1992
жылды? 13 наурызында стандарттау саласында ≪Кел?с?лген
саясатты
ж?рг?зу туралы≫ ТМД елдер?н?? Кел?с?м?не ?ол ?ойылып, мемлекетаралы? стандарттау ж?йес?н?? нег?з? ?аланды. Б?л
??жат
бойынша мыналар танылды: ?олданылып ж?рген мемлекетт?к стандарттар мемлекетаралы? стандарттар рет?нде, б?рын?ы
КСРО
эталонды? базасы орта? м?л?к рет?нде, стандарттау, сертификаттау ж?не
метрология
ж?йелер?н ?зара тану ?ш?н ек? жа?ты кел?с?мдерд?? ?ажетт?л?г?.
Мемлекетаралы? де?гейде стандарттау, сертификаттау ж?не
метрология
бойынша мемлекетаралы?
ке?ес
??рылды. Оны? нег?зг?
функциялары
: стандарттау саласында?ы ?ызметт?? басты ба?ыттарын ай?ындау; мемлекетаралы? стандарттарды?
жобаларын
бек?ту, стан- дарттау саласында?ы ж?мыстарды? нег?зг? ба?ыттарын ж?не олар?а ?ажетт? шы?ынны?
сметасын
тал?ылау ж?не ?абылдау. Ке?ест?? ?абылда?ан шеш?мдер? о?ан ?к?лдер? к?рген мемлекеттерге м?ндетт?.
Кел?с?мге ?атыс?ан
ТМД
елдер?н?? стандарттау, метрология ж?не сертификаттау ж?н?ндег? ?лтты? органдарды? басшылары мемлекетаралы? ке?ест?? м?шелер? болып табылады. Мемлекетаралы? ж?мысты? нег?зг? органы - стандартты?, метрология ж?не сертификаттау ж?н?ндег?
Минск
?аласында орналас?ан
бюросы
. ?алыптас?ан
д?ст?р
бойынша ке?ест?? жиналыстары Кел?с?мге енген елдерд?? ?р?айсысында кезектес?п ?тк?з?л?п отырады.
Мемлекетаралы? ке?ест?? ж?мысы ар?асында
КСРО
- да ?олданыл?ан нормативт?к ??жаттар ?оры мен
эталонды?
база (шамамен 25 мы? мемлекетт?к, 40 мы? салалы? стандарттар, 35 техникалы?-экономикалы?
а?паратты
ж?ктег?штер, 140 физикалы? шамалар ?лшемдер?н?? метрологиялы? эталондары) са?талып ?алды.
?аз?рг? уа?ытта
ТМД
елдер?н?? ?лтты? сертификаттау ж?йелер?н ?зара тану ?дер?с? толы?ымен ая?талды.
Мемлекетаралы? ке?ест?? ж?мыс органы - мемлекетаралы? техникалы? комитеттер. Олар мемлекетаралы? стандарттарды ?з?рлейд? ж?не мемлекетаралы? стандарттау саласында?ы бас?а да на?тылы ж?мыстарды ж?рг?зед?.
Мемлекетаралы? стандарттар ж?не олар?а енг?з?лет?н ?згер?стер ке?ес шеш?м?мен ?абылданады, ал ке?ес жиналыстары жылына ек? рет ?тк?з?лед?.
Бес жылда (
1992
-
1997
жж.) Ке?ест?? шеш?м?мен 2500 нормативт?к ??жаттар ?абылданды. Олар нег?з?нде м?ндетт? сертификаттау?а жататын ?н?мдерге техникалы? талаптарды белг?леу ба?ыттал?ан. ?абылдан?ан стандарттар халы?аралы? стандарттармен ?йлест?р?лген, я?ни ТМД елдер?н?? д?ниеж?з?л?к
нары??а
шы?уына м?мк?нд?к ту?ызады. Мемлекетаралы? ке?ест?? ат?арып отыр?ан н?тижел? ж?мыстарын ба?алай отырып, стандарттау ж?н?ндег? халы?аралы? ?йым (ИСО) оны стандарттауды? халы?аралы?
айма?ты?
мекемес? рет?нде таныды.
Халы?аралы? байланысты? даму жа?дайында
стандарттау
саласында?ы ж?мыстарды тек ?ана б?р ел ше?бер?нде ж?рг?зу м?мк?н емес. Барлы? елдерд?? арасында сауда,
экономикалы?
, ?ылыми-техникалы? ынтыма?тасты?ын ??ру ?ш?н халы?аралы? стандарттауды? ма?ызы ?те зор. Халы?аралы? стандарттарды? ?ажетт?л?г? уа?ыт ?ткен сайын ай?ындалып келе жатыр, ?йткен?, халы?аралы?
нары??а
шы?арылатын ?н?мдер т?рлер?не та?айындал?ан ?лтты? ж?не халы?аралы? стандарттарды? арасында?ы айырмашылы?тар халы?аралы? сауданы дамыту?а кедерг? жасауда.
Халы?аралы? сауданы дамытуды? проблемаларын шешуде стандарттарды? ара?атынасты?
