Cengiz Han’ın torunu ve Cuci’nin o?ludur. Annesi, Cuci ulusunun unlu kabilelerinden biri olan Kongiradlar’dan Elci Noyan’ın kızı Erkin Kucin (Ogey Kucin) Hatun’dur. XIII. yuzyılın ba?larında do?du?u tahmin edilmektedir.

Eski Turk geleneklerine gore ulke topraklarından bazı parcalar hukumdar ailesinin fertlerine daha iyi bir yonetim sa?lamak amacıyla “yurt” olarak verilirdi. Cengiz Han da, Batu’nun babası Cuci Han’a Do?u De?tikıpcak’ı yurt ve Harizm’i de “yemlik” olarak vermi?ti. Cuci Han kendisine bırakılan toprakları 1222-1227 yılları arasında idare ettikten sonra 1227’de bir kaza sonucu Cengiz Han’dan altı ay once oldu. Kendi adıyla anılacak olan Cuci ulusunun temellerini atan Cuci Han oldu?u zaman hakimiyet sahası batıda ?dil (Volga) boyuna kadar uzanıyordu. Batı De?tikıpcak henuz ele gecirilmemekle birlikte ?dil’in batısındaki butun bozkırlar, “yeryuzunun Mo?ol atlarının ayaklarının bastı?ı yerlere kadar olan kısmı” Cuci’nin ulkesi sayılıyordu.

Cuci Han’ın olumunden sonra on sekiz o?lundan ikincisi olan Batu ile a?abeyi Orda, babalarının yerine gecme konusunda anla?amadılar. Batu buyuk oldu?u icin Orda’nın, Orda ise daha kabiliyetli oldu?u icin karde?i Batu’nun ba?a gecmesini istiyordu. Birbirleri lehine tahttan feragat eden karde?ler meselenin cozumu icin dedeleri Cengiz Han’a ba?vurdular. Torunlarına iltifat ve ihsanlarda bulunan Cengiz Han Batu’ya “Sayın Han”, Orda’ya da “?cen Han” lakaplarını verdi. Cuci ulusunu Turkler’deki ikili idare sistemine gore yeniden duzenledi. “Sol-Kol”u yani Do?u De?tikıpcak’ı Orda Han’ın, “Sa?-Kol”u yani Batı De?tikıpcak ile ?dil boyunu Batu Han’ın yonetimine verdi. Orda Han’ı Sayın Han’a tabi kıldı. Boylece Batu Han butun Cuci ulusunun hanı oldu. Cengiz Han hakimiyet alameti olarak Batu Han icin “altın busagalı ak orda” (altın aksamlı ak ota?) kurdurdu. Bundan dolayı Batu Han soyundan gelenlere Ak Orda veya Altın Orda hanedanı denildi. Di?er torunu Orda icin de “gumu? busagalı gok orda” (gumu? aksamlı gok ota?) kurdurdu?undan dolayı bunun soyundan gelenlere de Gok Orda hanedanı denildi. Batu Han soyundan gelenler Cuci ulusunun ve ailesinin ba?kanı olmakta devam ettikleri gibi Gok Orda hanedanı da bunların ustun hakimiyetlerini tanımak suretiyle varlıklarını surdurduler.

Batu Han’ın da hazır bulundu?u buyuk kurultay Cengiz Han’ın yerine ucuncu o?lu Ogedey’i ka?an secti (1228). Batu Han’ın babasının topraklarını yonetmesini amcası Ogedey Han da tasdik etti. Ertesi yıl acılması kararla?tırılan ikinci Kıpcak seferi icin Batu Han ba?bu?lu?a tayin edildi. Batu Han’ın da katıldı?ı bu kurultay batı seferinin ba?lamasını kararla?tırdı. Ka?anın o?lu Guyuk dahil Batu’nun di?er amcaları Ca?atay ve Tuluy’un o?ullarından pek co?u kendi birlikleriyle beraber Batu Han’ın emrine verildi. Unlu Mo?ol kumandanı Subitay Noyan mu?avir olarak Batu’nun yanında yer aldı. Ka?anın emriyle Cengiz sulalesinin bircok “tigin”leri Batu Han ordusuna katıldılar. Buyuk kısmı Turk olan ve birkac yuz bin ki?iden olu?an Turk-Mo?ol ordusu 1229 yılında harekete gecti.

