Ауыл шаруашылы?ы ? материалды? ?нд?р?ст?? е? ма?ызды т?рлер?н?? б?р?. Ауыл шаруашылы?ы халы?ты азы?-т?л?кпен ж?не ?нерк?с?пт? шик?затты? кейб?р т?рлер?мен ?амтамасыз етумен айналысады. Ауыл шаруашылы?ы ек? ?лкен саладан, я?ни ?с?мд?к шаруашылы?ынан ж?не мал шаруашылы?ынан т?рады. Сонымен ?атар оны? ??рамына балы? аулау , а?шылы? ж?не омарта шаруашылы?ы да к?ред?. ^[1]

Тарихы

?аза? жер?нде б.з.б. 2-мы?жылды?тан бастап адамдар ?олда мал ?с?ре бастады. Оларды к?бейту ?ш?н жайылымдар ?здеп, к?ш?п ?онатын болды. Олар к?б?несе жыл?ы , т?йе , ?ой ж?не ешк? ?с?рд?. Малдарыны? жа?дайына байланысты к?ш?п ж?рет?нд?ктен сиырды ?те аз ?стады. Сол кезден бастап адамдар ег?н салумен де айналыс?ан. О?ан д?лел ? ?ыш ??мыраларда са?тал?ан арпаны? , бидайды? , тарыны? д?ндер?. Ег?н егу мал ?с?руге ?ара?андла баяу дамыды. Себеб? тастан, а?аштан жасал?ан ??ралдар ?атты жерлерд? ??деуге жарамады. Олармен тек ?зен, к?л жа?асында?ы жерлед? ??дед?. 16-17 ?асырлардан бастап ?аза?стан жер?нде ег?нш?л?к дами бастады. 1694 жылы Т?уке ханны? Т?рк?стан сарайында бол?ан Ресей елш?с? В.Кобяков жерг?л?кт? т?р?ындарды? бидайды, арпаны, тарыны ?те к?п м?лшерде егет?н ж?не бидайды? жазды?, к?зд?к т?рлер?н ?с?рет?н?н жаз?ан. Шы?ыс ?аза?стан ж?не Жет?су т?р?ындары ег?н шаруашылы?ын мал шаруашылы?ымен ж?не балы? аулау к?с?б?мен ?атар ж?рг?зд?. Б?л жерлерде ег?н суару ?ш?н ?олдан ары? ?азылды. Шу, Талас ?зендер?н?? бойына бау-ба?ша ег?лд?. Орталы? ?аза?станда ег?нш?л?кке жа?сы жет?лген суару ж?йес?н пайдаланды. Нег?зг? салалары ? ег?нш?л?к пен мал шаруашылы?ы . Оларды? ??рамына а.ш. да?ылдарыны?, малды? т?р?, топтары т.б. бойынша б?л?нет?н ?осал?ы салалар енед?. ?аза?станда ауыл шаруашылы?ы, оны? ?ш?нде мал шаруашылы?ы ежелден нег?зг? ?нд?р?с саласы болып келд?. Ол халы?ты азы?-т?л?кпен (с?т, май, ет, то?май т.б.), же??л ж?не тама? ?нерк?с?птер?н шик?затпен ?амтамасыз етед?. К?ш к?л?г? де (ат, ?г?з, т?йе т.б.) ег?ске керект? ты?айт?ыш та (к??, ?орда т.б.) осы мал шаруашылы?ынан алынады. 20 ?асырды? 90-жылдарына дей?н ?аза?стан ауыл шаруашылы?ы ??рылымыны? нег?з?н Ке?ест?к шаруашылы?тар (ке?шар) мен ?жымды? шаруашылы?тар (?жымшар) ??рады. 1990 жылдан бастап республиканы? агро?нерк?с?п кешен?нде ке? ау?ымды ?леуметт?к-экономикалы? ?згер?стер болды.

