Hindistan tarihcilerince daha cok Alemgir unvanıyla anılır. ?ah Cihan ile Mumtaz Mahal’in ucuncu o?lu olarak 15 Zilkade 1027’de (3 Kasım 1618) Malva’da (Dhod) dunyaya geldi. Molla Abdullatif Sultanpuri, Mir Muhammed Ha?im Gilani, Seyyid Muhammed Kannevci, ?eyh Ahmed Molla Civen, ?eyh Abdulkavi Burhanpuri, Dani?mend Han ve Sa‘dullah Han gibi me?hur alimlerden ders alarak yeti?ti.

Evrengzib’in aktif siyasi hayatı, 1635’te Cuchar Singh Bundela’ya kar?ı gercekle?tirilen ba?arılı bir seferle ba?ladı. Ertesi yıl 1644’e kadar yuruttu?u Dekken valili?ine tayin edildi. Ardından Gucerat valili?ine getirildi. Valilikte iki yıl kaldıktan sonra 1646’da Belh’e gonderildi. Evrengzib Belh’te ba?arılı olamadı ve yerini Nazar Muhammed Han’a bırakmak zorunda kaldı. 1646-1647 yıllarında Ozbekler ve Safeviler’e kar?ı duzenlenen seferlerde orduya ba?arılı bir ?ekilde kumanda etti. 1648’de Multan valili?ine getirildi. Bu sırada ?ah Cihan ondan Kandehar’a sefer yapmasını ve ?ehri ?ranlılar’ın elinden geri almasını istedi. Ancak Evrengzib buna iki defa te?ebbus ettiyse de ba?aramadı. 1652’de tekrar Dekken valili?ine tayin edilen Evrengzib 1655’te Gulkunde’yi ku?attı ve ?ah Cihan’ın iste?i uzerine vergi vermeleri ?artıyla onlarla barı? yaptı. 1657’de Bicapur topraklarına hucum etti. Bider ve Kelyani’yi ele gecirmek uzere iken yine ?ah Cihan’ın emriyle antla?ma yaptı. Muhtemelen saraydaki bazı cevreler Evrengzib’in bu harekatlarda ba?arılı olup itibar kazanmasını istemiyordu.

6 Eylul 1657’de ?ah Cihan ciddi bir hastalı?a yakalanınca dort o?lu arasında taht kavgası ba?ladı. Evrengzib’in liderlik kabiliyeti ve idari tecrubesi onun ba?arı ?ansını arttırıyordu. Tahtın birinci adayı veliaht Dara ?ukuh (?ikuh) bu ozelliklerden mahrum oldu?u gibi ?ah Cihan’a olan yakınlı?ı da kendisini gev?ekli?e sevketmi?ti. Bu arada ?ah Cihan’ın Bengal valisi olan ikinci o?lu ?uca‘ ve en kucuk o?lu Murad hukumdarlıklarını ilan ettiler. ?uca‘ ba??ehre do?ru harekete gectiyse de Bahadırpur’da yenilerek Mungir’e kactı (14 ?ubat 1658). Evrengzib ve Murad Ucceyn’de kuvvetlerini birle?tirerek Dara ?ukuh’un kumandanı Cesvent Singh’i Dermet’te yendiler (15 Nisan 1658). Daha sonra Evrengzib Dara ?ukuh’u Agra civarındaki Samugarh’ta ma?lup etti (29 Mayıs 1658) ve babası ?ah Cihan’ı Agra Kalesi’nde gozaltına aldı. Bu arada Murad’ı da Gvalyor (Gw?lior) Hapishanesi’ne gonderdi; Murad 1661’de burada idam edildi. Boylece Delhi’de tahtı ele geciren (31 Temmuz 1658) Evrengzib, Dara ?ukuh’u da Ecmir yakınlarında uc gun suren sava?ta bozguna u?rattı (23 Mart 1659). Dara ?ukuh kacarken Melik Civen tarafından yakalanıp Delhi’ye goturuldu ve bir sure sonra olduruldu. ?uca‘ ise Arakan’da oldu. Karde?lerini bu ?ekilde bertaraf eden Evrengzib devletin tek hakimi oldu ve tahta cıkı?ını ikinci defa kutladı (5 Haziran 1659).

Evrengzib’in yarım yuzyıla yakla?an hukumdarlı?ı ba?lıca iki safhaya ayrılabilir. Kuzeyde bulundu?u ilk donemde daha cok idari ve siyasi meselelerle ilgilendi. ?kinci donemde ise guneye do?ru hareket ederek Dekken’de Baburlu hakimiyetini sa?lamak icin cok gayret sarfetti.

