Arxey ya?nıy arxey eonı ( ay.grek. ?ρχα?ο? - ≪ayyemgi≫) ? Jer tariyxını? tort eonınan biri bolıp, bunnan 4,0 - 2,5 milliard jıl aldın?ı dawirdi oz ishine aladı. "Arxey" ataması 1872-jılda amerikalı geolog Jeyms Dana tarepinen usınıs etilgen. Arxey erasını? baslarında vulkanlar hareketi juda kushli bol?an natiyjede birlemshi jer qabı?ı, atmosfera ham okean payda bol?an. Bul waqıtta daslepki suw basseynleri payda bol?an ham olarda shogindi jınıslar toplana basla?an. Atmosfera ham gidrosferanı? quramı hazirgiden keskin parıq qıl?an. Suwda vulkanlar natiyjesinde ajıralıp shıqqan gaz tarizli onimler erigen halda bol?an (xlorlı ham ftorlı vadorod, metan h.t.b.lar). N.M.Straxovtı? ma?lıwmatı boyınsha suw ashshı quramı?a iye bol?an. Arxey erasını? baslarında?ı vulkanlardı? atılıwı mantiya ham gıdrosfera juzege kelgennen so? jatqızıqlardı? payda bolıwı ham olardı? metamorfizm tasirinde ozgeriw natiyjesi kelesi platformalardı? tiykarları payda boldı. Okean jer qabı?ını? materikler jer qabı?ına aylanıwı geocinklinallarda payda bola baslaydı. Geocinklinallarda shogindi ham vulkan jınıslar menen tola basladı, usı jatqızıqlar basım ham temperatura tasirinde ozgere basla?an ham tektonikalıq hareketler tasirinde burmalı tawlardı payda etıp koterilgen. Usı qubılıslar natiyjesinde proterozoy dawirini? aqırında ayyemgi platformalar juzege kelgen. Arxey eonı tort era?a bolinedi (aqır?ıdan basta?ı?a qaray izbe-izlikte):

• Neoarxey (2,8-2,5 mlrd. jıllar aldın)
• Mezoarxey (3,2-2,8 mlrd. jıllar aldın)
• Paleoarxey (3,6-3,2 mlrd. jıllar aldın)
• Eoarxey (4,0-3,6 mlrd. jıllar aldın)

Adebiyatlar [ redaktorlaw | derekti redaktorlaw ]

1. Vaxobov X., Abdunazarov O’., Zaynutdinov., Yusupov R. ≪Umumiy yer bilimi≫. “Sharq”. T:. 2005.

2. Шубаев Л.П. ≪Умумий ер билими≫. Т:. “??итувчи”. 1974.