한국   대만   중국   일본 
?????? ?????????? - ????????? ????????? ????????

?????? ??????????

?????? ???????????? ? ?????????? ????????????
(?????????????? ????????? ??????????, ?????? )
?????? ??????????
ედუარდ შევარდნაძე
??????????? ??-2 ??????????
????????????? ?????? ???
26 ????? , 1995  ?  23 ???????? , 2003
??????????? ????? ???????????
????????? ???? ?????????   (????????)
?????? ??????????

სსრკ
????
სსრკ
????
??????? ????????
??-6 ??????? ??????? ????????
????????????? ?????? ???
6 ?????? , 1985  ?  20 ????????? , 1990
??????????? ?????? ???????
????????? ?????????? ???????????

საქართველოს სსრ
??????????? ???
საქართველოს სსრ
??????????? ???
??????????? ??? ?????????? ?? ??-15 ??????? ???????
????????????? ?????? ???
29 ?????????? , 1972  ?  6 ?????? , 1985
??????????? ????? ?????????
????????? ?????? ??????????

საქართველოს სსრ
??????????? ???
საქართველოს სსრ
??????????? ???
??????????? ??? ??????? ??????? ????????
????????????? ?????? ???
22 ????? , 1965  ?  1 ??????? , 1972
??????????? ???? ?????????
????????? ??????????? ????????

?????????? 25 ??????? , 1928
?????? , ????????? ????? , ??????????? ???
??????????? 7 ?????? , 2014 (86 ????)
??????? , ??????????
??????????? ??????????
???????? ????????
?????????? ?????? ?????????   (1948-1991)
???   (1993-2003)
?????? ?????? ????????????
??????? ????? ??????????
?????? ??????????
????????? ???????? ?????????? ????????????
?????? ???????-??????
???????? ????????? , ??????????
??????? ???????
(1992 ??????) ??????????????? ?????????
(1992 ??????)
???????? ?????? ???
?????????

?????? ???????? ?? ?????????? (?. 25 ??????? , 1928 , ?????? ?????? , ????????? ????? , ??????????? ??? ? ?. 7 ?????? , 2014 , ??????? , ?????????? ) ? ???????? ?????????? ?? ?????????? ???????. ??????????? ????? ?????????? . 1972-1985 ?????? ??????????? ??????? ??????????? ?????????? ?????????? ????????? ??????? ???????. 1985 - 1990 ?????? ??????? ???????? ??????? ??????? ????????. 1995?2003 ?????? ??????????? ?????????? , ??????? ????????? ??????????“ ?????? ?????????????? ??????? ?? ????????? ??????????.

??? ????-?? IX-XI ?????????? ???????? ?????? ????????. ???????????? ?????? ????? (1981), ???? ??-?? ??????????? ???????? ????????? (1978), ????? 1985 ???? ?????????. 1964?1965 ?????? ??? ?????????????? ???????? ?????? ????????? ????????. 1965?1972 ?????? ??????????? ??? ??????? ??????? ????????. 1985 ???? ?????????? ????-?? ??????? ??????? ????????? ????????. 1990 ???? ??? ???????. 1991 ???? ?????? ?????????? ???????? ????? ????????? ????????? ?????. 1992 ???? ??????????? ?????????? ?????? ????????????, 1992?1995 ?????? ??????????? ??????????? ??????????? ???????????. ???????????? ????????? ???????????? ??????? ???????????????. 1990 ???? ??????????? ???-?? ?????????? ?????????, ????? ????????? ????? ???? ??????? ???-?????? ???????? ????? ?????????? ????????? ??????????-???????? ??????? ????? ????????. ????????? ??????????“ ??????, 2003 ???? ?????????, ?????????? ?????????????? ??????? ?? ????????? ??????????. ????????? ???? ????? ????????? ???????????? ???????. ??????? ??????????????? ????????? ????? ????????“ ?? ?????? ???????? ?? ?????????“.

?????????

??????? ????? ?? ?????????