Hukumdarlı?ının ilk doneminde kumandanlarından Mir Cumle Kucbihar ve Asam’ı fethetti (1661-1663). Ancak bu fetih cok pahalı ve gecici oldu. 1667’de Yusufzaylar ve 1672’de Afridiler’in isyanını bastırma i?i cok zaman aldı. 1678 yılında Marvarlı Maharaca Cesvent Singh’in olumunden sonra Baburlu-Racput ili?kileri bozuldu ve taraflar arasında sava? ba?ladı. Evrengzib Ecmir’de ordugah kurup sava?ı yakından takip etti?i sırada o?lu Ekber ?ah’ın isyan etmesi uzerine Rana Rac Singh’le barı? antla?ması yaptı (1681). Ancak Marvarlı Rathorlar’ın itaat altına alınması epeyce zaman aldı. Bu esnada Dekken’de Maratalar’ın reisi Sivaci, Baburlu hakimiyetine kar?ı yeni bir tehdit unsuru olarak ortaya cıktı. Evrengzib, Emiru’l-umera ?ayiste Han’ı ona kar?ı sevkettiyse de ba?arılı olamadı. Fakat ?ayiste’nin yerine gecen Cey Singh, Sivaci’yi Purandhar Antla?ması’nın (1665) ?artları gere?i otuz yedi kalenin yirmi ucunu teslim etmeye zorladı. Bunun uzerine Sivaci Evrengzib’in hakimiyetini tanıdı. Evrengzib, buyuk dedesi Ekber ?ah’ın yaptı?ı gibi du?manlarını yumu?atarak hizmetine alma usulunu benimsedi. Ancak Sivaci, 5000 ki?ilik bir ordunun kumandanlı?ına tayin edilmesini kendisine yakı?tırmayarak tekrar Dekken’e kactı. Onun Baburlu topraklarına saldırması ve halktan zorla vergi toplaması Baburluler’i epeyce endi?elendirdi. Sivaci’nin 1680’de olumune ra?men Maratalar’ın saldırıları durdurulamadı. Bu durum kar?ısında Evrengzib guneydeki hareketleri bizzat yonetmek icin Burhanpur’a do?ru ilerlemeye karar verdi (1681).

Evrengzib bu tarihten itibaren olumune kadar Dekken’de ya?adı. Bu sırada sekiz aylık bir ku?atmadan sonra Bicapur’u ele gecirdi (1686). Sivaci’nin o?lu Sembhaci yakalanıp idam edildi (1689). Fakat Marata liderleri ondan sonra da Baburluler’e kar?ı saldırı duzenlemeye devam ettiler. Oyle ki Dekken Evrengzib’in son zamanlarında bile etkili bir ?ekilde kontrol altına alınamadı?ı gibi bu seferler devleti ekonomik acıdan da oldukca yıprattı.

Hindistan’ın kuzeyindeki kom?u Turk devletleriyle ili?kilere onem veren Evrengzib’in bu ili?kilerinin herhangi bir siyasi gaye gutmeyip sembolik ve kar?ılıklı hediyele?melerden ibaret oldu?unu soylemek mumkundur. ?ranlılar’la olan munasebetler ise pek dostca gecmemi?tir. ?ran ?ahı II. Abbas’la yapılan yazı?malarda kullanılan ifadeler bir ara gerginli?e kadar yol acmı?sa da 1666’da ?ah Abbas’ın olumuyle bu gerginlik ortadan kalkmı?tır. Evrengzib babası ?ah Cihan’ın aksine Osmanlılar’la ili?ki kurmak istememi?tir. Hatta Osmanlılar’ın gonderdi?i bir elciye kar?ılık bile vermemi?tir. Kaynaklarda sebebi belirtilmemekle birlikte bunun buyukluk kompleksinden ileri geldi?i soylenebilir. Fakat Osmanlı himayesinde olan Mekke ?erifleri ve Basra valileriyle iyi ili?kiler kurmaya onem vermi?tir. Evrengzib 28 Zilkade 1118’de (3 Mart 1707) oldu ve Evrengabad yakınlarındaki Huldabad’da defnedildi. O?ulları Muazzam (Bahadır ?ah I), A‘zam ve Kam Bah? arasında ba?layan taht kavgası Muazzam’ın galibiyetiyle sona erdi.

Evrengzib’in tarihteki rolu ve karakteri uzerinde farklı de?erlendirmeler yapılagelmi?tir. Onun dinine ba?lı bir musluman oldu?u ve haftanın dort gununu oruclu gecirdi?i bilinmektedir. Ca?ının unlu simalarından Hace Ma‘sum, Hace Seyfeddin ve ?mam-ı Rabbani’nin torunlarından Hace Muhammed Nak?ibendi ile yakın irtibatı vardı. ?slam fıkhının onemli kaynaklarından biri olan el-Fetava’l-?Alemgiriyye ( el-Fetava’l-Hindiyye ) onun himayesinde seckin bir ulema heyeti tarafından meydana getirilmi?tir (bk. el-ALEMGIR?YYE ). Evrengzib ihtisap kanunlarının uygulanmasına cok titizlik gosteriyor ve gayelerini gercekle?tirmek icin buyuk caba sarfediyordu. Gerekti?i ?ekilde saygı gosterilmemesinden endi?e ederek butun paralardan kelime-i tevhidi kaldırttı. Hak ve adalet hususundaki hassasiyeti sebebiyle defin giderlerinin kendi kazancından kar?ılanmasını isteyen bir vasiyet bırakmı?tı.