функциясы
аны? к?р?не бастады. Халы?аралы? стандарттау адамдарды?, энергияны? ж?не
а?паратты?
алмасуына ж?рдемдесед?. Осы?ан байланысты халы?аралы? стандарттар рыноктарды ашатын ??лып деген
??ым
?алыптас?ан.
Стандарттау саласында?ы ?ылыми-техникалы? ынтыма?тасты?ты? нег?зг? м?селес? - ?йлест?ру, я?ни ?аза?стан Республикасыны? мемлекетт?к стандарттау ж?йес?н бас?а елдерд?? халы?аралы?, айма?ты?, ?лтты? ж?йелер?мен ?иыстыру. М?ны? ма?саты отанды? ?н?мдерд??
сапасын
ж?не ?лемд?к нары?та оны? б?секеге жарамдылы?ын жо?арылату.
Стандарттау
ж?н?ндег? халы?аралы? ынтыма?тасты?ты халы?аралы?, айма?ты? мекемелер ж?зеге асырады.
Халы?аралы? стандарттау саласында стандарттау ж?н?ндег? Халы?аралы? ?йым (ИСО), Халы?аралы? электротехникалы? комиссия (ХЭК), Халы?аралы? электр байланыстары ода?ы (ХЭО) ж?мыс ат?арады.
Стандарттау ж?н?ндег? халы?аральщ ?йым (ИСО) 1947 жылы ??рыл?ан. ИСО-ны? ?ызмет?
электроника
мен электротехникада бас?а стандарттау салаларыны? барлы?ын ?амтиды.
1999 жылды? 1 ?а?тарынан ИСО ж?мысына 178 ел ?атысты. ИСО-ны? органдары -
Бас ассамблея
, ИСО ке?ес?, Ке?ес комитеттер?, техникалы? комитеттер ж?не орталы? секретариат, Жо?ар?ы органы - Бас ассамблея .
Бас ассамблея
сессияларыны?
арасында ?йым ж?мысын ИСО-ны? Ке?ес? бас?арады. Ке?еске стандарттауды? ?лтты? мемлекетт?к
?к?лдер?
к?ред?. Ке?ес жанынан техникалы? комитеттерд?? ж?мысын бас?аратын ат?арушы
бюро
??рыл?ан.
Халы?аралы? стандарттарды?
жобасын
техникалы? комитеттер ше?бер?нде ж?мыс ат?аратын ж?мыс топтары дайындайды.
Техникалы? комитеттер жалпытехникалы? ж?не техниканы? на?тылы саласына ?атысты болып ек?ге б?л?нед?. Жалпытехникалы? топ?а жататын техникалы? комитеттер (ИСО ??рамында оларды? саны 26) жалпытехникалы? ж?не салааралы? м?селелермен ш??ылданады. Олар?а жататындарды? ?ш?нде ≪?лшем б?рл?ктер?≫ (ТК 12), ≪Ерекше сандар≫ (ТК 19) ж.б. бар. ?ал?ан техникалы? комитеттер (ИСО ??рамында оларды? саны шамамен 140) техниканы? на?ты салаларына ?атысты. Мысалы, ≪
Автомобильдер≫
(ТК 22), ≪
Станоктар≫
(ТК 39) ж.б. ТК к?рдел? салалар?а ?атысты бол?ан жа?дайда (химия,
космосты?
техника ж.б.) оларды? ??рамында комитет б?л?мдер? ж?не ж?мыс топтары ??рылады.
Халы?аралы? стандартты? жобасын ?абылдау ?ш?н ТК м?шелер?н?? 75%-ны? кел?с?м? болуы керек.
2000
жылды? басында шамамен 12 мы? халы?аралы? стандарттар ?олданыста бол?ан.
Халы?аралы? стандарттарды ?олдану м?ндетт? емес, я?ни ?рб?р ел оны толы?ымен, тек ?ана кейб?р б?л?мдер?н ?олдануына болады немесе жалпы ?олданбауы да м?мк?н. Б?ра? та халы?аралы? нары?та?ы
б?секелест?кт??
артуы жа?дайында ?нд?руш?лер ?з ?н?мдер?н?? б?секелесу де?гей?н к?теру ма?сатында халы?аралы? стандарттарды ?олдану?а м?жб?р. Шетел мамандарыны? ба?алауларына ?ара?анда кейб?р ?нд?р?стер? дамы?ан елдерде ИСО-ны? стандарттар ?орыны? 80%-ына дей?н ?олданылады.
Халы?аралы? электротехникалы? комиссия (ХЭК)
электротехника
,
радиоэлектроника
ж?не байланыс салаларында ?олданылатын стандарттарды дайындайды. Ол
1906
жылы, я?ни ИСО-дан к?птеген жылдар б?рын ??рыл?ан.