Ауыл шаруашылы?ыны? ма?ызы

Ауыл шаруашылы?ы ? шаруашылы? салаларыны? ?ш?ндег? е? ежелг? ж?не таби?ат жа?дайларына т?келей т?уелд? саласы. Сонымен ?атар ауыл шаруашылы?ы ? не??рлым к?п тара?ан сала. Шынды?ында, д?ниеж?з?нде хал?ы ауыл шаруашылы?ыны? т?рл? салаларымен айналыспайтын б?рде-б?р ел жо?. Ауыл шаруашылы?ыны? барлы? жерге таралуы оны? алуан т?рл?л?г?не байланысты. ?алымдар шамамен онын 50-ге жуы? т?р?н б?л?п к?рсетед?. ?аз?рг? м?л?мет бойынша д?ниеж?з?нде б?л салада шамамен 1,3 млрд-тан астам адам е?бек етед?, о?ан ауыл шаруашылы?ында?ы шаруа отбасыларын ?осатын болса, онда ол к?рсетк?ш 2,6 млрд адам?а жетед?. Е?бекке жарамды ер адамдарды? ауыл шаруашылы?ында?ы ?лес?не с?йкес елдер индустриялы, постиндустриялы ж?не аграрлы болып ж?ктелед?. Д?ниеж?з?нде экономикалы? белсенд? халы?ты? (ЭБХ) 46%-ы осы салада е?бек етед?. ^[1]

Ауыл шаруашылы?ында е?бек етет?ндер ?лес?

Айма?тар	Ж?мыс ?стейт?ндер саны, млн адам	ЭБХ-ты? ауыл шаруашылы?ында ?стейт?н б?л?г?, %	Д?ниеж?з? бойынша ауыл шаруашылы?ында ж?мыс ?стейт?ндер санында?ы жеке айма?тар ?лес?, %
Азия	1034	57,5	79,1
Африка	190	58,7	14,5
Солт?ст?к Америка	21	9,2	1,6
О?т?ст?к Америка	27	18,8	2.1
Еуропа ( Ресеймен б?рге )	33	9,3	2.5
Аустралия мен М?хит аралдары	3	19,0	0.2
Д?ниеж?з?	1308	45,6	100.0

Жеке елдер бойынша ауыл шаруашылы?ында ж?мыс ?стейт?ндер саны ?лкен айырма жасайды. Мысалы, Батыс Еуропа елдер?нде б?л к?рсетк?ш ? 8%, А?Ш- та ? 3%, Канадада ? 4%, Ресейде ? 14%, ?аза?станда 40%-?а жуы? болса, ал дамушы елдерде ол ?те жо?ары (44-сызбан?с?а?а ?ара?дар).

Ауылшаруашылы? географиясы климатты?, ?леуметт?к ж?не ?нд?р?ст?к факторлары ?сер?нен ?за? тарихи уа?ыт аралы?ында ?алыптасып, дамып отырды. Со??ы уа?ыт?а дей?н ауыл шаруашылы?ы климатты? факторлар?а т?келей т?уелд? болып келд?. Олар: вегетациялы? мерз?мн?? ?за?ты?ы; ?с?мд?ктерд?? ?су?не м?мк?нд?к ту?ызатын 10°С-тан жо?ары температуралар жиынты?ы; жылды? жауын-шашынны? м?лшер? мен т?су мерз?м?; топыра?ты? механикалы? ??рамы мен ??нарлылы?ы сия?ты м?селелер. Жер шарында?ы е? ??нарлы топыра? ?атарына ??рамында караш?р?г? мол ?ара топыра?, минералды заттары мол жанартаулы? топыра? ж?не т?нба жыныстардан т?з?лген ?зен ан?арлары бойында?ы топыра?тар жатады. ?аз?рг? кезде ?ылым мен техниканы? озы? жет?ст?ктер? ауыл шаруашылы?ында ке??нен колданылып отыр?ан еллерде климатты? жа?дай?а т?уелд?л?к ?лде?айда т?мендейд?. Мысалы, Сауд Арабиясы к?пш?л?к б?л?г?н ш?лдер алып жат?анына ?арамастан, со??ы жылдары бидаймен ?з?н толы? ?амтамасыз ет?п, т?пт? оны экспорт?а шы?ара бастады.