Batu Han’ın orduları once, 1223’te Kalka Meydan Muharebesi’ndeki zaferden sonra donerken u?radıkları yenilginin intikamını almak uzere De?tikıpcak’a saldırdı. Buralardaki bozkırlara adını veren Kıpcaklar, XI. yuzyıl ortalarından itibaren Yayık havzasından cıkarak Karpatlar’a ve Tuna’ya kadar Karadeniz’in kuzeyindeki ovaları tamamen hakimiyetlerine alan ve buralara daha once gelip yerle?en Hazar, Uz (O?uz) ve Pecenek gibi di?er Turk illerinin kalıntılarını da bunyelerine katan buyuk bir Turk iliydi. 1223’ten beri de Mo?ol istilasına kar?ı mucadele veriyorlardı. Batu’nun ordusuyla Kıpcaklar arasında ?iddetli catı?malar oldu. Once Bulgarlar uzerine yurundu, kısa zamanda yenilen Bulgarlar’ın ba?ta Bulgar ?ehri olmak uzere butun ?ehirleri tahrip edildi ve ya?malandı. Kama Bulgarları’nın yuzyıllardan beri kurdukları veya geli?tirdikleri devlet ve ticaret muesseseleri kısa surede imha edildi. 1239’da Kıpcaklar’ın, Bulgarlar’ın, Ba?kırtlar’ın ve Aslar’ın (Alan) son direni?leri de kırıldı. Boylece batıda Karpatlar’a, guneybatıda Bo?dan, Eflak ve Dobruca’yı icine alarak Tuna nehrinin denize dokuldu?u yere kadar butun topraklar Batu’nun eline gecti. Kıpcak-Mo?ol mucadelesi Batu’nun zaferiyle Mo?ollar lehine sonuclanırken Cuci ulusu azametli yapısıyla tarih sahnesine cıkmı? oldu.

Batu Han De?tikıpcak’ın zaptıyla u?ra?ırken bir taraftan da Rus prenslikleri uzerine sefer yapmaktan geri kalmadı. 1237 sonunda mevsim kı? oldu?u halde, bu sırada pek cok kınezliklerden olu?an Rus yurdunun zaptına ba?landı. Pek cok ?ehir ele gecirildikten sonra 1238 ?ubatında Moskova, 1239’da Cernikov ya?malandı. 1240 Aralık ayında Kiev zaptedilerek tahrip edildi. Bundan sonra Batu Han’ın orduları Polonya, Macaristan, Avusturya ve Dalmacya’ya kadar olan ulkeleri ci?neyerek ya?maladılar. 9 Nisan 1241’de Liegnitz yakınında kar?ılarına cıkan Alman kuvvetlerini de yendiler. Fakat daha ileriye gidemeyerek Macaristan’a donduler. Batu Han’ın ordusu butun meydan sava?larını kazandı. Binlerce kilometrekare geni?li?indeki Do?u Avrupa sahasını ele gecirdi. Bu sırada Ogedey Ka?an’ın olum haberi geldi (Aralık 1241). Buna gore butun Mo?ol ba?bu?larının geri donmesi ve seferin bitmesi gerekiyordu. Aslında bu buyuk askeri harekat, daha 1240 yılında Kiev’in zaptı ile tamamlanmı? oluyordu. Polonya, Macaristan, Avusturya ve Dalmacya’ya kadar uzanan harekat seferin asıl gayesini a?mı? ve ya?maya donu?mu?tu. Pek cok ganimet elde edilmi?ti; ancak ordu yorulmu? ve Batu Han ile Ogedey’in o?lu Guyuk ve Ca?atay’ın o?lu Boru arasında birtakım anla?mazlıklar cıkmı?tı. Bu ?artlar altında sefere devam etmek istemeyen Batu Han, Ogedey’in olum haberini seferin biti? emri gibi telakki ederek Eflak ve Bo?dan uzerinden 1242 yılında yurduna dondu. Bu uzun seferin en onemli sonucu, Cengiz Han zamanında “Mo?ol atlarının ci?nedi?i” butun sahaların Cuci’ye verilece?i vaadinin onun o?lu Batu Han tarafından gercekle?tirilmesiydi. Bu sefer sonunda, babasının adıyla anılan Cuci ulusunun ve bu ulusun batı kanadını te?kil eden Altın Orda Hanlı?ı’nın gercek kurucusu Batu Han olmu?tur.

