Bruxel
(
France
:
Bruxelles
,
Germane
:
Brussel
,
Nederlandane
:
Brussel
) esas chef-urbo e maxim populoza urbo di
Belgia
, kun 188 737 habitanti en 2023. Ol esas centro di tale nomizita
Regiono Bruxel-chef-urbo
, konsistanta ek 19 komoni, havanta entote 161,38 km² e 1 175 173 habitanti en 2017. Bruxel ank esas chef-urbo por la du maxim granda komunitati di Belgia, la Franca e la Flandriana.
L'urbo havas tri prestijoza publika universitati: la Libera Universitato di Bruxel fondesis en 1834 ed esas France-parolanta; l'universitato
Vrije Universiteit
fondesis dum la sama yaro, ed esas Nederlandane-parolanta; fine la
Erasmushogeschool
(universitatala kolegio
Erasmus
) kreesis en 1995, ed esas Nederlandane-parolanta.
Nun, Bruxel esas sideyo dil
Europana Uniono
, kun 22 000 funcioneri, do faktes funcionas kom "politikala chef-urbo" dil Uniono. Ol gastigas la parlamento di Belgia e la kastelo Laeken, l'oficala rezideyo dil rejulo.
L'origino dil nomo posible esas la vorto
Broekzele
o
Broeksel
, del anciena Germana linguo, signifikante "marsho" (
broek
) e "hemo" (
zele
/
sel
), o "hemo an la marsho".
[1]
L'origino dil urbo esis chapelo konstruktita da Santa Gaugerikus cirkum la yaro
580
, sur marshoza insulo an rivero Senne.
[2]
Santa Vindicianus, episkopo di Cambrai, mencionis unesmafoye la loko nomizita "Brosella" en 695,
[3]
kande ol esis nur vilajeto.
Dum la
13ma yarcento
konstruktesis l'unesma murego dil urbo. Ye la
17ma di agosto
1356
, Bruxel okupesis dal komtio Flandria, ma ye la
24ma di oktobro
ol riokupesis dal
dukio Brabant
.
Ye la
10ma di marto
1585
, Hispana trupi komandita da Alessandro Farnese okupis l'urbo, pos asiejar ol dum plu kam 1 yaro. Dum la
Non-yara milito
(1688 til 1697) Bruxel subisis bombardi da Franca trupi de la 13ma til la 15ma di agosto
1695
. Cirkume 4.000 edifici - 1/3 del urbo - destruktesis pro la bombardo e la sequinta incendio, inkluzite la Granda Placo (
Grand Place
). La rikonstrukturo modifikis profunde l'urbo, e multa modifikuri de ta epoko duras videbla til nun.
Franci kaptis l'urbo en
1746
, ma Austriani rikaptis ol tri yari pose. L'urbo restis okupita dal Austriani til 1795, kande Sudal Nederlando okupesis dal Franci. Bruxel divenis chef-urbo dil Franca departmento Dyle til 1815, kande ol unionesis al
Unionita Rejio Nederlando
. L'olima departmento Dyle divenis la provinco Sudal Brabant, kun Bruxel kom lua chef-urbo.
Dum la 19ma yarcento, la habitantaro kreskis de 80 000 til 625 000 en la urbo e lua vicina komoni. La marshoza regiono
Senne
/
Zenne
, este del urbo, divenis serioze nesalubra, e de 1867 til 1871 lora urbestro Jules Anspach imperis olua drenado. L'avenuo Louise inauguresis en
1847
, la
Borso
inauguresis en 1873, e la Judiciala Palaco inauguresis en 1883.
Dum l'
unesma mondomilito
Bruxel okupesis dal Germana trupi, ma li ne domajis multe ol. En 1927 l'urbo gastigis la Konfero Solvay pri Fiziko e Kemio, ed en 1935 eventis internaciona expozo en l'urbo. Dum la
duesma mondomilito
, Bruxel itere okupesis dal Germani, e domajesis plu multe kam dum l'unesma mondomilito. Westala Federiti liberigis ol erste ye la
3ma di septembro
1944
. L'
aeroportuo
di Bruxel, an l'urbo Zaventem, konstruktesis dal Germani en 1940.
Pos la milito, l'urbo modernigesis profunde. En 1952, kompleteskis la ferovoyala konekto Nordo-Sudo, e lua unesma lineo di subtera
tramveturo
(
premetroo*
) inauguresis en 1969. Ante, en 1958, l'urbo gastigis l'
Expo 58
, L'Internaciona ed Universal Expozo di Bruxel. En 1976 inauguresis lua unesma lineo di
urbala ferovoyo
. Fine, l'urbo divenis fakte "neformale la chef-urbo", unesme dil
Europana Ekonomiala Komunitato
e pose dil
Europana Uniono
, de la
yari 1960a
til nun.
En 1989, pos modifiko en la konstituco di Belgia aprobita en 1988, kreesis la regiono "Bruxel chef-urbo", konsistanta ek 19 komoni, inkluzite Bruxel propre (
Bruxelles-Ville
). Ol havas bilinguala stando ed esas un ek la tri federala regioni de Belgia, esante l'altra du
Flandria
e
Walonia
. Ol indikesis Chef-urbo Europana di la Kulturo en 2000. En 2014 ol gastigis la 40ma renkontro dil G7.