Evrengzib, sık sık cizye tahakkuk ettirdi?i Hindular’a adaletsiz davranmakla itham edilmi?tir. Fakat kaynaklar genelde bu verginin sadece ka?ıt uzerinde kaldı?ını ve cok defa toplanamadı?ını bildirmektedir. Evrengzib’in bazı fermanları onun Hindu mabedlerine ba?ı?ta bulundu?unu gostermektedir. Evrengzib’in Ru?a?at-ı ?Alemgir adını ta?ıyan mektupları sade Farsca’nın guzel orneklerini te?kil eder. Bir devlet adamı olarak Baburluler’i parcalanmaktan kurtarmaya calı?mı? ve guvenli?i sa?lamı?tır. Han-ı Hanan Abdurrahim Bayram, Sa‘dullah Han el-Allami, Mecduddin Muhammed b. Muhammed el-Ici, ?htiyar Han, Efdal Han ve Abdulaziz Asaf Han gibi devlet adamları ehliyetli ki?ilerden olu?maktaydı. Evrengzib ihtiyatlı, adil ve disiplinli bir sultan olarak ?ohret yapmı? ve genelde herkesin takdirini kazanmı?tır. Hedeflerini tam olarak gercekle?tirememesine ra?men Jadunath N. Sarkar’ın da belirtti?i gibi hukumdarlı?ı zamanında Baburluler en parlak devrini ya?amı?, ?ngiliz hakimiyetine kadar Hindistan tarihinde daha once benzeri gorulmemi? buyuk devlet vasfını kazanmı?tır. Evrengzib devletin sınırlarını Tencur (Tencevur) ve Tricinapali’ye kadar geni?letmesine ra?men Sihler’in, Maratalar’ın ve Zutlar’ın cıkardı?ı isyanlar, Racputlar’ın desteklerini cekmeleri, maa?larını arazi gelirlerinden alan askerlerin koyluler uzerindeki baskısı ve di?er bazı meseleler Baburluler’in XVIII. yuzyıl ortalarında zayıflamasına sebep oldu. Bir kısım tarihciler, bazı zaaflarına ra?men Evrengzib’in meziyetlerinin ve hanedanın tarihindeki ?erefli yerinin inkar edilemeyece?ini kaydederler. Evrengzib cok keskin bir zekaya ve guclu bir hafızaya sahipti. Hukumdar olduktan sonra kırk uc ya?ında iken Kur’an’ı ezberlemi?tir. Aynı zamanda devrin sayılı alimlerindendi. Sarayda gorevli ?arkıcı ve muzisyenlerin, Hindu astrolog ve astronomi bilginlerinin gorevlerine son vermi?tir. Resim ve sanatı himaye etmekten cok dini ilimlere de?er vermi?, alimleri ve tarihcileri desteklemi?tir. Evrengzib devrinde yeti?en me?hur tarihciler arasında ?Alemgirname yazarı Mun?i Muhammed Kazım, Mir?atu’l-?alem yazarı Muhammed Bahtaver Han ve Me?as?ir-i ?Alemgiri muellifi Muhammed Mustaid Han sayılabilir.

Mimari ile fazla ilgilenmemesi yuzunden Evrengzib doneminde onceki hukumdarların zamanına nisbetle cok daha az sayıda ve daha az de?erde eserler ortaya cıkmı?tır. Donemin en onemli mimari eserlerinin ba?ında, Tac Mahal planından ilham alınarak 1678’de Evrengabad’da yapılan, Evrengzib’in hanımı Rabia Devrani’nin Bibi-ka Ravza diye me?hur turbesi gelir. 1659-1660’ta Delhi’de in?a edilen Mothki Mescidi, 1674’te Lahor’da yaptırılan Bad?ahi (Padi?ahi) Camii donemin di?er iki buyuk mimari eseridir. Ayrıca Benares’te Ganj ırma?ı kıyısında bir cami ve Mutra’daki Mescid-i Cum‘a da bu donemde in?a edilmi?tir.

Bu madde TDV ?slam Ansiklopedisi’nin 1995 yılında ?stanbul’da basılan 11. cildinde, 537-539 numaralı sayfalarda yer almı?tır. Matbu nushayı pdf dosyası olarak indirmek icin tıklayınız.