?????? ?????????? ??????? 1928 ???? 25 ???????, ????????? ??????? , ????? ??????? , ??????? ???????????? ?? ????? ??????????? ??????. ??????????? ????? ?????????? ??? ????? ????????? . ???? ????? ????????? ??? ??????? ?????? ?????? ?????????? . ???? ???? ???????? ??? ?? ??????? ??????? ????? ????? ?? ??????????? ?????????, ???? ???? ?????? ??????? ??????????? ?????????. ?????? ?? ?? ???? ???: ???????, ????? ?? ????????. ?????? ???, ???????, ????????????? ???????? ?? ?????? ?????? ???????? ????????? ?????. ???? ???? ??????????? ????????? ??????????? ???? 1937 ????, ?????? ???????????? ???? ??????????? ??????????, ??????? ??????????? ???????????? ???. ????????? ??????????? ????????? ??????? ??????? ?????. 1941 ????, ???? ???????? ???? ???????? ?????? ??????? ???????? ????? ??????????. ?? ??????? ???? ?????? ??????, ??????? ???????????? ????????. 1943 ???? 1 ??????????? 1946 ???? 25 ????????? ??? ???????? ????? ????????? ?????? ????????. ????????? ???????? ?????????? ????????? . ???????? ????????? ?????????? ??????, ????? ??????, ???? ??????, ???????? ?????? ??????. ?????????? ?????? ?????????? ???????????? ???????? ?? ????????? ??? ????????? ???????????. 1960 ???? ????????? ?. ????????? ????????? ???????? ??????????? ????????? ???????????, ??????????? ???????????.

?????????? ??????????? ???-??

1946 ???? 29 ?????????? 18 ?????????? ???????? ??????????? ???? ???????? ??????????? ???????? ????????????, ?????? ???? 1946 ???? 18 ?????????? 1949 ???? 29 ?????????? ???????? ?? ????????????? ???????????? ??????. 1948 ????, 20 ???? ?????? ?????? ??????????? . 1949 ???? 29 ?????????? 1951 ???? 29 ????????? ??? ???????? ?????? ????????. 1951 ???? 31 ????????? 1952 ???? 7 ??????????? ???????? ??????????? ???? ?????????? ????????? ???????????? ?????????? ???????????? ????????????, 1952 ???? 27 ??????????? 20 ???????????? ? ??????????? ???? ???????? ?????? ????????? ??????? ???????? ??????, 1952 ???? 20 ???????????? 1953 ???? 1 ????????? ? ????? ????????? ????? ???????, 1953 ???? 1 ????????? 16 ??????????? ? ??????????? ?????????? ???????? ???????? ????????? ????????, ????????????? ?? ???????????? ?????????? ???????????? ???????????, 1953 ???? 16 ??????????? 1956 ???? 11 ???????? ? ??????????? ???? ???????? ?????? ????????? ??????? ???????.

1956 ???? 11 ???????? 1957 ???? 31 ??????????? ?????? ?????????? ??? ??????????? ???? ?????????? ????????? ????? ???????, ???? 1957 ???? 31 ??????????? 1961 ???? 30 ?????????? ? ??????? ???????. 1961 ???? 30 ?????????? 1963 ???? 12 ??????????? ? ??????????? ?????????? ??????? ???????? ??????? ???????, 1963 ???? 12 ??????????? 1964 ???? 7 ????????? ? ??????????? ?????????? ???????? ???????????? ??????? ?????? ???????? ??????? ???????, 1964 ???? 7 ????????? 1965 ???? 21 ????? ? ??????????? ??? ?????????????? ???????? ?????? ????????? ??????? ????????, 1965 ???? 21 ???????? 1972 ???? 1 ?????????? ? ??????????? ??? ??????? ??????? ????????. ?? ????????????? ??????????????? ?????? ???????? ?????????? ??????????? ?? ????????? ??????????. ???????? ?????? ??? ?????????????, ????? ????????????? ???????? ?? ????????. ?????? ??????????? 1967 ???? 12 ?????? ??????? ???????? ?????????? ??-3 ?????? ???????? ?????? (???????-??????).

