За? ?ылымы , ???ы?тану , за? ?л?м?, за?тану ? ???ы?ты ?леуметт?к нормаларды? ерекше ж?йес? рет?нде зерделейт?н ж?не ???ы?ты ?олдану ?ызмет?н?? алуан т?рл? ?ырларын зерттейт?н ?о?амды? ?ылым. ?р елд?? Конституциясы за? ?ылымыны? нег?з? ж?не ?айнар к?з? болып табылады. ?аз?рг? за? ?ылымы Б?р?атар б?л?м салаларына саралан?ан. Олар: мемлекет пен ???ы? теориясы, ???ы? ж?не ???ы?ты? ?л?мдер тарихы, азаматты? ???ы?, ?ылмысты? ???ы?, жер ???ы?ы, су ???ы?ы, к?л?к ???ы?ы, те??з ???ы?ы, мемлекетт?к ???ы?, халы?аралы? ???ы?, т.б. сот медицинасы , сот психиатриасы, криминалистика , криминология, за? психологиясы, т.б-лар ?олданбалы за? ?ылымына жатады. Ал ?р сала ?з кезег?нде мемлекетт?к-???ы?ты? институттар?а б?л?нед?. Б?л институттар ?о?амды? ?атынастарды? белг?л? б?р т?тас ж?йес?н реттейт?н ???ы?ты? нормаларды б?р?кт?ред?. За? ?ылымыны? нышандары за?нама (за?дар) мен ???ы?ты? ?ылымны? дамуына ?арай пайда болды.

Дамы?ан Батыс Еуропа елдер? мен А?Ш-та, Канадада ж?не бас?а б?р?атар елдерде за? б?л?м? барынша ке? ау?ымда таралып, д?ст?рл? сипат?а айнал?ан. За? факультеттер? мемл. Аппаратты? т?рл? буындарына кадрлар, ж?ртшылы? м?дделер?н ?ор?айтын адвокаттар даярлайды. За? факультеттер?нде социология , психология , экономика п?ндер? о?ытылады, саясатты зерделеуге баса назар аударылады. За? б?л?м? б?рнеше циклд? ?амтиды. А?Ш -та, ?лыбританияда , Мексикада , т.б. 1-ш? цикл ? 3 жыл (о?уды б?т?ргендерге ???ы? бакалавры д?режес? бер?лед?), 2-ш? цикл 1 жыл (т?лектер ???ы? магистр? д?режес?н алады). Кейб?р университеттерде 3-ш? цикл де бар, онда жо?ары ?ыл. Даярлы?тан ?тк?зу к?зделед? (???ы? докторы д?режес? бер?лед?). Францияда за? б?л?м? 2 жылды? циклд? ?амтиды, олар: жалпы даярлы? (б?т?рген бойда диплом бер?лед?) ж?не мамандану (???ы? лиценциаты ата?ы бер?лед?). ???ы? докторы ата?ы ?осымша к?тер??к? б?л?м цикл?н б?т?р?п, диссертация жаз?ан адамдар?а бер?лед?. ^[1]

