???р?п, оны т?з?а айналдыратын бактериялар. Азот жи?ыш бактерия?а жататындар: топыра?та?ы азотобактер, т?йнек бактериясы, топыра?та?ы анаэробты
май?ыш?ыл
бактериясы.
Virus
.
Азотбактериялар ?
атмосферада?ы
азотты
биологиялы?
жолмен топыра??а ?айта с??д?рет?н микроорганизмдерд?? б?р тобы. Б?ларды ал?аш рет француз ?алымдары 1882 ж. М.
Жоден
, 1885 ж. М.
Бертло
аны?та?ан.
1893
ж. орыс ?алымы С.Н.
Виноградский
азот с???руш? микроорганизмд? таза к?й?нде б?л?п ал?ан, ал 1901 ж.
Голландия
?алымы М.
Бейеринк
аэробты бактерияларды
тап?ан. А. 2 ?лкен топ?а б?л?нед?: жо?. сатыда?ы ?с?мд?ктерд?? тамырында т?йнек т?зет?ндер (?. Симбиоз); топыра?та бос к?й?нде кездесет?ндер. ?аз?рг? кезде со??ысыны? 30-дан астам т?р? белг?л?. А-ды? п?ш?н? тая?ша т?р?зд?, ?зынды?ы 2 ? 3 мкм, диам. 4 ? 6 мкм. Сырты ?абы?шамен ?оршал?ан. Кейде б?ларды? сыртында ?атты ?алы? ?абы?ы (циста) болады. А-ды? к?пш?л?г? аэробты, я?ни ауа бар жерде т?рш?л?к етед?.
Аммоний
т?здарын,
нитриттерд?
,
нитраттарды
, амин ?ыш?ылдарын ?орек етед?. Ауада?ы азотты бойына с???р?п, оны ?с?мд?к тамырларына ?ажет ?осылыстар?а айналдырады да, ?р т?рл?
витаминдер
,
ауксиндер
б?л?п шы?арып, ?с?мд?кт?? ?су?н жа?сартады. А-ды? арасында спора т?зет?н бактериялар, я?ни анаэробты бактериялар да кездесед?. Оларды? ?зынды?ы 1,5 ? 8 мкм. Б?ларды? белсенд?л?г? аэробты бактериялармен салыстыр?анда т?мендеу болады. Ауада?ы молек. азотты? бас?а хим. элементтермен ?рекеттесу? А-ды? жасушаларында ?ана ж?ред?. ?с?мд?ктерд?? азот?а тапшылы?ын таби?и жолмен ?амтамасыз ету ?ш?н А-дан т?рл? ты?айт?ыштар алынады. Осы ты?айт?ыштармен ?с?мд?ктер т??ымын, а?аш ?алемшелер?н д?р?лейд?. Соны? н?тижес?нде ?с?мд?ктер тез ?с?п, ?н?мд?л?г? артады.
Bacterii
.
[2]
- ↑
a
b
c
d
Дерекк?з ?атес?: Жарамсыз
<ref>
тег?;
no text was provided for refs named
фин
- ↑
≪?аза?стан≫: ?лтты? энцклопедия / Бас редактор ?. Нысанбаев ? Алматы ≪
?аза? энциклопедиясы≫
Бас редакциясы, 1998
ISBN 5-89800-123-9
, II том; Т. М?са??лов, ОРЫСША-?АЗА?ША Т?С?НД?РМЕЛ? БИОЛОГИЯЛЫ? С?ЗД?К ?-том ?АЗА?МЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы ? 1959, Редакциясын бас?ар?ан: Биология ?ылымыны? докторы профессор Т. Дар?анбаев
1. К. Вилли. Биология. М.: Издательство ≪Мир≫. 1998 ж.
2. Б.Альбертс, Д.Брей, Дж.Льюис, М.Рэфф, К.Робертс, Дж.Уотсон Молекулярная биология клетки. М.: Издательство ≪Мир≫. 1997, Все тома.
3. Шлегель Г. Современная микробиология. ? Москва: Мир. ? 2002.
4. Джеймсон Дж. Основы молекулярной медицины. ? Москва: Мир. ? 2002.
5. Стейнмер Р., Эдельбург Э., Ингрэм Д. Мир микробов. ? Т. 1-3. ? М.: Мир. ? 1989.
6. Готтдалк Г. Метаболизм бактерий. ? М.: Мир. 1992.
7. Монгаев М.С., Складнев А.А., Котов В.Б. Общая технология микробиологических производств. ? М.- Легкая и пищевая промышленность. ? 1982.
8. Безродов А.М. Биохимические основы микробиологического синтеза. - М.- Легкая и пищевая промышленность. ?2001.
9. Стонт Г., Калиндор Р. Молекулярная генетика. ? М.: Мир.-1991.
10. Зенгбуш И. Молекулярная и кинетическая биология. Т.1-3.-М.: Мир.- 1982.
11. Гендое Ю.Г. Молекулярная генетика вирусов человека и животных. М. 1998.
12. Матвеев В.Е. Основы асептики в технологии чистых микробиологических препаратов. ? М.- Легкая и пищевая промышленность. ? 1992.
13. Бортников И.И., Босенко А.М. Машины и аппараты микробиологических производств. ? Минск: Высшая школа. ? 2000.
14. Мосичев М.С., Складнов А.А., Котов Б.Б. Общая технология микробиологических производств. М.- Легкая и пищевая промышленность. ? 1983.
15. Грачева И.М., Гаврилова Н.Н., Иванова Л.А. Технология микробных белковых препаратов, аминокислот и жиров. М. ? Пищевая промышленность. ? 1999.
16. Березин И.В., Клесов А.А. Практический курс химической и ферментативной кинетики. М.: МГУ. ? 1999.
17. Глик Б., Пастернак Дж. Молекулярная биотехнология. Принципы и применение. ? Москва: Мир. ? 2002.
18. Сингер М., Берг П. Гены и геномы. ? Москва: Мир. ? 2002.
19. Davies A.H. Current methods for manipulating bacculovirus. ? Biotechnology. ? 1994. - P. 47-50.
20. Dirks W., M. Wirth., H. Hauser. Dicistronic transcription units for gene expression in mammalian cells. - Gene. ? P. 274-249.