XV ?асырды? ая?ы мен XVII ?асырды? б?р?нш? жартысында Еуропа елдер?нде а?арту ?с? дами бастады. Б?ршама д?ни мектептер ашылып, к?птеген адамдар сол мектептерде о?ып, хат таныды. Шамасы бар ау?атты адамдар ?здер?н?? балаларын арнаулы б?л?м берет?н о?у орындарында о?ытып, белг?л? б?р маманды?ты ме?герт?п отырды. Осы кезде Батыс Еуропада к?птеген гуманист-жазушылар шы?ты. Олар феодалды? ??рылыс пен католик ш?ркеу?н ?атал сынады. Б?ларды? к?пш?л?г? ?здер?н?? шы?армаларында шын м?н?ндег? те?д?к пен ерк?нд?кке нег?зделген ?о?ам туралы армандады. Жеке менш?к ?стем болып, е?бект?? н?тижес? мен ?ызы?ын бай топ ?к?лдер? иемден?п отыр?ан капиталист?к ?о?амды аямай сынады. Оларды? алды??ы ?атарлы ?к?лдер? капитализмн?? топты?, сословиел?к, ?лтты? ?анаулар ар?ылы елд?? экономикалы? жа?дайын к?йзелте т?сер?н жа?сы т?с?нд?. ?д?летт? ?о?амды? ??рылысты армандап, оны? ?андай болатынын к?з алдына елестетуге тырысты.

Соларды? б?р? а?ылшын гуманист жазушысы Томас Mop ( 1478 - 1535 ) ед?. Ол Лондон ?аласында, сот отбасында д?ниеге келд?. ?те б?л?мд? адам болды, ежелг? т?лдерд? жа?сы б?лд?. ?кес?н?? жолын ?уып, за? ?ызметкер? болып шы?ты. Б?реуд?? басына т?скен ?ай?ы-?ас?ретке нем??райлы ?арай алмайтын Mop кедейлерд? ?ор?ады. Морды? 1516 жылы ≪Мемлекетт? жа?сы ?йымдастыру ж?не жа?а Утопия аралы туралы алтын к?табы≫ шы?ты. Б?л к?тапта сол кездег? ?о?амды? ??рылысты, Англияда?ы ?айыршылы? жа?дайды ?атты сынады. ?о?амда?ы кемш?л?ктерд?? нег?з? жеке менш?кте, ал оны? ?м?р с?ру нег?з? адамдарды? а?ыма?ты? ?рекет?, менменш?лд?к, мансап?орлы?та жатканын айтты. Mop ?з?н?? ойлап тап?ан, ≪Утопия аралында?ы≫ ( ≪?ой ?ст?не бозтор?ай ж?мырт?ала?ан арал≫ ) ба?ытты елд?, оны? тамаша ?алаларын, г?лденген даласы, ?ажап т?рт?птер? мен зандарын суреттеп жазады. Утопияда ?анау жо?, бай да жо?, кедей де жо?. Аралды? барлы? адамдары е?бек етуге м?ндетт?. Утопиялы?тар к?н?не тек 6 са?ат е?бек етсе де, оларда азы?-т?л?к мол, ?йткен? м?нда е?бек етпейт?н жал?аулар жо?. Аралды? т?р?ындары ?здер?не не ?ажет болса, соны ко?амды? ?оймалардан тег?н алады. ?олдары бос кез?нде арал т?р?ындары ?ылыммен, ?нермен, спортпен айналысады. Утопия т?р?ындары ?йлер?н?? ес?ктер? ?р?ашан да ??лыпсыз, ашы? т?рады, олар ?рлы?тан ?ау?птенбейд?. Адамдарды? арасында сара?ды? тумау ?ш?н, олар ?р 10 жылда ?здер?н?? ?йлер? мен заттарын б?р-б?р?мен алмастырып отырады. Утопиялы?тар а?шаны жек к?рд?, ?ымбат тастардан балалар?а ойыншы?тар жасады. Олар алтыннан ?ылмыстылар?а к?сен со?ты. Mop болаша?та адам?а ?ажет к?птеген машина пайда болатынын болжай алмады, сонды?тан ол ауыр ?р? лас ж?мыстарды Утопия за?ын б?з?ан ?ылмыстыларды? ?лес?не берд?. Томас Mop е?бек ??рал-жабды?тары орта?, ?д?летт? ?о?амды? ??рылысты армандады. Б?ра? оны ?алай ??руды? жолын б?лмед?. Солай бола т?ра, Томас Mop оны ?те батыл, ?з? ?иялда?ан ?о?амны? ?м?р?н на?ты мысалдармен д?л к?рсете б?лд?. Томас Морды? идеясы жеке менш?к жо?, барлы? адамдар те? ?м?р с?рет?н ?о?ам ??ру туралы ?иял болды. Сонды?тан Мордан кей?н ж?зеге асырылмайтын, ?м?рден ?ол ?зген ?иял утопия деп аталып кетт?.