Аграрлы? ?атынастар

Д?ниеж?з?н?? кез келген ел?н?? ауыл шаруашылы?ы ?зара б?р-б?р?мен ты?ыз байланысты ек? саладан ? ?с?мд?к ж?не мал шаруашылы?ынан ??ралады. Оларды? арасалма?ы ?р елд?? ?леуметт?к-экономикалы? жа?дайы мен е?бек ресурстарыны? к?рсетк?штер?не ж?не таби?ат жа?дайларыны? ерекшел?г?не с?йкес ?згер?п отырады. Экономикалы? де?гей? жо?ары елдерде (А?Ш, ГФР, Франция ж?не т.б.) ?ылым жет?ст?ктер? мен агротехникалы? шаралар ке??нен ?олданылуы н?тижес?нде мал шаруашылы?ы ?н?мдер?н?? ?лес? жо?ары. М?ндай жа?дай кейб?р жекелеген дамушы елдерде де бай?алуда, б?ра? оны? басты себеб? климатты? ?олайсыз ?сер?нен ?с?мд?к шаруашылы?ыны? ?ркен жаюына м?мк?нд?кт?? болмауы. Б?л кер?н?с Таяу Шы?ысты? кейб?р елдер?не т?н. ?с?мд?к ж?не мал шаруашылы?ы тек ?ана ?зара байланысып ?оймай, оларды? ?н?мдер?н ??дейт?н ?нерк?с?п салаларымен де ты?ыз байланысты. Б?л салалар арасында?ы ?зара байланыс агро?нерк?с?пт?к кешен (А?К) ар?ылы ж?зеге асады. М?ндай кешендер ??рылымы мен ?уатына ?арай алуан т?рл? болып келед? ж?не дамы?ан елдерде ке? ?анат жай?ан. Ал дамушы елдерде олар жа?а-жа?а беле? алып келед?.

Б?г?нг? та?да жерге иел?к етуд?? б?рнеше т?р? ?атар кездесед?. Олар: жеке-менш?кт?к, мемлекетт?к менш?к ж?не кооперативт?к менш?к. Е? к?п тарал?аны жерге жекеменш?к иел?г?, олар д?ниеж?з?ндег? тауарлы? ауылшаруашылы? ?н?мдер?н?? басым б?л?г?н ?нд?ред?.

Жо?ары дамы?ан елдерд?? к?пш?л?г?нде жер ?орыны? б?раз б?л?г? ?р? жер иеленуш?лерд?? ? фермерлерд?? ?олында шо?ырлан?ан. Олар?а бер?лген орташа жер м?лшер? ? 40?50 га. Б?ра? жерд?? басты ?ожасы ? мемлекет. Мысалы, А?Ш-та жер ?орыны? 1/4-? мемлекет менш?г?нде. Дамушы елдерде аграрлы? ?атынастар т?рл?ше сипатты болып келед?. Азия мен Африканы? б?р?атар елдер?нде жерг?л?кт? ж?не сырттан ?кел?нген к?рдел? ?аржы?а нег?зделген ?р? капиталист?к шаруашылы?тармен ?атар феодалды?, т?пт? ру-тайпалы? ?атынастары ?л? са?талып кал?ан шаруашылы?тар да к?птеп кездесед?. Ал Латын Америкасы елдер?нде жер ?орыны? к?пш?л?г?н помещикт?к шаруашылы?ты? нег?з?н ??райтын ?р? жер иел?ктер? ? латифундиялар менш?ктейд?, олар?а бер?лген орташа жер м?лшер? ? 2?3 мы? га. Б?рын?ы ТМД мен Шы?ыс Еуропа елдер?нде менш?кт?? жа?а т?рлер? енг?з?луде. ^[1]

Ауыл шаруашылы?ыны? даму ба?ыттары

Ауыл шаруашылы?ы ?з?н?? дамуы мен ?ркендеу сипатына ?арай ?ш топ?а ажыратылады.

• Д?ст?рл? (т?тынушы) ауыл шаруашылы?ында ?ауымды? ж?не ру-тайпалы? ?атынастар ?л? де са?тал?ан. Б?л топ ауыл шаруашылы?ыны? ек? т?р?нен т?рады. Б?р?нш?с? ? Африка, О?т?ст?к Америка ж?не Азияны? ыл?алды тропикт?к ормандарына т?н а?шылы?, балы? аулау ж?не ?с?мд?ктерд? жинаумен ?атар жер ??деуд? ?штастыру. Нег?зг? ?с?рет?н да?ылдары ? тамыр ж?не т?йнек жем?ст?лер, асты?, б?рша? т??ымдастары, май пальмасы. Жер ??деуде д?ст?рл? к?не т?с?лдер (кетпен, со?а) ?олданылады. Б?л шаруашылы? ?ртеп-кесу шаруашылы?ы деп те аталады. Ал ек?нш?с? ? к?шпел? ж?не жартылай к?шпел? мал шаруашылы?ы. ?с?ресе Африка мен Азияны? тропикт?к, ?о?ыржай белдеулер?н?? ??р?а? аудандарында (т?йе, ?ой, ?р? ?ара, жыл?ы ?с?ру) ж?не Солт?ст?к Еуропа мен Азияны? тундра зонасында (б??ы ?с?ру) ке? тара?ан. Б?л шаруашылы? дамушы елдерге т?н, ?те ?са? шаруашылы? жиынты?тарынан ??ралады. Оларда?ы е?бек ?н?мд?л?г? дамы?ан елдермен салыстыр?анда 25 есе т?мен. Кейде ег?нш?л?к мал шаруашылы?ымен ?штаспай, одан б?лек дамиды ж?не к?п жа?дайда б?р ?ана да?ыл ?с?руге ба?ыттал?ан. Мысалы, О?т?ст?к-Шы?ыс Азия елдер? ? к?р?ш, Африка елдер? ? кофе мен жержа??а?, ал Латын Америкасы елдер? ? ?ант ??ра?ы мен какао ?с?руге мамандан?ан.