Ерте д?у?рлерде туыс?анды? жа?ынды? б?р?нш? орын?а ?ойылып, ондай адамдарды? ма?сат-м?ддес? орта?, рулы? намысы к?шт? бол?ан. Егер б?р руды? адамын бас?а б?р руды? адамы ?лт?рсе, “?ан?а ? ?ан, жан?а ? жан” д?ст?р? ?олданыл?ан. “Малым ? жанымны? сада?асы, жаным ? арымны? сада?асы” деген ?а?ида ?асиетт? парыз санал?ан. К?мн?? ?дет-??рыпты? ?а?ида-ережелер? ?лс?реп, т?рт?пт?л?г? нашарласа, ондай рулар тарих аренасынан ?шкен, болмаса бас?а рулар?а с???с?п, болмыстарын жо?алт?ан. Ру м?шелер?н?? ???ы?ты? ерк?нд?ктер? мол бол?ан. Олар ?здер?н ерк?н санап, ?з бостанды?тарын ?ару-жара?ымен ?ор?а?ан, бес ?аруын ?нем? асынып ж?рген. “У ?шсе?, руы?мен” деген жосы?ты ?станып, т?н? мен жаны руымен, жер?мен етене бол?ан. Осы т?ста ?дет-??рып за?ыны? кодекстер? ?алыптаса бастады. Б?л кодекст?? басты талабы: ?рб?р к?шпел? б?р-б?р?не мей?р?мд?, досына ? адал, д?шпанына ? ?атал, ерж?рек, туыс?анды? сез?м? тере?, ?она?жай, ?лкенге ??рмет, к?ш?ге ?зет к?рсетет?н, ?лс?зге ?ол ?шын беруге даяр, к?м болса да лауазым-бил?г?не ?арамай шынды?ты айтатын, к?шт?лер алдында ?алтырамайтын, намысы мен арын ая??а таптатпайтын, руыны? намысын ?ор?аушы, сол жолда жанын пида етуш? жан болу?а борыштылы?ы. С?йт?п, руластарды? ма?сат-м?ддес?, к?ш?-?оны ?ана орта? емес, сонымен б?рге намыстары да орта?, ел?не, ж?ртына келет?н жа?сылы? пен ?ят та орта? болды. Кей?н ??рал?ан тайпалы? ода?тасты?, мемлекетт?л?к кез?нде де б?л ?асиеттер са?талды. Ертедег? за?дарды “ата-баба жолы”, “ж?н-жосы?” деп ата?ан. Е? к?рдел? даулар бетпе-бет жа?дайда, ?з ж?н-жосы?ымен, ?з рет-жолымен шеш?лген. Ата-баба за?дарын а?ылды да б?л?мд?, ?нерл? де ?негел? билер, ??ламалар, жыраулар, ел к?семдер? шы?арып отыр?ан. Б?л за?-ережелер т?рк? хал?ыны? м?дениет?н, т?рт?пт?л?г?н дамытып, ?ркендетуге зор ?лес ?ос?ан. Олардан ?ал?ан шешенд?к с?з “?лг?л? с?з”, “аталы с?з”, “н?с?алы с?з” аталып, кей?нг? ?рпа?тарына жол к?рсетк?ш ?лг? р?л?н ат?арды. Замана?а ?арай ???ы?ты? салт-д?ст?рлер б?рде дамып, б?рде кенже ?алып отырды. К?не замандарда?ы ?рлеу мен ??лдырау б?зге бейм?л?м. Тек Елжау би, Н?н би, Тонык?к, О??ай би, Аяз би, Т?бе би, Май?ы би айт?ан та?ылымды бил?к с?здер? ?ана б?зге ем?с-ем?с жеткен.

Кей?нг? ?бу Насыр ?л-Фараби , Ж?с?п Баласа??ни , ?ожа Ахмет Иасауи , ?ор?ыт ата , Жиренше шешен , Асан ?ай?ылар , берт?нг? т?бе би атан?ан Т?ле би , ?азыбек би , ?йтеке би де ежелг? грект?? ?йг?л? Цицерон , Динарх , Гегесид , Исай , Сократ , Исократ , Эсхил сек?лд? за?гер шешендер?нен кем т?спейд?. Б?лар “?д?л бил?к болмаса, хал?ы?ды дерт алады” деп, ел ынтыма?ын, б?рл?кт?, халы? тынышты?ын, ?о?амды? т?ра?тылы?ты ту ет?п ?ста?ан. Ел ?ш?ндег? дау-дамайды ?д?летт?кпен шеш?п, хан деп, ?ара деп алаламай, бай деп ас?а?татпай, кедей деп кемс?тпей, ар-ождан, адамгерш?л?к пен имандылы?ты б?р?нен де жо?ары ?ой?ан. Байлы? пен бил?кт? ?тк?нш? деп сана?ан. Сол ?ш?н олар шы?ар?ан за?дар, ?а?ида-ережелер халы??а жа?ын да т?с?н?кт? ?р? мемлекетт?к бил?кт?? ке? тара?ан тарма?ы болды. ?рине, б??ан халы?ты? ма?сат-м?ддес?н??, салт-д?ст?р?н??, ?дет-??рпыны? т?тас, б?те ?айнас?ан б?регейл?г? де к?шт? ?сер етт?. Сот ?с?н ж?рг?зу с?з ?нер?нс?з ?тпеген. ?йткен?, с?з жаманды?тан жиренд?ред?, а?ыма??а а?ыл к?рг?зед?, ?ятсызды? ?ятын оятады, жыла?анды ж?батады, асып-тас?анды басады, к?зс?зге к?з беред?. Билер?м?з: “Соттасу, бет жыртысу ?шей?н н?рсе, адам тек ар сотына т?спес?н”, ? деген. Оны? ?ст?не сот ?с? ашы?, жариялы т?рде, жиыл?ан халы? алдында ауызек? т?рде ?тк?з?лген. Сонды?тан у?жге, с?зге то?тау басты ?а?идат бол?ан. ?йткен?, хал?ымызда ар тазалы?ы, имандылы?, адалды?, ?ят, намыс, ата-баба аруа?ы, м?ртт?к, с?зге то?тау на?ыз адамды? ?ад?р-?асиет рет?нде ба?алан?ан.

