Азамат со?ысы ? мемлекет ?ш?ндег? ?леуметт?к топтар мен таптар, д?ни а?ымдар мен кландар арасында?ы ?к?мет бил?г? жолында ж?рг?зет?н ?арулы к?рес. ^[1]

Тарихта белг?л? б?р ел ше?бер?нде халы?ты? демократиялы? бостанды?тар жолында?ы ?йымдас?ан к?рес?н?? не болмаса к?п?лтты елдерде ?лтты? езг?ге ?арсы ?арулы к?тер?л?стер?н?? азаматты? со?ысына ?лас?аны белг?л?. Мысалы: Англияда “ Ал?ызыл мен А? раушан со?ысы ” (1455?1458), А?Ш-та буржуазиялы? Солт?ст?к пен ??л иеленуш? О?т?ст?к (1861?1865 жылдары), Францияда монархистер мен республикашылдар (1871 жылы), Испанияда фашистер мен демократтар (1936?1939 жылдары) арасында?ы азамат со?ыстары болып ?тт?. 1918?1920 жылдары Ке?ест?к Ресейде орын ал?ан азаматты? со?ыс ?аза?станды да ?амтиды. Ол ?с ж?з?нде 1917 жыл?ы ?азан т??кер?с?н?? жал?асы болды. Азаматты? со?ыс жылдарында ?арулы к?рест?? б?р жа?ында ?азан т??кер?с? же??с? н?тижес?нде же??л?с тауып, саяси ж?не экономикалы? бил?ктен айырыл?ан к?штер т?рды. Олар?а А?Ш , Англия , Франция , Жапония сия?ты мемлекеттер ?к?меттер? жан-жа?ты к?мек к?рсетт?. К?рест?? ек?нш? жа?ында ?азан т??кер?с? н?тижес?нде ?к?метт? ?з ?олына ал?ан большевиктер партиясы баста?ан к?штер т?рды. Олар большевикт?к ?рандар мен Ке?ес ?к?мет? жарияла?ан социализм идеяларына сенген ж?мысшылар мен шаруаларды? айтарлы?тай б?л?г?нен ?олдау тапты. Большевиктер мен Ке?ес ?к?мет?н жа?таушылар “?ызылдар” деп аталса, олар?а ?арсы т?р?андар “а?тар” деп аталды.

?аза?станда Ке?ес ?к?мет?не ?арсы ?арулы к?рест?? нег?зг? к?штер? Орынбор, С?б?р, Орал, Жет?су казак ?скерлер?, ?нерк?с?п орындарыны? б?рын?ы ?ожалары, кез?нде Ресейден ?оныс аударып келуш?лерд?? ау?атты топтары, ?аза? ауылыны? бай-шонжарлары ж?не соларды? м?дделер?н ?ор?айтын саяси партиялар мен ?йымдар болды (кадеттер, эсерлер, ?лтты? ж?не д?ни саяси ?йымдар). Алашорда ?к?мет? азамат со?ысыны? ал?аш?ы кез?нде Ке?ес ?к?мет?не ?арсы к?штермен байланысып, ?аза? хал?ыны? м?ддес?н ?ор?ау?а тырысты. ?к?мет м?шелер? ?аза?стан?а жа?ын ?алалар?а орналас?ан Ке?ес ?к?мет?не ?арсы ??рыл?ан ?к?меттермен ? Самарада?ы ??рылтай жиналысы м?шелер?н?? комитет?мен (Комуч), Омбыда?ы Уа?ытша С?б?р ?к?мет?мен , одан кей?н Колчак диктатурасымен, Орынбор ж?не Орал казак ?скерлер?н?? басшылы?ымен кел?с?мге келуге ?мтылды.
1918 жылы жазда т??кер?ске ?арсы к?штер Орал , Тор?ай , А?мола , Семей облыстарыны? к?птеген аудандарын, со?ынан Жет?су облысыны? б?р?атар аудандарын басып алып, Ке?ес ?к?мет?н ??латты. Ке?ес ?к?мет? Батыс ?аза?станны? кейб?р аудандары мен о?т?ст?к ?лкес?нде са?талды. ?аза?станда азамат со?ысыны? А?т?бе (немесе Солт?ст?к Т?рк?стан), Орал ж?не Жет?су майдандары ??рылды, оларда?ы со?ыс ?рекеттер? Азамат со?ысыны? ?р? майдандарында?ы, е? алдымен Колчак ?скерлер?не ?арсы ??рыл?ан Шы?ыс майданда?ы ?имылдар?а ты?ыз байланысты ж?рг?з?лд?. Сонды?тан ?аза?станда?ы азамат со?ысыны? та?дыры нег?з?нен ?ызыл Армияны? Шы?ыс майданында?ы к?рес?не т?уелд? болды. ?аза?стан жер?ндег? со?ыс ?имылдары ?з кезег?нде Ке?ес ел?ндег? жалпы жа?дай?а ?сер етт?. ?аза?стан азаматтары ?ызыл Армия ?атарында да, “а?тар” басып ал?ан аудандарда жаса?тал?ан партизанды? жаса?тар ??рамында да азамат со?ысына ?атысу?а м?жб?р болды. ?аза?станда?ы шешуш? со?ыс ?имылдарына “?ызылдар” жа?ынан М.В. Фрунзе, В.В. Куйбышев, В.И. Чапаев, И.П. Белов, И.С. Кутяков т.б., ал “а?тар” жа?ына А.И. Дутов, С.П. Толстов, Б.В.Анненков т.б. басшылы? етт?. Тор?ай далаларында “а?тар?а” ?арсы к?ресте А. Иманов, Батыс ?аза?станда Хамит Чурин, Бейсен Ж?некешев т.б. к?зге т?ст?. Ал ?л?би Жангелдин азамат со?ысы ?ызу ж?р?п жат?ан кезде (1918 ж. к?з?) М?скеуде жаса?тал?ан ?ару-жара? керуен?н Т?рк?стан майданына жетк?зд?.
1920 жылды? к?ктем?нде ?аза?станда?ы азамат со?ысы Ке?ес ?к?мет?н?? же??с?мен ая?талды. ^{[2] [3]}

1. ↑ Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.?.Жа?ып. - Алматы: ≪?аза? энциклопедиясы≫, 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
2. ↑ ?аза?станны? ?аз?рг? заман тарихы: Жалпы б?л?м берет?н мектепт?? 9-сыныбына арнал?ан окулы?. 2-басылымы, ??делген. Жалпы редакциясын бас?ар?ан тарих ?ылымыны? докторы, профессор Б. ?. Ая?ан. Алматы: Атам?ра, 2009. ISBN 9965-34-933-9
3. ↑ “?аза?стан”: ?лтты? энциклопедия/Бас редактор ?. Нысанбаев ? Алматы “?аза? энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9

• [1] М?ра?аттал?ан 14 а?панны? 2016 жылы. ? Революция ж?не Азамат со?ысы (1917-1920 ж.ж.)