• Тауарлы ж?не жартылай тауарлы д?ст?рл? шаруашылы? пен помещикт?к-латифундиялы? шаруашылы? ? ауыл шаруашылы?ында ?ш т?рл? ба?ытта ж?рг?з?лед?:

а) ег?нш?л?к шаруашылы?ы (к?п е?бек к?ш?н ?ажет етет?н Азияда?ы к?р?ш ?с?ру);

?) ег?нш?л?к ж?не ег?нш?л?к пен мал шаруашылы?ы ? Африка мен Азия?а ж?не Латын Америкасына т?н. С?раныс?а ие д?нд? да?ылдар мен жем?стер, серг?тпе ж?не техникалы? да?ылдар (банан, кофе, какао, шай, каучук ж?не талшы? алынатын ?с?мд?ктер) к?ш-к?л?к рет?нде ж?не ?н?м алу ?ш?н ?с?р?лет?н мал шаруашылы?ымен ?штасады;

б) к?псалалы тауарлы ег?нш?л?к пен мал шаруашылы?ы ? Еуропаны? кейб?р елдер? мен Азия ж?не Латын Америкасы елдер?не т?н. Ег?нш?л?к пен мал шаруашылыры б?р-б?р?мен ты?ыз байланысты бол?анды?тан шаруашылы?та сан салалы, с?раныс?а ие да?ылдар басым ?с?р?лед?.

• Жо?ары мамандан?ан тауарлы ауылшаруашылы?ы ? ол ауыспалы ег?ст?ктер? бар ?с?мд?к шаруашылы?ы мен мал азы?ын дайындауды ?оса ж?рг?зет?н интенсивт? мал шаруашылы?тарынан ж?не оларды байланыстырушы агро?нерк?с?пт?к кешендер (А?К) жиынты?ынан т?рады. М?нда FTP н?тижес?кде механикаландыру мен химияландыру ?з?н?? шары?тау шег?не жеткен. Т?пт? автоматтандыру, селекция мен генетика, биотехнологияны? соны жет?ст?ктер? ке??нен пайдаланылуда. Шаруашылы? ?н?мдер?н ?нд?румен ?атар, оны ??сату, са?тау, тасымалдау ж?не ?тк?зу, сондай-а? ты?айт?ыш сия?ты заттарды шы?аруды да ?амтиды. Б?л ?з тарапынан ауыл шаруашылы?ына индустриялы? сипат беред?. М?ндай шаруашылы?тар жа?сы жерлерге орналасып, жалдамалы ж?мысшылар к?ш?н ж?не агротехникалы? шараларды ке??нен пайдаланады. Оларды? ?нд?р?с? ?шк?, ?с?ресе сырт?ы нары? с?ранысына ба?дар ?стайды, с?йт?п, олар "мемлекет ?ш?ндег? мемлекет" р?л?н де орындайды. Жо?ары механикаландырыл?ан алты шаруашылы? т?р?не б?л?нед?:

а) д?нд? да?ылдар шаруашылы?ы (бидай, ж?гер?). Солт?ст?к Америка, Аустралия, Еуропа (Ресей, Украина), Азия (?ытай, ?аза?стан) аума?тары;

?) интенсивт? ег?нш?л?к (д?нд? да?ылдар, техникалы? да?ылдар, жем?с ж?не бау-ба?ша). Еуропа мен Солт?ст?к Америка елдер?, Азия (?ытай, Жапония) аума?тары;