???ы? туралы м?л?меттер ежелг? д?у?рде жалпы б?л?м ж?йес?не енг?з?лген. Мысалы, Ежелг? Грекияда стоиктер мектептер?нде ш?к?рттер сот шешенд?г?не баулынды. Б?рте-б?рте за? ?л?м? дербес ?ылыми п?н рет?нде о?шауланып, шамамен Ежелг? Рим заманында белг?л? б?р ж?йедег? за? ?ылымы рет?нде ?алыптасты деуге болады. Бастап?ыда ???ы? б?л?м? абыздарды? арты?шылы?ы болып саналды. Б?ра? б.з.б. 254 жылы Тиберий Корунканий (плебейлерден шы??ан т???ыш м?ртебел? абыз) т?лек б?лд?руш? кез келген адам?а ???ы?ты т?с?нд?рем?н дед?. Б.з-ды? 1 ?-нда Рим за?гер? Сабин ш?к?рттерге м??ал?мдер д?р?с о?ып, с?ра?тар?а жауап ?айтаратын, айтыстар, п?к?р-таластар ?тк?зет?н т???ыш за? мектеб?н ?йымдастырды. 4 ? 5 ?-ларда 4 жыл о?ытатын осындай б?рнеше мектеп болды (Римде, Константинопольде , Афинада , Александрияда , Цезареяда, Бейрутте ). Ш?к?рттер танымал Рим за?герлер?н??, е? алдымен, Гайды? (2 ?.), сондай-а?, Папиниан (150 ? 212 жылыш.) Мен Павелд?? (3 ?.) Шы?армаларын о?ыды. [533 жылы император Юстиниан 5 жылды? б?л?м беру курсын енг?зу туралы арнаулы кодификация шы?арды, ол бойынша курста Рим за?герлер?н?? институцийлер?, дигесталары ж?не Юстинианны? кодекстер? м?ндетт? т?рде о?ытылатын болды. Орта ?асырлы? кезе?де арнаулы за? ?ылымы мен за? б?л?м? бол?ан жо?. 10 ?-да Павияда (Италия) ???ы? о?ытылатын мектеп ашылды. 11 ?. Ая?ында Болоньяда ???ы? мектеб? ??рылып, ол кей?н университетке айналды, м?нда 12 ?. Ортасында Еуропаны? ?р т?рл? елдер?нен б?рнеше мы?да?ан студенттер б?л?м алды. 12 ? 15 ?-ларда Батыс Еуропаны? б?р?атар елдер?н?? университеттер?нде за? факультеттер? жетекш? орын алды, оларда, к?б?несе, Рим ???ы?ы о?ытылды. Тек 18 ?-ды? ая?ынан бастап за? факультеттер?н?? ба?дарламаларына ?лтты? ???ы? енг?з?лд?.