Испанияны? ?лы гуманист жазушысы Мигель де Сааведра Сервантес ( 1547 - 1616 ) Алькала-де-Энарес ?аласында, кедейленген дворян д?р?герд?? отбасында д?ниеге келд?. Ол жас кез?нен бастап ?те ауыр т?рмысты басынан ?тк?зд?. Жа?сы б?л?м ала алмады, дегенмен амалдап университет б?т?рд?. Италияда ?ызмет етт?. Испан ?скер?н?? ?атарында 1571 жылы Т?ркия?а ?арсы со?ыс?а ?атысып, сол ?олынан ?атты жараланды. 1575 жылы Италиядан ?айтып орал?аннан кей?н, Алжир ?ара?шыларыны? ?олына т?с?п, 5 жыл Алжирде т?т?ында болады. ?ашпа? бол?ан ?рекет? с?тс?з ая?талды. Кедейлен?п отыр?ан отбасы а?ырында оны сатып алу?а м?жб?р болды. К?п ?иыншылы? к?рген Сервантес к?н к?ру ?ш?н театрлар?а пьесалар жазды, ау?атты адамдар туралы мада? ?лендер шы?арып, азды-к?пт? а?ша тапты. М?нымен к?н к?ру м?мк?н болма?ан со?, Сервантес ?уел? ?скер ?ш?н асты? жинаушы, кей?н ?арыздарды жинаушы болып ж?мыс ?стед?. Салы? жинау барысында ол халы?ты? ?те ауыр т?рмысын ?з к?з?мен к?р?п, ?атты ?амы?ты. Сервантес ?м?р?н?? со??ы 15 жылы - оны? ?деби шы?армашылы?ыны? ?те г?лденген кезе??. Оны ?йг?л? еткен 1605 жылы жаз?ан ≪ Дон Кихот≫ атты романы болды. Б?л роман туралы Сервантест?? ?з? ≪Дон Кихот≫ сол д?у?рде ?атты ?с?релен?п отыр?ан рыцарьлы? романдар?а пародия рет?нде жазыл?ан≫ деп жазады. Романны? басты кей?пкер? рыцарьлы? романдарды ?те к?п окы?ан ж?не оны? о?и?аларына ел?ктеуш? провинциялы? кедей идальго ( дворян ) Дон Кихот ежелг? кезбе рыцарьлы? к?с?пт? ?алпына келт?руд? ойлайды. Ж?б?рленгендер мен ?амал?андар?а ?ор?ан болып, ?д?летт?л?к орнат?ысы келед?. Б?ра?, б?л кезде ол к?с?пт?? д?урен? ?т?п кеткен болатын. Сонды?тан Дон Кихотты? рыцарьлы?ы тек к?лк?л? ?ана емес, ?ау?пт? де ед?. Оны? ма?саты, сол ма?сатта ?стеген ?стер? сол кездег? ?м?р шынды?ына сай келмеген со?, Дон Кихотты? ≪ерл?ктер?≫ барлы? уа?ытта ?ай?ылы же??л?спен ая?талып, айналасында?ылар?а кес?р?н тиг?з?п отырады. Роман кей?пкерлер? б?р?мен-б?р? ?айшы да емес, к?б? б?р?не-б?р? ??сас. Олар а?пей?л, шира?, бас?а б?реуд?? басына ?ай?ы-?ас?рет т?ссе ?айырымды. Дон Кихот Санчоны ≪оп-о?ай байисы?, с?йт?п губернатор боласы?≫ деген ?иылсыз у?демен жоры??а алып шы?ады. Б?ра? халы??а ?ызмет етем?н деп ж?р?п, с?уегей Дон Кихот олар?а тек зиян ?келед?. Д?улер екен деп ойлап, найзамен жел ди?рменге ≪шабуыл жасайды≫, т?т?ын рыцарьлар екен деп жер ау?андарды босатады. О?ан ж?рг?шп?лер т?сет?н сарай-?амал, ?оралы ?ой - жау ?скер? болып к?р?нед?. Ма?айында?ы ≪ес? д?рыстар≫ Дон Кихот?а ?нем? ла?ынет айтады, ?л?мш? ет?п сабайды, оны келемеждейд?, ?орлайды. Сонда да ол адам?а деген с?й?спенш?л?г?н са?тайды. Дон Кихотты? ы?палымен Санчо да ?згеред?. Бай а?с?йек оны ?алжы?дап аралды? губернаторы ет?п та?айында?анда, сауатсыз шаруа данышпанды? к?рсет?п, сот м?селелер?н шешуде ?д?летт?л?к ж?не адалды? танытады. Сервантест?? ?лемдег? з?лымды?, ?д?летс?зд?к атаулы?а ?арсы к?реске ша?ыр?ан романы д?ние ж?з? о?ырмандарыны? с?й?п о?итын к?табына айналды.