?р уа?ытта ??рыл?анды?тан ж?не ж?мыс ба?ыттары ?р т?рл? бол?анды?тан, осы халы?аралы? мекемелерд?? екеу? де б?г?нг? к?нде ж?мыстарын жал?астыруда. ИСО мен ХЭК алдында?ы м?селелерд?? т?тасты?ын ескере отырып ж?не жекелеген техникалы? органдарды? ж?мыстарында жарыса ж?рг?зуд? болдырмау ?ш?н мекемелер арасында ?зара кел?с?м жасал?ан. Кел?с?м, б?р?нш?ден, ?с-?имылдар ше?бер?н шектеуге, ек?нш?ден, техникалы? ?имылдарды ?йлест?руге ба?ыттал?ан.
Б?раз елдерде
электротехника
,
электроника
ж?не байланыс салаларыны? дамуы де?гей?н?? т?менд?г?не байланысты ХЭК м?шелер?н?? саны (шамамен 60) ИСО м?шелер?н?? санынан аз.ХЭК жо?ар?ы органы - барлы? ?лтты? комитеттер
?к?лдер?н
?амтитын Ке?ес. ХЭК бюджет? ИСО бюджет?
сия?ты ?йым м?шелер?н?? жарна т?лем?нен ж?не халы?- аралы? стандарттарды сатудан т?скен ?аржылардан ??рылады. ХЭК техникалы? органдарыны? ??рылымы ИСО ??рылымына ??сас - техникалы? комитеттер (шамамен 80), комитеттер б?л?м? ж?не ж?мыс топтары. Осы органдар ?аз?рг? кезде 3000-нан астам стандарттар дайында?ан.
Халы?аралы? стандарттау саласында ИСО, ХЭК-тен бас?а да ?йымдар бар. Олар - Б?р?ккен ?лттар ?йымыны? (Б??) Еуропалы? экономикалы? комиссиясы, Халы?аралы? сауда палатасы. Стандарттау ж?мыстарына Б?? жанында?ы ЮНЕСКО, МАГАТЭ ж.б. ?йымдар да ?атысады.
Д?ние ж?з?ндег? стандарттау саласында жет? айма?ты? ?йымдар ж?мыс ?стейд?.
Скандинавияда
,
Латын Америкасында
,
Арабия
айма?ында,
Африкада
,
Еуропалы?
Ода? (Е.О). Б?ларды? ?ш?нде ЕО ж?мыс т?ж?рибес?н ерекше атау?а болады.
?аз?рг? кезде экономиканы интеграциялау?а, айма?ты? б?р?ккен
нары?тар
??ру?а бетб?рыс ай?ын бай?алады.
Интеграцияны? ке? дамы?ан айма?ы -
Еуропалы? Ода?
ше?бер? (ЕО).
1993
жылы Еуропаны? 15 ел? б?р?г?п ??р?ан нары? осы елдерд?? шамамен 400 млн. т?р?ындарын ?амтиды. Осы?ан байланысты ?лтты? кедерг?лерд? жою ма?сатында айма?ты? стандарттар?а басты назар аударылып отыр.
1961
жылы стандарттау ж?н?ндег? Еуропалы? коми- тет (СЕН ЭЛЕК) ??рылды. Б?л комитеттерд?? ??рамын- да 239 техникалы? комитеттер бар.
Б?р?ккен
нары?
жа?дайына с?йкес ЕО ≪
Еуропаны?
жасыл к?табы≫ деп атал?ан (Еуропада техникалы?
интеграцияны
жеделдету ?ш?н еуропалы? стандарттарды дамыту) ба?дарлама жасалды. Б?л ба?дарламада Еуропада стандарттауды ?айтадан ??ру ж?не дамыту жоспа- ры ?арастырыл?ан. ≪
Жасыл к?тапта≫
к?рсет?лгендей, еуростандарттар техника мен технологияны? е? со??ы жет?ст?ктер?н ?амтуы керек, ал директивалар - т?р?ындар мен ?орша?ан орта?а ?ау?пс?з емес немесе зиянды ?н?мдерд? ?о?амдасты??а енг?збеу ?ш?н ти?мд? шараларды ?арастыру ?ажет. Осындай шаралар нег?з?нде стандарттау ж?мыстарында к?птеген ?лгер?леу жасалды. Мысалы,
1991
жылы ЕО 200 директива ж?не 1200 еуростандарттар бол?ан болса, 1993 жылы директивалар саны ек? есе ?л?айтылып, еуростандарттар саны б?рнеше мы??а жетк?з?лд?.
?аз?рг? жа?дайда СЕН ж?н? СЕНЭЛЕК-т?? басты саясаты - ИСО/МЭК халы?аралы? стандарттарын айма?ты? рет?нде ке??нен ?олдану. Осыны? н?тижес?нде ЕО ше?бер?нде ?олданылатын
нормативт?к
??жаттарды? 45% -ын ИСО/МЭК шы?ар?ан халы?аралы? стандарттар.
[1]
- ↑
Акишев К., Дарибаева Г. Стандарттау, метрология ж?не с?йкест?кт? ба?алау:
О?улы?. - Астана: Фолиант, 2008. - 256 бет.
ISBN 9965-35-325-5