Альп?

Уикипедия ? ашы? энциклопедиясынан алын?ан м?л?мет
Навигация?а ?ту ?здеуге ?ту
Альп?
фр. Alpes , нем. Alpen , итал. Alpi , словен. Alpe

Альп? (?арыштан т?с?р?лген сурет)
Сипаттамасы
Пайда бол?ан кезе??

Олигоцен

Аума?ы

190 000 км²

?зынды?ы

1 200 км

Ен?

260 км

Е? би?к шы?ы

Монблан

Би?кт?г?

4810 [1] [2] м

Орналасуы

46°30′20″ с. е. 09°19′49″ ш. б.  /  46.50556° с. е. 9.33028° ш. б.  / 46.50556; 9.33028   (G)   (O)   (Я) Координаттар : 46°30′20″ с. е. 09°19′49″ ш. б.  /  46.50556° с. е. 9.33028° ш. б.  / 46.50556; 9.33028   (G)   (O)   (Я)  (T)

Елдер

  Франция
  Италия
  Швейцария
  Германия
  Аустрия
  Лихтенштейн
  Словения
  Монако

Альпі (Еуропа)
Альп?
Орта??орда?ы санаты

Альп?, Альп? тау ж?йес? ( фр. Alpes , нем. Alpen , итал. Alpi , словен. Alpe ) ? Батыс Еуропада?ы е? би?к таулар. Ол ? Жерорта те??з?н?? солт?ст?г?нде Легури те??з? жа?алауынан Орта Дунай жазы?ына дей?н о?т?ст?к-шы?ыс?а ?арай до?аша и?л?п жатыр; до?асыны? сыртымен есептегенде ?зынды?ы 1200 км-ге жуы?, ?ш жа?ы 750 км, ен? 50 ? 60 км-ден 240 ? 260 км-ге жетед?. Е? би?к н?ктес? ? Монблан шы?ы (4810 м). Альп? (кельтше ? alp би?к тау, ежелг? т?рк? т?л?нде ? алып-за??ар, би?к дегенд? б?лд?ред?) ?р? жоталар мен тау с?лемдер?нен т?рады.

Географиясы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

С?лемдер аралы?ын Рона, Рейн , Бодо ? Комо тау а??арлары б?л?п жатыр. Тас ж?не тем?р жолдар ?тет?н Сен-Готард, Симплон, Миоан-Ромодоссола, Бриг ? Лозанна, ?лкен Сен-Бернар (2400 м) туннельдер? айма?та?ы б?рнеше мемлекетт? байланыстырады. Тау ж?йес? орографиялы? жа?ынан Батыс Альп? ж?не Шы?ыс Альп? болып б?л?нед?. Оларды? арасында?ы шартты шекара солт?ст?г?нде Боден к?л?нен, о?т?ст?г?нде Комо к?л?не дей?нг? тектоникалы? а??армен ?тед?. Батыс Альп?н?? сырт жа? беткей? ке? ?р? б?ршама жайда?, ал ?шк? жа? беткей? жар?аба?ты болып келед?. Тау ж?йес?н?? е? би?к шы?дары (Монблан, Монте-Роза, Пельву) осы б?л?г?нде орналас?ан. Тау ж?йес?н?? орталы? торабына альп?л?к жер бедер? т?н. Ландшафтысында би?кт?к белдеулер ай?ын бай?алады. Тау етег? мен тау беткейлер? (800 ? 1000 м) мен таулы? белдеу (1800 м) климаты ?о?ыржай ж?не ыл?алды. Б?л белдеулер жалпа? жапыра?ты ормандармен к?мкер?лген.

Бавария
Pine trees above the Aletsch Glacier , Valais

Геологиясы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Тау ж?йес? альп?л?к ?атпарлану кез?нде т?з?лген. ?атпарлану ж?йес?н?? нег?з? кембрийге дей?нг? кристалды жыныстардан (гнейс, слюдалы та?татас) ж?не жо?ары протерозой мен т?менг? палеозойды? кварц-бриллитт? та?татастарынан т?рады. Жер бедер?н?? ?алыптасуында антропоген д?у?р?н?? су ж?не м?зды? эрозиясы ?лкен р?л ат?ар?ан. Кен байлы?тары: тем?р, мыс кентастары, ?о?ыр к?м?р, т?зынды?ы Солт?ст?к Батыс б?л?г?ндег? жоталарда жылына 1500 ? 3000 мм жауын-шашын т?сед?. Ауа райы к?б?не б?лтты, т?манды болып т?рады. ?шк? жоталарда, ?азанш???ырлар мен а??арларда жауын-шашын 1000 мм-ден аз. Альп? ? Батыс Еуропаны? аса ?лкен су торабы. ?зендер ?те к?п. Олар ?ар, м?з, жа?быр суымен толы?ады. Аса ?р? ?зендер?: Рона, Рейн, По. К?лдер?: Боден, Цюрих, Комо, т.б. Топыра? жамыл?ысында нег?з?нен орманны? ?о?ыр т?ст? топыра?ы, к?лг?н ж?не тауды? с?р топыра?ы басым.

Альп? фаунасы мен флорасы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Т?лк?, ?ас?ыр, б??ы, тиын, жабайы мысы? кездесед?. Жаз айларыны? орташа температурасы 10 ? 15?С, ?ыста -4 ? 8?С. Субальп?л?к белдеуд?? (2300 метрге дей?н) климаты суы?, жел? ?атты болады, ?ары ?алы? т?сед?. Тау беткейлер? т?к жарлы. Белдеуде би?к тауды? б?талы ж?не шал?ынды ?с?мд?ктер? ?сед?. ?ысы ?ата?, 6 ? 8 ай?а созылады, жазы ?о?ыр сал?ын ?р? ?ыс?а. Одан жо?ары би?к таулы альп?л?к белдеуд?? (2500 ? 3000 м) климаты ?атал, б?ршама ??р?а?. Онда ?о?ыраубас, ?о?ажай, к?кн?р, т.б. ?с?мд?ктер ?сед?. Одан ?р? нивальды? белдеу орналас?ан. Б?л белдеу тасты, м?зды болып келед?. Альп?де антропоген д?у?р?нде 4 рет м?з басу болды. М?зды?ты? жалпы ауданы 4140 км², 1200-ге тарта а??арлы, ?арлы м?зды?тар бар.

Альп?н?? фаунасы

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]

Дерекк?здер

[ ??деу ?| ?айнарын ??деу ]