Ресейде 16 ?-дан бастап за? ?л?м? дербес п?н рет?нде о?ытыла бастады. 1687 жылы ??рыл?ан Славян - грек - латын академиясында “рухани ж?не д?ни?уи ???ы? т?рел?г?нен” д?р?с беру к?зделд?. 1715 жылы Петр I -ге “Ресейде мемлекетт?к ке?селерд?? пайдасы ?ш?н саясат академиясын ??ру туралы жоба” табыс ет?лд?. 1703 ? 15 жылы М?скеуде Нарышкин училищес? ж?мыс ?стед?, онда бас?а п?ндермен ?атар за? ?л?м? мен саясатты? нышандары ?амтыл?ан этика п?н? о?ытылды. “Бас регламентке” с?йкес 1720 жылы юнкерлер ал?асы ??рылды (1763 жылы таратылды), олар ?с ж?з?нде ал?аларды? жанында за? ?л?м?н о?у?а ти?с болды. 1825 жылы Ресей ?ылым академиясы ??рыл?ан кезде ???ы?тану кафедрасын ашу к?зделд?, 1726 ? 65 жылы академиялы? университетте за? ?л?м? о?ытылды. 1732 жылы Шляхта корпусы ашылып, оны? ба?дарламасына теориялы? за? ?л?м?н о?ыту енг?з?лд?. М?скеу университет?нде ???ы?тан д?р?стер ал?аш рет 1755 жылы бер?лд?, алайда, за? факультеттер?нде ж?йел? д?р?стер мен саба?тар 1764 жылдан бер?ле бастады. КСРО -да за?герлер, нег?з?нен, 5 жыл о?ытатын университеттерд?? ж?не 4 жыл о?ытатын институттарды? за? факультеттер?нде даярланды. О?у процес? ке? профильд? за?герлер даярлайтындай ет?п ?йымдастырылды, м?ндай за?герлерд? за? б?л?м?н талап етет?н, сонымен ?атар за? ?ызмет?н?? белг?л? б?р саласы бойынша тере? б?л?м? бар за? мамандарын ?ажет етет?н кез келген лауазымды? ?ызметке пайдалану?а болатын ед?. Сонды?тан студенттерге мемлекет пен ???ы?ты? жалпы теориясы, мемлекет пен ???ы? тарихы, саяси ж?не ???ы?ты? ?л?мдерд?? тарихы, ?к?мш?л?к ???ы?, азаматты? ???ы?, жер ???ы?ы, е?бек ???ы?ы, ?жымшар ???ы?ы, ?аржы ???ы?ы, ?ылмысты? ???ы?, криминология, сот ??рылымы, азаматты? ?с ж?рг?зу, ?ылмысты? ?с ж?рг?зу, халы?аралы? ???ы?, т.б п?ндермен ?атар ?леуметт?к-экономиялы? (саяси экономия, философия, СОКП тарихы, ?ылыми Коммунизм ) п?ндер? де о?ытылды. Студенттер мемлекетт? бас?ару ж?не ке?ест?к ??рылыс, халы? шаруашылы?ында?ы за? ?ызмет?, сот-прокуратура-тергеу ж?мысы профильдер? бойынша маманданды. ??М ?ш?н маман за?герлерд? ?шк? ?стер академиясы, ?арулы К?штер ?ш?н ? Ке?ес Армиясы ?скери институтыны? ?скери-за? факультет? даярлады.

• ?аза? хал?ыны? ?асырлар ?ойнауынан жеткен тек ?з?не ?ана т?н за? ?ылымы Тарихы бар. К?не замандардан бер? ?аза? хал?ы мемлекетт?г?н ?д?л шеш?мдерге толы ?а?ида-за?дарымен ?стап келген. Б?л ?а?ида-ережелерд? шы?арып, шы?даушы ?р? ж?зеге асырушы бол?ан, таби?и болмыс-б?т?м? халы?пен б?те ?айнас?ан билер ? ел ?ам?оршысы, халы? жанашыры ?р? а?ылшысы ?ызмет?н ат?ар?ан. Олар халы?ты? бойына с??ген ?дет-??рып, салт-санасынан екшел?п шы??ан за?дар ?лг?с?н жасады.

?за? д?у?рлер бойы мал шаруашылы?ымен айналысып, 
Еуразия
 аума?ында к?ш?п-?онып ж?рген, ата-бабаларымыз 
рулы?-тайпалы?
 ж?йен? ?ата? са?тады. ?рб?р ру ?з ?андастарынан ??ралып, оны ру а?са?алдары бас?арды. А?са?алды? бил?г? шекс?з ед?. 

Ал за?герлер (билер) арнайы о?у орындарында даярланба?ан, б?ра? олар ?ара ?ылды ?а? жар?ан ?д?л билер рет?нде танылып, халы? с?й?спенш?л?г?не б?ленд?. [Ж?н?бек, ?асым хан , Ес?м хан , ?з Т?уке хан ?з бил?ктер? т?сында мемлекетт? ны?айтатын ?р?-?р? за?дар ?абылда?ан (?. ?асым ханны? ?ас?а жолы , Ес?м ханны? еск? жолы , Жет? жар?ы ). Б?л за?дар м?сылманды? шари?ат за?дары ау?ымын ке?ейтт?. С?йт?п, т?рк?л?к д?у?рге дей?нг? кезе?де к?шпел?лерд?? ?м?р с?ру кеп?л?не айнал?ан, адамгерш?л?к пен ?д?лд?к, адалды? пен м?ртт?к болмысыны? т??ыры бол?ан т???р?л?к сен?м? мен ?м?р салты ислам д?н? тарал?ан д?у?рлерде шари?ат за?дарына кере?ар келмей, б?р-б?р?мен к?р?г?п, б?те ?айнасып, сомдана, салма?тана, райлана т?ст?. Рас, ?аза? хал?ы ежелден келе жат?ан ?з?нд?к ерекшел?ктер?н са?тап ?алды. ?айта б?л ерекшел?ктер (жет? ата?а дей?н ?ыз алыспау, ?руа??а сену, ?ме?герл?к, т.б.) Исламны? ж?не оны? шари?ат за?дарыны?, м?н?н тере?дете т?ст?. Б?л за?-?а?идалар ?дет-??рып за?дары деп аталып, 20 ?-?а дей?н ?олданыста болды.

