19 Mayıs 1925’te Omaha’da (Nebraska) do?du. Asıl adı Malcolm Little’dir. Zencilerin Amerika Birle?ik Devletleri’nde ozgurluklerine kavu?amayacaklarına ve dolayısıyla Afrika’ya geri donmeleri gerekti?ine inanan Reverend Earl Little adlı bir Baptist rahibinin o?ludur. Dort karde?i beyazlarca oldurulen babası 1931’de faili mechul bir cinayet sonucu hayatını kaybedince Malcolm ve bir kısmı uvey olan yedi karde?i Refah Kurumu tarafından ce?itli ailelerin yanına yerle?tirildi, annesi de akıl hastahanesine yatırıldı. On uc ya?ında iken Islahevi Okulu’na gonderilen Malcolm’un “beyaz adam”la ilgili olumsuz du?unceleri burada olu?maya ba?ladı. Beyaz insanlarla ili?kileri Refah Kurumu gorevlileri ve mahalleden tanıdı?ı birkac beyaz cocukla sınırlı olmakla birlikte ya?adı?ı bazı olaylar bu du?uncelerini keskinle?tirdi.

Islahevi Okulu’ndan ayrıldıktan sonra Boston’da ya?ayan uvey ablasının yanına giden Malcolm konser salonunda ayakkabı boyacılı?ı, mu?terileri zenci olan bir lokantada garsonluk yaparken gece hayatıyla tanı?tı. On altı ya?ında Boston-New York arasında calı?an trenlerde sandvic satmaya ba?ladı; New York’a gidip geldikce zencilerin ya?adı?ı Harlem’i tanıdı. Harlem’de calı?maya ba?ladı?ı barda kendisini uyu?turucu ve kadın ticaretinden antika e?ya hırsızlı?ına kadar giden kirli bir hayatın icinde buldu. 1946’da hırsızlıktan hapse mahkum oldu. Charlestown Eyalet Hapishanesi’nde iki yıl yatıp ardından Concord Hapishanesi’ne nakledildi. Bu donemde zenci milliyetcili?ini savunan ve hatta Tanrı’nın da zenci oldu?unu soyleyen Elijah Muhammed’in goru?lerini benimseyerek hepsi onun anlattı?ı cercevede musluman olan karde?lerinden bazılarıyla goru?meye ve mektupla?maya ba?ladı. 1948’in sonlarında nakledildi?i Norfolk Hapishanesi’nde karde?leri aracılı?ıyla Elijah Muhammed’le de mektupla?tı. Hıristiyanlık’tan ba?ka din tanımayan ve beyaz adamın dini olarak gordu?u bu dinden nefret eden Malcolm’un beyaz adama duydu?u kin ve du?manlık onun Elijah’nın goru?lerini benimsemesini kolayla?tırdı.

Malcolm 1952’de hapisten cıkınca Elijah Muhammed’in kurdu?u Nation of Islam hareketine katıldı. Enerjisi, te?kilatcılı?ı ve harekete ba?lılı?ı ile dikkat cekince Elijah onu te?kilat faaliyetleri icin ce?itli yerlerde, son olarak da Harlem’de gorevlendirdi. 1952 yılına kadar Little, bu tarihten itibaren davasının isimsiz bir hizmetkarı oldu?unu simgeleyen X soyadını kullanmaya ba?layan Malcolm buyuk de?er verdi?i Elijah Muhammed’in konu?an a?zı haline geldi. ?eytan diye tanımlanan “beyaz adam”dan kurtulmayı amaclayan, sozunu sakınmayan, korkusuz, hararetli bir hatip olarak zenci yerle?imlerini faaliyete gecirdi. Zenci ırkcılı?ına dayanan hareketin etkin bir savunucusu oldu. Ocak 1958’de Nation of Islam’a ba?lı olan Betty ile evlendi. Ondan isimleri Batılılar’a kar?ı duydu?u kinin izlerini ta?ıyan Atilla, Kubilay, ?lyas ve Cemile adlı dort cocu?u do?du.