XVI ?асырды? ая?ында а?ылшын хал?ыны? с?й?кт? ?нер? театр болды. Ол кезде Лондонда он?а жуы? театр ж?мыс ?стед?. Театр ойын-сауы?тары к?птеген ?арапайым адамдарды тартатын, к?рермендер жым-жырт тынышты?та отырып, актерлерд?? ойынына к?з алмастан ?арайтын. Кейде спектакльге маска ки?п, король Елизаветаны? ?з? де кел?п ж?рд?. ?лы жазушы Уильям Шекспирд?? ( 1564 - 1616 ) барлы? ?м?р? театрмен байланысты ?тт?. Ол ?уел? актер болды. М?нан кей?н Лондонда?ы Глобус театрына иел?к етт?. Шекспир 37 пьеса (трагедия, комедия, тарихи драма), сондай-а? к?птеген ?ле?дер жазды. Шекспир еск? феодалды? д?ниен?? к?н? б?т?п келе жат?анды?ын т?с?нд?. Б?ра? ол а?шамен баю, ??марлы? ?стемд?к еткен буржуазияны? жа?а т?рш?л?г?мен де кел?се алмады. Ол ≪Жауызды? барлы? жерд? жайла?ан, ол сез?м атаулыны? - сен?м, ?д?лет, с?й?спенш?л?кт?? б?р?н де уландырып отыр. Мен?? айналамнан к?р?п отыр?анымны? б?р? де жекс?рынды?≫ деп т???лд?. Шекспир адамны? ?лылы?ын тере? т?с?нд?. Шекспирд?? ?лы трагедиясыны? кей?пкер? Гамлет: ≪Адам ?андай тамаша жарал?ан! Оны? а?ыл-ойы ?андай ?зг?. ?с-?рекет? ?андай д?л, ?андай тамаша, ?лемн?? с?луы≫ дейд?. ?з?н?? ≪ Гамлет≫ , ≪ Отелло≫ , ≪ Король Лир≫ , ≪ Ромео ж?не Джульетта≫ ж?не бас?а трагедияларына Шекспир ?айырымдылы? пен ?д?летт?л?к, ?зг?л?к сия?ты асыл ?асиеттерд? ар?ау ет?п, адам жан д?ниес?н?? тере? и?р?мдер?не барлау жасады. Ол к?шт?, ер ж?рек кей?пкерлерд?, оларды? жо?ары сез?мдер?н - с?й?спенш?л?к пен досты?ты, адамды? пен ерл?кт? мада?тады. Жас Ромео мен Джульетта б?р?н-б?р? шынайы с?йед?, б?ра? оларды? с?й?спенш?л?г?не отбасылары арасында?ы еск? ?шпенд?л?к кедерг? болады. Жас кей?пкерлер ?аза табады, ымыра?а к?нбейд?. Шекспир кей?пкерлер? та?дырды? ?лс?з ??рбаны емес. Олар - ?инала ж?р?п, к?рес?н то?татпайтын, ?м?рд? ?згерту жолын таппаса да ал?ан бет?нен кайтпайтын жандар. Шекспир адамдар арасында?ы ?атынасты б?затын та?ы б?р себеп ≪пайдак?немд?к пен ашк?зд?к ж?не алтын≫ деп т?с?нед?.

≪Алтын, металл -
?дем?, ?сем, асыл зат...
М?нда алтын жетерл?к,
?араны аппа? етуге,
?дем?леп мал??нды,
К?н?н? шынды? етуге,
Батыр ет?п ?ор?а?ты,
Аска??а балап пысы?ты
Жасартып шалды кетуге!≫
? дейд?.