1972 ???? 1 ?????????? 4 ??????????? ??? ??????????? ?????????? ???????? ???????? ????????? ??????? ???????, 1972 ???? 29 ???????????? 1985 ???? 6 ????????? ? ??????????? ?????????? ?????????? ????????? ??????? ???????. ??? ??????? ?????????? ????????? ????? ????????? . 1978 ???? ??????????? ???????? ????????????? ???? ??????? ???????? ??????????? ???-?? ?????????? ???? ???????? ????????????????. 1978 ???? 27 ???????? ??????? ??????? ???????? ??????????? ???????? ??????????. ????????? ??? 1985 ???? 1 ?????????. 1981 ???? ??????? ???????????? ?????? ?????? ??????. 1984 ???? ??????????? ????? ????????????? ??????? ??????? ???????????? ????????? ??????????????, ??? ????? ?????? ????????????? ?????. [1] ????? ???????? ??????????? ???? ?????? ???? ???????????“ ?????????.

??????? ???????? ??????? ??????? ????????

??????????? ???-? ??????????????? ???? ??????????? ??????? ?? ????? ??????? ??????? ???????? ??????????????. ??????? ??? ????? ????????? ???????, ?????????? ????? ??????????? ??????? ?????? ?????????? ??????, ???? ????? ????????? ??????? ??????????? ??????? ???? ?????? ????? ????????, ???? ?????? ?? ????? ???????? ??????????. ?????????? ??????? ?????? ?????????? ?????????. [1] ?????????? 1985 ???? 2 ?????? ???????????“ ?????????? ???????????, ?????????? ??????? ????-?? ??????? ??????? ?????????. 1985 ???? 1 ????????? 1990 ???? 13 ????????? ?????????? ???? XXV-XXVII ?????????? ??????? ??????????? ??????. ?????? ?????????? ???????????? ????????? ???????????? ??????? ???????????????. 1990 ???? ??????????? ???-?? ?????????? ????????? , ????? ????????? ????? ???? ??????? ??? -?????? ???????? ????? ?????????? ????????? ??????????-???????? ??????? ????? ????????. 1990 ???? 20 ????????? ??? ???????????? ??????????????“ ????????? ?????? ?????? ?????, ??? ???????? ??????????????? ??????? ????????? ??????????. ??? ???????? ????????????? ???????????????“ ?????????? ???-???? ??????????. ??????? ???????? ???????? ????????? ???? ????, 1991 ???? 20 ????????, ?????????? ???????? ????? ????????? ????-?? ??????? ??????? ????????? ?????, ????? ??????? ???????? ???????? ???? ???? ???????????? 26 ??????????? ???????.

???????????? ?????????

1992 ???? ??????????? ??????? ?????????? ????? ??????????? ?????? ??????? ?????????????? ?????????. ??????????? ???? ????????? ??????? ??????????? ??????????? ???????? ?????? ???????????? ??????????? ???????. 1992 ???? 7 ????? ?????????? ???????????? ????????. ?????????? ??????????? ???????? ???? ????????? ?? 2000-??? ???????????, ????????? ????????????? ???????????????, ?????? ????????? ?????. [2] . 10 ????? ?????????? ???????? ?????? ??????????? ??????????? ?????????? ?????? . ?????????? ??????? ?????????? ?????????? ???????? ???? ?? ????? ?????????? ??????????? ?????? ??????????? ??????? ??????.

????? ??????? ?? ?????? ?????????? ????????, 1992 ???? ?????

?????????? ?????? ????? ?????????? ????? ?????? ?????? , ????? ??????? ???? II -????? ????? ????????. ????????? ??????? ??????? ??????? ?????????? ???????? ???????????????? ????? ?? ????? ???????? ?????? ??????. ??????? ???????? ???????? ???????? ??????????. ???? ???????? ?????? ???? II ??????????? ?????????-????????? ?? ????? ??? ????????? . [3]

??????????? ?????? ?????? ?????? ?????? ????????????, ????????????? ?????????? ?? ???????????? ???? ???????????? ?????????. ??????? ?? ????????? ??????? ?????????? ??????? ???????????? , ????? ??? ??????? ??????????????????. ??????? ?????? ???????? ????????? ????????? ?? ???????????? ???????????? ??????? ???. ??????????? ???????? ?????????? ?????????? ????????????? ??????? ?????????. [4] 1992 ???? ?????? ????? ??????????? ????????? ??????? ???????????? ???????? ??????? ?? ??????? ?????? ?????????. 23 ????? ?????????? ?????? ??????? ???????????? ?????????????? . ??????? ??????? ??? -?? ?????? ????????????. 25 ????? ??????????? ????? ???-?? ?????????? ??????? ????? ??????? . ???????????? ?????????? ????????? ??????? ??????? ???????? ????-?????? ??????? ?? ???????? ?????????? ???????? ???????? . 30 ?????? ???????? ??????????-???????? ????????????, 31 ?????? ?????????? ????? ?????? ?????.