Batu Han’ın batı seferini yeni bir ulus ve yeni bir devlet kurma du?uncesiyle ba?lattı?ı anla?ılmaktadır. Do?uda ?rti?, batıda Tuna nehirlerine kadar uzanan sahada yeni bir ulusun ve yeni bir devletin temellerini atan Batu Han, De?tikıpcak’ın zaptı sırasında buyuk yararlık gosteren karde?i ?iban’a (?eyban) Karakum ve Arakum sahası ile Siriderya ve Sarısu ırma?ı aya?ına kadar olan yerleri kı?lak; Irgız, Sıvuk, Or ve ?lek ırmaklarından Ural da?larına kadar Yayık ırma?ının do?usunu yaylak olmak uzere verdi. Batu Han ile a?abeyi Orda Han arasındaki bu bolge daha sonra ?iban Yurdu olarak anıldı. Batu Han, Mo?ol zaptı sırasında buyuk capta zarara u?rayan De?tikıpcak ?ehir hayatını ve ticaretini yeniden canlandırmaya calı?tı. Sefer sırasında meydana gelen tahribatın sosyal ve ekonomik hayat uzerindeki olumsuz etkilerini silmek icin aralarında her ce?it millet ve dinden tuccarların bulundu?u bir danı?ma kurulundan faydalandı. Hakimiyeti altına giren Kırım, Bulgar, Kuzey Kafkasya, Harizm ulkelerinin ticari onemini kavrayan Batu Han, do?u-batı ve kuzey-guney yonunde gecen eski ticaret yollarını emniyet altına aldı?ı takdirde iktisadi ve siyasi iktidarının kuvvetlenece?ini du?unuyordu. Asya’dan Avrupa’ya ve Yukarı Bulgarya’dan guneye giden kervan yollarının kesi?ti?i noktada ?dil ırma?ının sol sahilinde ba??ehri Saray’ı kurdu. Kırım’da Kefe, Kerc, Sudak, Azak limanlarıyla; Yukarı Bulgarya’nın Bulgar, Ukek; Kuzey Kafkasya’nın Macar; Harizm ulkesinin Urgenc gibi ?ehirleri kısa zamanda tekrar eski ticari canlılıklarını kazandılar, kervanların ve tacirlerin u?rak ve faaliyet merkezleri oldular.

Batu Han’ın amcaları Ca?atay Han ve Ogedey Ka?an’ın birbiri ardından 1241 yılında olmeleri uzerine dort ulus icinde en ya?lı ve itibarlı ki?i olarak Cengiz Han’ın torunu Batu Han kalmı?tı. Kurultaylarda ve toplantılarda onun reyinin aksine teklifte bulunulamayacak kadar nufuz kazanmı? olmasına ra?men yasalara uygun ?ekilde ka?anlık makamına hurmetini daima muhafaza etti. Batu Han ve ondan sonra gelen Berke Han, yalnızca ka?anların isimlerini ve damgalarını ihtiva eden paralar bastırmı?lardır.