?лы жазушы адам м?нез?н шынды?пен бейнелед? ж?не халы?ты? т?лд? ке??нен пайдаланды.

Франсуа Рабле ( 1494 - 1553 ) - француз жазушысы, ?айта ?ркендеу д?у?р? ?дебиет? ?р? ?к?лдер?н?? б?р?. Раблен?н ?деби шы?армашылы?ы 1532 жылы Лионда жариялан?ан ≪Гипократты? афоризмдер?нен≫ басталды. Ол ≪ Гаргантюа мен Пантагрюэль≫ атты б?рнеше к?таптан т?ратын фантастикалы? романында еск? феодалды? т?рмысты сы?а? ет?п, гуманист?к к?з?арасты ?олдады. Автор б?л романды жазуда халы? арасында тара?ан а?ыз, ертег?лерд? ке? т?рде пайдаланып, о?ан гуманист?к сипат берд?. Рабле д?нш?лд?кт?, орта ?асыр ?к?мдер?н, соттарын маза? ет?п, адам баласыны? дене ж?не а?ыл-ой жа?ынан дамуы ?ш?н жа?а т?рбие т?с?л?н ?сынды. Рабле ?з?н?? романында феодалды? жырт?ыштык со?ыстарды сынады. ≪Б?рын ерл?к деген аты шулы ата? ал?ан н?рсен?, - дейд? к?тап кей?пкерлер?н?? б?р?, - б?з енд? жай ?ана ?ара?шылы? дейм?з≫. Рабле б?к?л д?ние ж?з?не ?з?н?? ?стемд?г?н орнату?а ?лек болып, ?з ?ол астында?ыларыны? ?анын т?ккен бас?ыншы корольд? мыс?ылдап, келеке етед?. Романда Папемания ел? суреттелед?. Б?л елде папа?а бер?лген католиктер т?рады. Рабле ≪Б?л елге ине т?р?зд? ?ылдыры?тай болып кел?п, ?п-с?тте суыр т?р?зд? сем?ред?≫ , ?йткен? ≪д?ние ж?з?н?? т?кп?р-т?кп?р?нен≫ табыс т?с?п жатады дейд?. Рабле б?л романында т?рбиен?? ти?мд?, ти?мс?з жа?тарына к???л б?лед?. Мысалы, Гаргантюаны? ек? т?рбиеш?с?н?? б?реу? о?ытуды? б?р-а? т?с?л? - жаттатуды ?ана б?лед?. ?кес? б?дан баласына еш пайда жо? екен?н т?с?н?п, ек?нш? б?р м??ал?мд? ша?ырады. Ол т?с?нуге ?йретед?. О?уды ?м?рмен байланыстырады. Рабле Гар?антюасы ≪Егер корольдер философ немесе философтар король болса, мемлекет сонда ба?ытты болады≫ дейд?. Роман авторы дворяндарды жек к?рд?. Оларды? ма?танша?ты?ын ж?не топасты?ын сынады. Адамдар арасында таби?и ?айырымдылы?ты жо?ары ?ойды. Рабле зорлау мен к?штеу болма?ан жерде а?ыл-ой ?с? ?з?нен-?з? орны?ады деп пайымдайды. Раблен?? да??ы XVI ?асырда ке? жайылды. Оны? аты Гомер, Данте, Шекспирлермен ?атар ?ойылды. XIX ?асырды? 2-жартысында Рабле романыны? тарихи-м?дени ма?ызды тере? талдау?а ?рекет жасалды. 1903 жылы ≪Раблен? о?ып ?йрену ?о?амы≫ ??рылды. Рабле шы?армашылы?ы Ресейде 1917 жылдан бастап ке? тарала бастады. ≪Гаргантюа мен Пантагрюэль≫ романы орыс т?л?не ?ш рет аударылды. ?аза? т?л?нде б?л роман 1938 жылы жарияланды. Рабле шы?армашылы?ы француз ж?не д?ние ж?з? ?дебиет?н?? дамуына ?лкен ы?пал жасады. ^[1]

1. ↑ Орта ?асырларда?ы д?ние ж?з? тарихы. - Алматы: Атам?ра,2007. ISBN 9965-34-625-9

Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет.

Б?л ?  тарих бойынша ма?аланы? бастамасы . Б?л ма?аланы толы?тырып, дамыту ар?ылы, Уикипедия?а к?мектесе аласыз. Б?л ескертуд? д?лдеп ауыстыру ?ажет.