б) плантациялы? шаруашылы? (жем?с, серг?тпе ж?не техникалы?, да?ылдар). Латын Америкасы, Азия мен Африканы? тропикт?к, субтропикт?к айма?тарында?ы дамушы елдер;

в) экстенсивт? жайылымды? мал шаруашылы?ы (етт? ба?ытта?ы ?р? ?ара, ?ой). Солт?ст?к Америка (А?Ш), О?т?ст?к Америка (Аргентина, Уругвай), Еуропа (Ресей), Азия (?азакстан), Аустралия аума?тары;

г) интенсивт? мал шаруашылы?ы (с?тт? ж?не с?тт?-етт? ?р? ?ара, ет ба?ытында?ы ?р? ?ара борда?ылау, шош?а ж?не ??с ?с?ру). Батыс Еуропа (?лыбритания, Германия), Шы?ыс Еуропа (Украина, Ресей), Солт?ст?к Америка (А?Ш), Жа?а Зеландия аума?тары;

?) интенсивт? ег?нш?л?к пен мал шаруашылы?ы (бау-ба?ша, жем дайындау, с?тт?-етт? ?р? ?ара, шош?а ж?не ??с ?с?ру). Еуропа, Солт?ст?к Америка елдер? мен Жапония?а т?н.

Со??ы жылдары экономикасы дамы?ан елдерд?? ауыл шаруашылы?ында?ы е?бек ?н?мд?л?г? б?рт?ндеп дамушы елдерге де ауысуда. Осы заман?ы агротехникалы? шараларды ке??нен пайдалану нег?з?нде ауыл шаруашылы?ын ?айта т?лету XX ?асырды? 60-жылдарынан бастал?ан "жасыл революция" ар?ылы ж?зеге асуда. Жасыл революцияны? нег?з? болып табылатын басты м?селелерге ? м?дени ?с?мд?ктерд?? ?н?мд?л?г?н арттыратын ж?не ег?ст?к жерлерд? пайдалану м?мк?нд?г?н ке?ейтет?н да?ылдарды? тез п?сет?н сорттарын шы?ару, суландыру шараларын ?л?айту жатады. ?йткен? жа?а сорттар ?олдан суар?ан жа?дайда ?ана ?з?н?? жа?сы ?асиеттер?н к?рсет?п сапалы ?н?м беред?.

Сонымен ?атар осы заман?ы техниканы, ты?айткыштар мен зиянкестерге ?арсы улы химикаттарды ке??нен пайдалану шаралары жатады. Жасыл революция н?тижес?нде кейб?р дамушы елдер ?здер?н?? асты??а м??тажды?ын ?тед?, д?нд? да?ылдар шы?ымдылы?ы ек?-?ш есеге артып, ашты?ты жою?а м?мк?нд?к туды. ?с?ресе б?л ??былыс халы? саны ?ар?ынды ?с?п жат?ан Мексика, ?нд?стан ж?не ?ытай елдер?нде беле? алды. ?алай бол?анда да жасыл революция дамушы елдерд?? артта ?ал?ан ауыл шаруашылы?ына аса ?лкен ?згер?с ?келе ?ой?ан жо?. Нег?з?нен, шетелд?к компаниялар мен ?р? ?ожайындар?а тиес?л? жерлерге ?ана ы?пал етт?. Сонымен б?л революция дамушы елдер ауыл шаруашылы?ыны? артта ?алуы таби?и себептерге ?ана емес, е? алдымен, ?леуметт?к-экономикалы? жа?дайлар?а байланысты болатынын та?ы да к?рсетт?.

XX ?асырды? 80-жылдары басым т?рде дамы?ан елдер аясында ек?нш? "жасыл революция" немесе биотехнологиялы? революция (нанотехнология) ж?рд?. Генд?к инженерия н?тижес?нде ?с?к пен т?рл? аурулар?а т?з?мд? томат, картоп, ма?та, ?ытайб?рша? (соя) сия?ты ?с?мд?ктерд?? жа?а сорттары будандастырылса, с?тт? сиырларды? етт? шош?а мен ?р? ?араны? жа?а т?рлер? шы?арылды. М?ндай жет?ст?ктерд? ?нд?р?ске енг?зу ?те ?ымбат?а т?сет?нд?ктен, ?аз?рше батысты? жо?ары дамы?ан елдер?нде ?ана ?олданылуда. Ауыл шаруашылы?ы даму ба?ыттарына ?арай интенсивт? ж?не экстенсивт? болып б?л?нет?н? сендерге таныс.