Ogedey Ka?an hayatta iken veliaht olarak du?undu?u o?lu Ko?i’nin olumu uzerine ondan olan torunu ?iramun’u veliaht yaptı. Ogedey Han olunce ka?an olan ?iramun’un ya?ı kucuk oldu?u icin annesi Turakina Hatun onun naibi oldu. Bazı ba?bu?lar ise Ogedey’in o?lu Guyuk’u secmek istiyorlardı. Batu Han Kıpcak seferi sırasında kavga etti?i Guyuk’un secilmesine kar?ı idi. Sefer sırasındaki itaatsizli?ini ka?ana ?ikayet etmi? ve Ogedey Ka?an da o?lu Guyuk’u azarlamı?tı. Bu yuzden Batu Han Guyuk’un secilece?i kurultaya gitmek istemiyordu. Be? yıla yakın bir mucadeleden sonra kurultay nihayet 1246 A?ustosunda toplanabildi. Batu Han mazeret beyan ederek kurultaya katılmadı, vekaleten karde?lerini gonderdi. Guyuk ka?an secildikten sonra kendisine muhalefet eden Batu Han ile u?ra?maya ba?ladı. Batu’nun Azerbaycan’daki kumandanlarını gorevden uzakla?tırdı. Batu da ka?anın onların yerine gonderdi?i adamını oldurttu. Buna hiddetlenen Guyuk Ka?an buyuk bir ordu ile 1248 yılında Batu Han uzerine yurudu. Batu da onu kar?ılamak uzere yola cıktı. ?ki ordu birbirlerine yakla?tıkları sırada Guyuk Ka?an oldu?u icin ordusu da?ıldı. Bunun uzerine Batu Han, kuvvetlerini karde?lerinin kumandası altında olmak uzere amcası Tuluy Han’ın buyuk o?lu Mengu’nun hizmetine gonderdi. Toplanan kurultay Batu Han’ın iste?ine uyarak Temmuz 1251’de Mengu’yu ka?an secti. Boylece Ogedey Ka?an evladı hakimiyeti kaybetmi? ve Tuluy evladı ka?anlık makamını ele gecirmi? oldu.

Mengu’nun karde?i Hulagu Han’ın ?ran, Azerbaycan ve Anadolu’yu istila hareketine Batu Han’ın askerleri de katıldılar ve Azerbaycan’ı ele gecirdiler. Batu’nun Guyuk Ka?an tarafından kovulan emir ve darugaları yine bu bolgeye hakim oldular. Batu Han’ın memurları ve tahsildarlar onun adına Azerbaycan’da vergi topluyorlardı. Daha sonraları Altın Orda hanları buna dayanarak Azerbaycan toprakları uzerinde hakim olmak istemi?lerdir.

Do?u Avrupa’ya yaptı?ı buyuk seferle Altın Orda Devleti ve sonraları onun birer kalıntısı olan Kırım-Kazan ve Nogay hanlıklarının kurucusu sayılan Batu Han’ın olum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ce?itli kaynakların kar?ıla?tırılmasından cıkan sonuca gore Batu Han buyuk bir ihtimalle 1255 sonları veya 1256 ba?larında vefat etmi?, ?amanist oldu?u icin kendisine atalarının adetlerine uygun ?ekilde merasim yapılmı?tır. Mezarı bilinmeyen bir yerde hazırlanmı?, e?yaları, atı ve silahlarıyla birlikte gomulmu?tur. Uzerinde saatlerce at ko?turularak mezar yerinin kaybolması sa?lanmı?tır.

Altın Orda Hanlı?ı’nın gercek kurucusu olan Batu Han, Cengiz yasasına sıkı sıkıya ba?lı cihangir bir kumandan, siyasi bakımdan dirayetli ve comert bir devlet adamı olarak tanınmı?tır.

Batu Han hukumdarlardan gelen hediyeleri hazineye koymaz ve din ayırımı yapmadan orada bulunan herkese da?ıtırdı. Halkına ve tuccarlara cok iyi davranır, bundan dolayı da halk kendisine “iyi yurekli han” anlamında Sayın Han derdi. Yabancı ulkelerden gelen tuccarların butun mallarını satın alır ve fazlasıyla odeme yapardı. Cuzcani onun musluman oldu?unu, fakat bunu gizledi?ine dair guvenilir rivayetler bulundu?unu soyler ( ?aba??t-ı Na?ıri , II, 176). ?slam ulkeleriyle geli?tirdi?i ili?kiler daha sonraki yıllarda ?slam dininin resmen kabul edilmesiyle sonuclanmı?tır. Olumunden sonra dort o?lundan ikisi arka arkaya babalarının yerine gectilerse de kısa aralıklarla olmeleri uzerine Batu Han’ın karde?i Berke Han tahtı ele gecirmi?tir. ?slam ulemasından ?eyh Seyfeddin Baharzi ile Harizm bolgesinde bulundu?u sırada tanı?an Berke Han Muslumanlı?ı kabul eden ilk Altın Orda hukumdarıdır.

Bu madde TDV ?slam Ansiklopedisi’nin 1992 yılında ?stanbul’da basılan 5. cildinde, 208-210 numaralı sayfalarda yer almı?tır. Matbu nushayı pdf dosyası olarak indirmek icin tıklayınız.