• Патшалы? Ресей ?з боданы ? ?аза?станда, за? ?ылымын зерттейт?н ?ылыми-зерттеу мекемелер?н айтпа?анны? ?з?нде, б?рде-б?р о?у орындарын ашпады. Тек 19 ?-ды? 90-жылдары ?аза? жастары Санкт-Петербург , М?скеу ж?не ?азан университеттер?н?? за? факультеттер?н б?т?рд?. Оларды? ?атарында Б. ?аратаев , Ж. А?баев , М. Шо?ай , т.б. бар. Жо?ары за? б?л?м?н ал?ан б?л ?аза? зиялылары ?здер?н Ресейд?? саяси ?м?р?нде ?аза? хал?ыны? м?дделер?н ?ор?а?ан белсенд? ?айраткерлер рет?нде таныта б?лд?. Сондай-а?, осындай за? б?л?м?н ал?ан зиялы ?аза?тарды? б?р?атары ?лтымызды? ?дет-??рпы мен ???ы?ты? салт-д?ст?рлер?н сипаттады. Б?ра? ол кезде ?аза?ты? ?дет-??рып за?дары мен т?рмысты? салт-д?ст?рлер?не м?лде м?н бер?лмед?.

• Ке?ес д?у?р?нде де за? ?ылымыны? нег?зг? салалары ? азаматты?, ?ылмысты?, сот ???ы?тары орысты? ж?йемен ?алыптастырылды. ?дет-??рып за?дарына к?йе жа?ылып, оларды? сан ?асырлар бойы ?аза? ?о?амына ?ызмет ет?п келген? ескер?лмей, ?айта еск?л?кт?? сар?ынша?тары деген желеумен т?р?к ет?лд?. С?йт?п, ?аза?станда?ы за? ?ылымы Тамырынан ажыратылып, батысты? ж?йеге к?шт?. Батысты? ж?йе ?аза? хал?ы ?ш?н пайдалы ма, жо? па, ол жа?ын зерделеген ешк?м болмады. Дегенмен, батысты? ?рд?сте даму сипатына ?арамастан за? ?л?м?н, за? ??рылысын жете танып, зерделейт?н отанды? ?ылым ?алыптаса бастады. Отанды? за? ?ылымы, нег?з?нен, ке?ест?к сипатта ж?йеленд?. ?аза?станда ке?ест?к д?у?рде за? ?ылымы-ны? нег?зг? салалары ? азаматты?, ?ылмысты? ж?не сот ???ы?тары ?алыптасып дамыды. Оны? ?ст?не м?лде жа?а ???ы?ты? салалар пайда болды. Олар: жер, су, орман, кен, таби?ат ?ор?ау, е?бек, е?бекпен т?зеу, т?р?ын ?й, шаруашылы?, мемлекетт?л?к, ?к?мш?л?к, ?жымшар, ке?шар, к?л?к ???ы?тары.