?аз?рг? ауыл шаруашылы?ына т?н басты белг? ? б?р немесе б?рнеше ?н?м т?рлер?н ?нд?руге мамандану. Жалпы ?н?мн?? ??рамы мен м?лшер? с?раныс?а, таби?и ж?не ?леуметт?к-экономикалы? жа?дайлар?а, к?л?кпен жабды?талуына, ?р елд?? экономикалы?, географиялы? жа?дайына т?уелд?.

Б?г?нг? та?да ауыл шаруашылы?ында жо?ары мамандан?ан к?с?порындар мен ауылшаруашылы? аудандары к?беюде. Географиялы? е?бек б?л?н?с? н?тижес?нде тауарлы? ?атынастарды? ке? етек алуы, ?нд?р?ст?? к?л?к ж?не жо?ары технологиялы? жет?ст?ктер?мен ?амтамасыз ет?лу?, ауыл шаруашылы?ыны? жекелеген ел ше?бер?нен шы?ып, ?аламды? де?гейге к?тер?лу?не себепш? болып отыр. ^[1]

Ауыл шаруашылы?ыны? ?аза?стан экономикасында алатын орны

?аз?р ?аза?станда ауыл шаруашылы?ы ма?сатына арнал?ан жеке менш?к иелер? мен жер иеленуш?лерд?? ?арама?ында?ы 149,1 млн. га жер бар. Оны? 25,7 млн. га-сы ег?ст?к, 3,6 млн. га-сы шабынды?, 103,5 млн. га-сы жайылым (1998). Мемлекетт?к ауыл шаруашылы?ы к?с?порындарын жекешеленд?ру ж?не ?жымшарлар ж?йес?н ?айта жа??ырту о? н?тиже берд?. Жерге байланысты ???ы?ты? ?арым-?атынас ж?йес? ?згерд?, ба?а, несие, ?аржы саясаты реформаланды, бас?ару механизм? же??лдет?лд?. 1997 жылы ?аза?станда жалпы саны 72335 ауыл шаруашылы?ы ??рылымдары ж?мыс ?стед?. Оны? 1847-с? шаруашылы? сер?ктест?ктер?, 601-? акционерл?к ?о?амдар, 3714-? ?нд?р?ст?к кооперативтер, 65 мы?нан астамы шаруа ?ожалы?тары, 192-с? мемлекетт?к к?с?порындар. Ауыл шаруашылы?ы к?с?порындарын жекешеленд?ру менш?к нысанын ?ана ?згер?ске ?шыратып ?ой?ан жо?, сонымен б?рге оларды жедел дамыту?а, ?нд?р?ст? ?айта ??ру?а, тауарлы ?н?м ?нд?руд? арттыру?а м?мк?нд?ктер тудырды. Ауыл шаруашылы?ы салалары бойынша жалпы ?н?м ??ны 305, 4 млрд. те?геге жетт? (1997). Оны? 41,5%-? мал шаруашылы?ы ?лес?не тиед?. Нег?зг? ауыл шаруашылы?ы да?ылдарыны? ег?с к?лем? 1997 жылы 21843,7 мы? га, оны? ?ш?нде д?нд? да?ылдар 15651,5 мы? га болды. Бидай 11512,2 мы? га, к?р?ш 85, 2 мы? га, ж?гер? 69 мы? га, ?ант ?ызылшасы 13,6 мы? га, ма?та 103,6 мы? га, к?нба?ыс 223,9 мы? га, картоп 176,3 мы? га, к?к?н?с 87,1 мы? га, мал-азы? да?ылдары 5445,6 мы? га жерге ег?лд?. Д?нд? да?ылдарыны? жалпы т?с?м? ? 12,4 млн. т ??рады. Оны? ?ш?нде бидай 8955 мы? т, к?р?ш 255,0 мы? т, ж?гер? ?ны 111,2 мы? т, ?ант ?ызылшасы 139 мы? т, ма?та 198 мы? т, к?нба?ыс 66 мы? т, картоп 1472 мы? т, к?к?н?с 880 мы? т. болды. Ауыл шаруашылы?ы да?ылдарыны? ?р га-дан т?сет?н ?н?мд?л?г?: д?нд? да?ылдардан 8,7 ц, к?р?штен 30,8 ц, ?ант ?ызылшасынан 126,5 ц, ма?тадан 19,3 ц, к?нба?ыстан 3,5 ц, картоптан 84,1 ц, к?к?н?стен 100,6 ц болды. 1997 жылды? ая?ында ?р? ?ара малды? саны 4405,7 мы? (оны? ?ш?нде сиыр 2181,8 мы?), ?ой мен ешк? 10896,6 мы?, шош?а 881,5 мы?, жыл?ы 1101,1 мы?, ??с 15858,2 мы? болды. Ет 1302,1 мы? т., сиыр с?т? 3220,4 мы? т, ж?н 32,4 мы? т м?лшер?нде ?нд?р?лд?. ^[2]