24 ?????? ??????????? ???? ??????? ????????? ??????????? ????? ????????, ???????? ???????? ??????? ?????? ??? . 1992 ???? 11 ????????? ???????????? ?????????? ????? ??????????? ??????????????? ??????????? . ??????????? ????? ???????? ?????????????? ???????, ?????? ?? ???????? ?????? ???????????? ???????????? ?????????????. [5] 1992 ???? 4 ???????? ?? ??????? ??????????? ??????????? ??????????? ???????????? ?? ?????????? ????????. ?? ??????? ??? ??????? ???????? ??????? ???????? ?????????????. 1992 ???? ?????????? ??? ?????? 19 ?????????? ?? 10 ?????????? ???????? ??????? ??????? ??????????. ??????????? ???????????, ???????? 1993 ???? ????? ??????????, ???????? ???????? ??????????? ??????????. ??? ?????????? ????? ??????? ???????, ????????? ?? ???????-????????? ?????????????. ??????????? ??????? ?????????? ?????, ??????????? ??????? ?? ?????????? ???????? ????? ?? ?????????? ?????????? ???????????? ?? ???? ???????????? ????? ?????? ??????????? ?????????? ??????? . [6] . 1993 ???? ???? ??????????? ?????????? ?????? ???????????? ???????????? ??????????????? . ???-?? ??????? ????? ???? ????? ??????????? ????????. ?????? ?????? ?????????? ???????? ???????-???????????? ?????? . ???????????? 20 000-??????? ?????? ???????? ?????????. 1994 ???? ??????????? ?????? ??????????? ???????? ?????????????? ???????? ????????????? ????????? ??????. 1993-1995 ?????? ???? ??????? ????????????? ??????? ??????????? ???????????? ?????? ???. 1995 ???? 24 ???????? ???????? ??????????? ????????? ???????????? ??????? ??????? ??? ?? ????????? ??? ??????????? ????????????, ????????? ???? ???????-????????? ???????????, ?????????? ????? ??????????? ????????-?????????????? ??????, ???????? ???? ??????? ??????????? ???????? ??????? ??????????. [7]

1995 ???? 5 ???????? ????? 72,9%-?? ?????????? ?????????? [8] ??????? ????? ??????? ??????????? ???????????. 1995 ???? ???????? ????????? ??????? ?????? ??????????? ?????????? ???? ??????. [9]

?????????

???????????? ?????? ???????????? ???????:

  • 1992 ???? 3 ????????? ???? ???????????? ???? ????????? ;
  • 1995 ???? 29 ???????? ??????????? ??????????? ??????????? ??????????? ??????? ?????. ??????????? ?? ???? ???? ???? ??????? ??????????? ????????????????, ??????? ???????????? ???. ???????? ?????????? ???? ????????? ?? ???? ????????? ????????. ????????? ????????, ????????? ???????, ???? ???????? ??????? ??????. [10]
  • 1998 ???? 9 ????????? ?????????????? ??????? ????? ??????????? ???????? ?????? ????????? ??????????? ?? ??????? ????????????? ????????????. [11]

?????????