1926 жылы ?ызылорда ?аласында (республиканы? сол кездег? астанасы) за? кадрларын даярлайтын т?ра?ты курс ашылып, ол кей?н ек? жылды? за? мектеб?не айналды. 1934 жылды? басында Алматыда Ке?ес ??рылысы институты ашылды. Б?л ?аза?станда?ы за? б?л?м?н?? дамуына жол аш?ан ке?ест?к т???ыш жо?ары о?у орны ед?. 1938 жылы осы институтты? нег?з?нде ??рыл?ан За? институты 1955 жылы ?аза? мемлекетт?к университет?н?? ??рамына за? факультет? болып енд?. 1972 жылы ?ара?анды университет?нде республикада ек?нш? болып за? факультет? ашылды. Б?л о?у орындарында мы?да?ан жо?ары б?л?мд? за? мамандары даярланды. Республикада за? саласында?ы ал?аш?ы ?ылыми-зерттеу мекемес? ? 
КСРО ?А
-ны? ?аза? филиалы ??рамында?ы философия ж?не ???ы? секторы 1945 жылы ??рылды, ол 1958 жылы 
?аза?стан ?А
-ны? Философия ж?не ???ы? институтына айналды (?аз?рг? Философия ж?не саясаттану институты). ?ылым кандидаттары мен докторлары, нег?з?нен, М?скеу, Ленинград ?-ларында даярланды. Кей?н ?аза?стан ?ылым академиясыны? Философия ж?не ???ы? институтында, ?азму-д?? за? факультет?нде ?ыл. Ке?естер ашылып, кандидатты?, докторлы? диссертациялар ?ор?алып, ?ыл. Д?режелер бер?ле бастады.

• ?аза? о?ымыстылары С.Зиманов, Т.К?лт?леев, ?.Сапар?алиев, Г.Тайманов, С.Сартаев, т.б. за? ?ылымыны? т?рл? салалары бойынша ?ргел? зерттеулер ж?рг?з?п, монографиялы? е?бектер жазды. ?аз?рг? кезде ?. Еренов , С.Байсалов, Ш.Шайбеков, Н.М?хиддинов, С.Сахипов, М.Баймаханов, Сапар?алиев, М.С?лейменов, М.Н?р?кбаев, У.Жекебаев, Т.А?дарбеков, ?.Хали?ов, С.Табанов, Н.?сер?лы, З.Кенж?ли, С.?збек?лы, А.Ибраева, т.б. ?ылым докторлары за? ?ылымыны? ?р т?рл? саласында ?ргел? зерттеулер ж?рг?з?п, ???ы?тану?а айтарлы?тай ?лес ?осуда. С?йт?п, ке?ест?к д?у?рде ?аза?станда за? ?л?м?н?? барлы? саласы бойынша дерл?к беделд?, дербес ?ылыми мектеп ?алыптасты. ^[2]

1991 жылы Мемлекет ж?не ???ы? институты ??рылды, ол ?аза?стан Республикасы ?к?мет?н?? ?аулысымен 2000 жылды? а?пан айынан бастап ?аза? мемлекетт?к За? академиясыны? ?ылыми-??рылымды? б?л?мшес?не айналды. институт ?аза?стан Республикасында?ы ???ы?ты? ?ылым саласында?ы ?ргел? зерттеулер ба?дарламасы бойынша ж?мыс ?стейт?н басты ?йым?а айналды, ол ел?м?зде азаматты? ?о?ам ?алыптасуыны?, ???ы?ты? мемлекет ??руды? теориялы?, ?ылыми-методологиялы? ж?не ?олданбалы ?ырларын зерттеуге ?йыт?ы болып, ?аза?станны? за?гер о?ымыстыларын осы ?ске ж?мылдырып отыр. Сондай-а?, 1995 жылы ??рыл?ан ?аза? академиялы? университет? де ?аза?станда за? ?ылымыны? дамуына елеул? ?лес ?осуда. ?аза?станда б?л?м мен ?ылым саласында?ы реформалар?а с?йкес жа?а мемлекетт?к ж?не мемлекетт?к емес о?у орындарыны? ашылуы, оларда за? факультеттер?н?? ??рылуы, арнаулы (?скери, т.б.) ???ы?ты? о?у орындарыны? ?йымдастырылуы да за? ?ылымы Мен б?л?м?н?? дамуына айтарлы?тай серп?н берд?. ^[3]

1. ↑ "С. Рахымжан?лы" .
2. ↑ "Н. ?сер?лы" .
3. ↑ "?аза? Энциклопедиясы" , 4 том 3 б?л?м

Б?л ма?алада еш сурет жо? . Ма?аланы жет?лд?ру ?ш?н ?ажетт? суретт? енг?з?п к?мек бер???з. Суретт? ?ос?аннан кей?н б?л ?лг?н? ма?аладан аласта?ыз. Суретт? мыннан табу?а болады: осы ма?аланы? та?ырыбына байланысты сурет Орта? ?орда табылуы м?мк?н; ма?аланы? ?зге т?л уикилер?ндег? н?с?аларын ?арап к?р???з; ?з???з жаса?ан суретт? ж?кте??з (авторлы? ???ы?пен ?ор?ал?ан сурет ?оспа?ыз!).