Ауыл шаруашылы?ы ауданы

1. ?нд?р?ст?к мамандануыны? басты саласы ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с? болып табылатын интегралды экономикалы? аудан;
2. ауыл шаруашылы?ы ?н?м?н?? белг?л? б?р т?р?н (т?рлер?н) ?нд?руге мамандан?ан ауыл шаруашылы?ы к?с?порындарыны? ?штесу? мен ?нд?р?ст?к ?зара байланыстары бар салалы? экономикалык аудан.

Ауыл шаруашылы?ы т?р?ысынан аудандау

Елд?? аума?ын ауыл шаруашылы?ыны? сипаты немесе оны ж?рг?зу жа?дайлары бойынша салыстырмалы б?ртект? б?л?ктерге (аудандар?а) б?лу; экономикалы? аудандауды? б?р т?р?. ^[3]

Ауыл шаруашылы?ы географиясы

Ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с? орналасуыны? таби?и ж?не ?леуметт?к-экономикалы? факторларын , оны? жеке елдер мен аудандарда даму жа?дайлары мен ерекшел?ктер?н аны?тау мен талдауды коса ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с?н?? аума?ты? саралануыны? зандылы?ы мен ерекшел?ктер?н зерттейт?н географияны? б?л?м?; ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с?н аграрлы?-?нерк?с?пт?к кешенн?? баска салаларымен ?зара байланыста ?арастырады. Ауыл шаруашылы?ы географиясыны? ауыл шаруашьшы?ы ?нд?р?с?н?? орналасуы мен аума?ты? ?йымдастырылуыны? жалпы теориясын, ауыл шаруашылы?ыны? жеке салаларыны? ( ег?нш?л?к , мал шаруашылы?ы ж?не та?ы да бас?алары) географиясын, ?р т?рл? аума?тарды аудандауды ж?не типке б?луд? ?амтиды.

Ауыл шаруашылы?ы жерлер?

Ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с?нде пайдаланылатын жер тел?мдер?; таби?и ерекшел?ктер? мен ауыл шаруашылы?ына пайдаланылуы бойынша ерекшеленед?. Ег?ст?к, жайылымды? ж?не шабынды? деп б?лед?. ?аза?станда 2005 ж. барлы? Ауыл шаруашылы?ы жерлер?н?? к?лем?, шамамен, 215850,9 мы? га, оны? ?ш?нде ег?ст?к жер 23230,4 мы? га, п?шенд?к 4816,0 мы? га, жайылым 182358,1 мы? га болды.

Ауыл шаруашылы?ы карталары

Ауыл шаруашылы?ы ?нд?р?с?н?? орналасуын, оны? даму жа?дайлары мен факторларын бейнелейт?н карталар.

Сырт?ы с?лтемелер

• Malimetter.kz Ауыл шаруашылы?ы реферат (?аза?ша)

Дерекк?здер

1. ↑ ^{a b c d} География : Д?ниеж?з?не жалпы шолу. ТМД елдер? . Жалпы б?л?м берет?н мектепт?? жаратылыстану-математика ба?ытында?ы 10-сыныбына арнал?ан о?улы?/ ?. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. ?б?лм?ж?нова, т.б. ? Алматы : Мектеп, 2010 . ? 304 б. ISBN 978-601-293-170-9
2. ↑ ?аза? энциклопедиясы
3. ↑ ?аза? т?л? терминдер?н?? салалы? ?ылыми т?с?нд?рме с?зд?г?: География ж?не геодезия. ? Алматы: ≪Мектеп≫ баспасы, 2007 жыл. ? 264 бет. ISBN 9965-36-367-6

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.