2000 ???? 9 ?????? ?????????? ????? 82%-?? ????? ????? ??????? ???????????. 2002 ???? ??????????? ???????????????? ?????????? ??????????? ?????????? ??????? ?????????. ????? ???? ??????????? ??????????? ?????????, ??? 2005 ????, ??????????????? ????????? ??????, ??????? ???????? ??????? ?? ?????????? ???????. 2003 ???? ???????????? ?????????? ??????????? ????????????? ?????????? ??????????? ????? ?????? ???????????????“ ????? 21.32 %-??, ???? ????? ??????? ?????????????? ?????????? " ???????????? ??????????? ??????? ” ????? 18.84 %-??. [12] ???????????? ??????????????? ?????????? ?????????? ???????????. ????????? ??????????? ?????????? ??????? ????????? ???????, ???? ????????? ?????????? ????. ??????????? ???? ????????? ?????????? ????????? ??????????. ??? ????? ???????? ?????????? ????????? ???????????????? ??????? ?????????? ???????? ?? ?????????? ??????????????? ???????????. ?????????????? ??????? 2003 ???? 22 ???????? ??????????? ???????????? ?? ?????????? ??????????? ????????? ??????????????? ????? ??????. ??????????? ????????? ??????????? ??????????, ?????? ???? ????????? ?????? ???????????? ?? 23 ???????? ?????????????? ???????.

????????????

?????? ?????????? ??????????? 2014 ???? 7 ??????, 86 ???? ??????, ?????????? ???????????? ?????? [13] [14] . ??????????? ????????? ????????????, ?????? ??????? ??????? [15] .

???????

?????????? ??????? ??????????????? ?????????, ??? ?? ??????? ??? ?? ???????? ????????????? ?????????. ??????? ??? ???? ?????, ???? ???? ???????? ???????? ??? ?? ????? ????????? ?????. ??????????? ?????????????? ???????? ?? ??????? ???????? ???????? ????????? ??????. 1992 ???? ???????????? ??????????? ?????????? ?????? ????? ?????????? ????? ?????? ?????? , ????? ???????? ???? II -????? ????? ????????. 1992 ???? ????????? ??????? ??????? ??????? ?????????? ???????? ???????????????? ????? ?? ????? ???????? ?????? ??????. ??????? ???????? ???????? ???????? ??????????. ???? ???????? ?????? ??????????? ?????????-????????? ???? II ?? ????? ??? ????????? . ???????? ?????? ?????????? ??? ???????? ?????? ????????? ?????? ????, ????????, ???? ???????, ?? ?????????? ?????? ???????? ????. 1995 ???? ??????????? ???? ?????? ??????? ????????? ?????? ???????????. ???? ??????, ??? ????? ???????? ??????, ?????? ???? ???? ????????? ????????“ ? ?????????? ?????????? ???????????????. ??????????? ????????????? ?????? ??????????? ?????????? ???? II?? ?????????, ??? ?????? ?????????? ?? ????????? ?????????, ?????????? ?????????? ?????? [16]

?????

?????? ??????????? ?????? ?????? ? ?????? ????????????-??????????. ??????????? ???????? ?????? ?????? 1951 ???? ???????? . ?????? ??????????????????????? 2004 ???? ???????????. ??????????? ?????????, ?????, ???????? ???????? ?????? ?????????????, ???? ?????????, ??????, ??????????? ???????? ??????? ??????????.

???????? ?? ????????

????????

???????? ????????

??????? ????????

  • გერმანიის დროშა  ???????? :
    • ????????? ??????????? ??????????? ???????????? ??????? ?????????? ?????? ???? ?????
  • უკრაინის დროშა  ??????? :
    • მთავარ იაროსლავ ბრძენის I ხარისხის ორდენი ?????? ???????? ??????? I ???????? ??????- ??????? ?? ???????? ??????? ????? ?????????? ?????????? ????????????, ???????????? ?? ???????? ?????????????? ???????????? ??????? ???????? ????????????. [18]
  • თურქეთის დროშა  ???????
    • : ???????? ??????????? ??????????? ??????? ?????? ??????. [19]
  • ???????????? ????????? ???????? :
    • ????? ????????? ?????? ??????? ????????????????? ????????? ??????? ???????????? ??????? ?? ????????? ????????? ???????????????. [20] [21]
  • 2000 ???? 30 ?????????? ?????? ??????? ?????? ????? ????????????? ???? ??????? ???????????? ???????? ???? ??????? ??????????? ?????????? ??????? ???????? ????? `???? ?????~, ??????? ??????? ???????? ???????????????, `?????? ??????????? ??????? ??????????? ???????????? ??????? ??????? ????????????, ??????: ???????? ?????? ?????????? ?? ???????? ????????? ?????????????????“.
  • საბერძნეთის დროშა  ?????????? :
    • ????????? ????????? ???? ????? ??????. [20]
  • დიდი ბრიტანეთის დროშა  ???? ????????? :
    • წმინდა მიხეილისა და წმინდა გიორგის ორდენი ?????? ????????? ?? ?????? ??????? ???? ????? ??????. ????????? ???????? ?????? ??????? ??????? ??????????? ?????????? ??????????????? ??????????? ???????? ?????????? ????? ?? ??????? ???????. [20]
  • აზერბაიჯანის დროშა  ??????????? :
    • ?????????? (???????????????) ?????? ???????????? ?? ???????????? ????? ??????????? ?? ?????????????? ???????? ????????????? ???? ?????????????????, ??? ??????? ??????????? ???????????? ?????????????? ????????? ????????????????. [22]
  • სომხეთის დროშა  ??????? :
    • ?????? ?????? ???????? ?????? ??????-??????????? ??????????? ????????????? ?????????? ???????????????. [20]
  • უზბეკეთის დროშა  ???????? :
    • ?????? ?????????? ?????????????????. [23]