Malcolm ile Elijah arasındaki sıcak ili?ki sonraki yıllarda giderek bozulmaya ba?ladı. Malcolm’un yukselen grafi?i Elijah Muhammed’i korkuturken Malcolm, Elijah Muhammed’in ozel hayatını sorgulamaya giri?ti. ?ki eski sekreterinin, cocuklarının babası oldu?u iddiasıyla Elijah aleyhine nafaka davası acması onu Malcolm’un gozunden iyice du?urdu. Elijah’nın Kennedy suikastı uzerine (Kasım 1963) Malcolm’a doksan gun sureyle konu?ma yasa?ı koyması gerginli?i arttırdı. Gerginli?in asıl sebebinin Elijah’nın, hareketin Malcolm tarafından militan bir karaktere donu?turulmesinden kaygı duyması oldu?u da one surulmektedir (Breitman, s. 7). Basında konu?malarının ?iddet icerdi?i gerekcesiyle Malcolm aleyhinde yazıların cıkması onun zenciler uzerindeki etkisini azaltmadı, aksine Amerika’da bir isyan ba?latabilecek ya da bastırabilecek tek zenci olarak gorulmeye ba?landı (Haley, s. 610).

Mart 1964’te Elijah Muhammed ve Nation of Islam hareketinden ayrılan Malcolm artık yerinin Elijah’nın yanı de?il zenci yerle?imler oldu?una karar verdi. Bu donemde ?slam anlayı?ı de?i?meye ba?ladı, beyaz adamın ?eytan oldu?u goru?unden vazgecti. Musluman ulkelerin diplomatlarıyla goru?erek ?slamiyet hakkında bilgiler aldı. Oteden beri aklında olan Afrika ile koklerin korunmasını, ili?kilerin canlı tutulmasını savunan Afro-Amerikan tezini canlandırmak ve hacca gitmek amacıyla Ortado?u ve Kuzey Afrika ulkelerinde bir seyahate cıktı. Mekke’de dunyanın her tarafından gelen farklı ırklardan muslumanlarla tanı?tı ve ırk ayırımına dayanmayan bir din anlayı?ına ula?tı. Tanı?tı?ı ki?iler arasında ovguyle bahsetti?i parlamenter Kasım Gulek de vardır ( a.g.e. , s. 657, 659). Malcolm hayatının bu doneminde el-Hac Malik e?-?ahbaz adını kullanmaya ba?ladı. Guney Asya’dan Amerika’ya gelen muslumanların Farsca’da “do?an” anlamına gelen, mecazen “yi?it, yuksek goru?lu ve himmet sahibi” anlamındaki ?ahbaz ile (?ehbaz) ili?kilendirdikleri bu soyadının aslında Amerikan zencilerinin atalarının mensup oldu?u ve Arapca “?a‘bu izz” (yuce kavim) terkibinden bozulmayla ?abaz ?eklinde telaffuz edilen bir kabile adına dayandı?ı belirtilmektedir (Yahya Monastra, XXXII/1 [1993], s. 73-76). Mekke’den Amerika’daki bir arkada?ına yazdı?ı mektupta Hz. ?brahim’in, Hz. Muhammed’in ve di?er butun peygamberlerin mekanı olan kutsal topraklarda butun ırk ve renklerden insanlarda gordu?u karde?lik ruhunu, konuk severli?i anlatan ve her renkten insanın gosterdi?i bu cana yakınlık kar?ısında buyulendi?ini, Amerika’nın ırk problemini ortadan kaldıran ?slam’ı anlamasının ?art oldu?unu soyleyen Malik e?-?ahbaz, Amerika’ya donunce gercek anlamda siyah-beyaz karde?li?ini esas alan bir toplum meydana getirmeyi amaclayan Muslim Mosque (Mart 1964) ve Organization of Afro-American Unity (Haziran 1964) adlı te?kilatları kurdu. Fakat kısa bir muddet sonra kendisine ve ailesine yonelik tehditler almaya ba?ladı, evi kundaklandı. Bu geli?melerden fazla ya?atılmayaca?ını hisseden Malcolm, o sıralarda kendisiyle surekli goru?erek biyografisini yazmakta olan Alex Haley’e kitabı yayımlanmı? olarak okumaya omrunun yetmeyece?ini soylemi? ve bir sure sonra 21 ?ubat 1965’te Harlem’de konu?ma yaparken oldurulmu?tur. Suikast bir muamma olarak kalmakla birlikte uzerinde en fazla konu?ulan ihtimal Elijah Muhammed ve Central Intelligence Agency (CIA) i? birli?iyle gercekle?tirilmi? oldu?udur. Muslumanlar, ozgurlukculer, insan hakları savunucuları, sosyalistler ve daha bircok grup kendilerinde Malcolm X ile ozde?le?tirecekleri bir yan bulmu?lardır.

Bu madde TDV ?slam Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 483-484 numaralı sayfalarda yer almı?tır. Matbu nushayı pdf dosyası olarak indirmek icin tıklayınız.