??????? ???????

???? ????????

  • 1992 ???? ?????????? ????????? ?????????? (???) ??????? ???????? ????? ??????? ???????????? ????????? ????????? ?????? ?? ?????????????? ????????????????? ??????????? ??????. [20]
  • 1993 ???? 23 ?????? ??????? ????????? ????????????? ???????????? ??????? ?????? (????????) ????????? ?????? 1992 ???? ???????? ????????? ????????????? ?????????????? ????????????????? ?? ?????????? ?? ??????? ??????? ?????????? ?????????????? ??????????????????. [20]
  • 1997 ???? 2 ?????? ???????? ???????????? ?????? (??????????) ?????????? ?????? ??????????????? ??????? ???????? ?????? ?????? ? ???????????? ??????????????? ?? ????????? ???????????????. [20] [27] [28]
  • 1997 ???? ?????????? ???????? ????????? ??????? ?????????? ?????? (???, ??????????) ??????? ???????? ????????? ????????? ?????? ???????? ??????????? ?????????????????? - ??????? ???????? ??????????? ?????????? ??????????????? ???????? ???????, ????? ????? ?? ???????????? ??????????? ???????????? ??????????? ?????????? ????????????. [20]
  • 1998 ???? 14 ??????? ??????? ???????? ???????????? ?????????? ?????????? ?????? ??????????? ??????????? ??????????? ????????????? ?????????????? ???????????? ??, ???????, ???????? ?????????? ?????????? ????????????????. [20]
  • 1998 ???? 12 ????????? ??????????? ???????????, ??????????, ??????????? ?? ?????????? ???????????? ????????? ??????????? ,,???? ????????" ?????????? ?.?????????? ????????? ???? ????? ?????? ?????????????? ???????????????. [20]
  • 1998 ???? 9 ?????? ??????? ???-?? ??????????-?????????? ?????????? ????? ???? ???? ??????????? ?? ??????? ???????????????? ???????? ?????????????? ????????????. [20]
  • 1999 ???? 22 ?????? ?????? ????????????? ????? ???????? ?????????????? ????????? ?????????? ??? ??????? ???????? `???????~ ?????? ? ?????????????? ????????????????. [20]
  • 1999 ???? ??????? ????????? ????????????? ?????????? (NDI) (???) ?????????? ?????? ????????? ??????????? ??????? ?????????????? ?? ????????? ?????????? ????????????? ?????????? ????????????????. [20] [29]
  • 1999 ???? 14 ????????? ??????? ?????? ??????? ????????? ?????? ?????????????? ???????????? ?????? ????? ???????? ?? ???????????? ?????????????. [20]

????????? ?????????

1999-2000 ?????? ????????? ?????????? ??????? ??????????“ , ?????? ???-???? ??????? ????? ?????????? ???. [30] [31]

??????????

????????? ??????????

??????

  1. 1.0 1.1 ?????, 2013 , ??. 40
  2. ?????, 2013 , ??. 105
  3. Kolstø, Pal. Political Construction Sites: Nation-Building in Russia and the Post-Soviet States, p. 70. Westview Press, Boulder, Colorado, 2000.
  4. ?????, 2013 , ??. 119
  5. ?????, 2013 , ??. 120
  6. ?????, 2013 , ??. 110-111
  7. ?????, 2013 , ??. 142
  8. ?????, 2013 , ??. 106
  9. ?????, 2013 , ??. 144
  10. ?????, 2013 , ??. 145
  11. ?????, 2013 , ??. 388
  12. ????-? ?????????? ??????? ???????? ??????????
  13. ?????? ?????????? ??????????? . ????????????? ???????????? ? 2016-03-05. ????????? ??????: 2014-07-07.
  14. ??????????? ?????? ?????????? . ?????? ???????????“. 07.07.2014
  15. ?????????? ????????? ??????????? ????? ????????? . Civil Georgia. 14 ??????, 2014.
  16. ????????? - ??????? ??????, ?????? ?????????? ?? ????????? ?????????, ?????????? ?????????? ??????
  17. 17.0 17.1 17.2 17.3 ?Georgian ex-president Eduard Shevardnadze dies at 86“ . TASS . 7 July 2014 . ????????? ??????: 21 November 2017 .
  18. Указ Президента Укра?ни № 1257/99 в?д 1 жовтня 1999 року "Про нагородження в?дзнакою Президента Укра?ни "Орден князя Ярослава Мудрого"" uk. ????????? ??????: 2020-08-12
  19. Dostluk ?li?kilerine Katkının Altın Sembolu: Devlet ve Cumhuriyet Ni?anları (Turkish) ? The Gold Symbol Contribution of Friendly Relations : State and Republic Orders . Haberler.com (February 2013). ????????? ??????: 25 February 2015
  20. 20.00 20.01 20.02 20.03 20.04 20.05 20.06 20.07 20.08 20.09 20.10 20.11 20.12 20.13 20.14 ?????? ?????????? . www.president.gov.ge . ??????????? ??????????? ????????????? . ????????????? ???????????? ? 2021-10-20. ????????? ??????: 2021-10-25.
  21. Olympic Order Recipients . www.olympedia.org . ????????? ??????: 2021-10-25.
  22. Gurcustanın Prezidenti Eduard Amrosiyevic ?evardnadzenin "?stiqlal" ordeni il? t?ltif edilm?si haqqında AZ?RBAYCAN RESPUBL?KASI PREZ?DENT?N?N F?RMANI . ????????????? ???????????? ? 20 ???????? 2011. ????????? ??????: 3 ???????? 2021.
  23. Выпуск № 208 (3300) | Народное слово ru. ????????????? ???????????? ? 2021-06-14. ????????? ??????: 2021-11-03.
  24. History of honorary degrees . ????????? ???????????? . ????????? ??????: 2021-10-25.
  25. Honorary Degree Recipients 1981-2021 (pdf). Commencement Office of the ????????? ???????????? . ????????? ??????: 2021-10-25.
  26. ?Una vita da Eduard Shevardnadze“ . Il Post (????????). 2014-07-07 . ????????? ??????: 2021-10-26 .
  27. Gage, Eleni N. (1997-09-24). ?A Philosophical Eye on Big Prizes“ . The New York Times . ????????? ??????: 2021-10-26 .
  28. ?Athens News Agency: Daily News Bulletin in English, 97-09-16“ . Greek Press & Information Office . 1997-09-16 . ????????? ??????: 2021-10-26 .
  29. Past Harriman Democracy Award Recipients . National Democratic Institute . ????????? ??????: 2021-10-25.
  30. ?????? ?????????? - “?? ???????????“ ???????!
  31. ????? ????????? ???????????? ???????????
???????????:
???? ?????????
??????????? ??? ??????? ??????? ????????
1965?1972
???????:
??????????? ????????
???????????:
????? ?????????
??????????? ??? ??????????? ??????? ??????? ???????
1972 ? 1985
???????:
?????? ??????????
???????????:
?????? ???????
??????? ???????? ??????? ??????? ????????
1985 ? 1991
???????:
????????? ???????????
???????????:
????? ???????????
??????????? ??????????
1995 ? 2003
???????:
?????? ??????????