Ye la 22ma di marto 2016 eventis tri koordinata atenti - du en l'aeroportuo ed un en la staciono Maalbeek/Maelbeek dil urbala ferovoyo - qui produktis 35 morti (di qui 3 esis la suocidinta teroristi) e plu kam 300 plusa homi vundita. L'
Islamana Stato
asumis l'autoreso dil ataki.
[4]
Bruxel jacas an la norda-centrala parto di Belgia, e distas 110 km de la litoro e 180km de la sudala extremo di la lando. Ol jacas an la centro di la planajo di Brabant, cirkume 45 km sude de
Antwerpen
(en
Flandria
) e 50 km norde de
Charleroi
(en
Walonia
). Lua mezavalora
altitudo
esas 57 metri. La centrala bulvari del urbo jacas 15 metri adsur la maro.
Du
navigebla kanali
trairas Bruxel: la kanalo Bruxel-Charleroi, e la Marala Kanalo Bruxel-Scheldt, qua ligas l'urbo a la fluvio Scheldt.
Segun la
klimatala klasifikuro da Koppen
, Bruxel havas oceanala klimato (
Cfb
). Segun statistiki kolektita dum 100 yari,
pluvas
mezavalore 200 dii per yaro en l'urbo, la 2ma maxim granda pluvo-quanto inter l'Europana chef-urbi, dop
Dublin
. La mezavalora pluvo-quanto yarala esas 850 mm, ed ofte eventas forta tempesti.
Nivo
esas rara, ed eventas admaxime dum 24 dii del yaro.
Rejala Palaco, en Bruxel.
La
metroo
di Bruxel inauguresis ye la 20ma di septembro 1976. Nun ol konsistas ek quar linei kun entote 39,9 km e 59 stacioni, e 3 linei di premetroo*, kun entote 55,7 km e 69 stacioni. La sistemo di
tramveturi
di Bruxel havas entote 141,1 km e 20 itinerarii, di qui 3 itinerarii judikesas kom premetroo*. Existas anke 50 jornala itinerarii e 11 noktala itinerarii por l'
autobusi
.
L'urbo havas du
aeroportui
: l'aeroportuo di Bruxel distas 12 km norde del urbo, e recevis plu kam 24 milion pasajeri en 2017, esanta la 23ma maxim okupata aeroportuo de Europa. L'aeroportuo Bruxel Sude-Charleroi distas 46 km sude de Bruxel, e recevis 7 303 720 pasajeri en 2016, esanta la 2ma maxim granda de la lando.
Pri la
ferovoyala transporto
, tri stacioni (Bruxel Sudala, Bruxel Centrala e Bruxel Nordala) jacas inter la maxim okupita de Europa. Moderna
treni di granda rapideso
ligas Bruxel a
London
(tra l'Eurotunelo en 1 horo e 51 minuti),
Amsterdam
(treni
Thalys
ed
Intercity
),
Paris
,
Koln
e
Frankfurt
.
L'Europana chosei E40, E411 ed E19 ligas Bruxel ad altra regioni de la lando ed altra regioni di Europa.
La precipua turistal atraktivo di Bruxel esas la
Grand Place
, anke konocata kom
Grote Markt
, cirkondata da historiala edifici, exemple la Prefekteyo dil urbo e la rejala rezideyo (
Maison du Roi
). En 1998,
UNESKO
deklaris la placo "Mondala Patrimonio di la Homaro".
[5]
L'
Atomium
esas edifico projetita dal injenioro Andre Waterkeyn e l'arkitekti Andre e Jean Polak,
[6]
e konstruktita por la Mondal Expozuro di 1958. Nun ol esas muzeo. Ol esas alta de 102 metri, e konstruktesis segun la formo di kristalo di
fero
, augmentata 165-miliard-ople. En lua maxim alta punto, la viziteri havas 360-grada panoramo pri Bruxel.
[5]
Vicina al
Atomium
existas la parko
Mini-Europe
[5]
qua gastigas miniaturi pri 350 edifici de cirkume 80 urbi di tota mondo. La parko kovras 24 000 m² ed inauguresis en 1989.
Jacanta ube la stradi "l’Etuve" e "Chene" renkontras su, existas la famoza bronza-statuo
Manneken Pis
, qua reprezentas urinifanta puerulo ed inauguresis unesmafoye en 1388, pose destruktesis e rikonstruktesis en 1619.
[5]
. Nun ol protektesas kontre vandalismo per fera greto. En 1987 inauguresis
Janneke Pis
, feminala versiono di
Manneken Pis
, en la strado
Impasse de la Fidelite
.
[5]
La Pordo Helle (France:
Porte de Hal
, Nederlandane:
Hallepoort
) esas Mezepokala pordo konstruktita en 1381, esanta la lasta restajo de la duesma murego konstruktita por defensar Bruxel. Nun ol esas
muzeo
, parto de la Rejala Muzei pri Arto e Historio.
La palaco (antee, kastelo) Laeken distas 5 km norde de Bruxel ed esas l'oficala rezideyo di la suvereni di Belgia. Ol konstruktesis de 1782 til 1784, ed uzesis da
Napoleon la 1ma
e, pos la nedependo di Belgia, ol gastigis la kronizo di
Leopold la 1ma
en 1831.
- La Rejala Muzei pri Bel Arti di Belgia (Nederlandane:
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Belgie - KMSKB
, France:
Les Musees royaux des Beaux-Arts de Belgique
konsistas ek 6 muzei pri bel-arti, kun plu kam 20.000 pikturi e graburi de la 15ma yarcento til nun.
- La Muzeo pri Muzikal Instrumenti inauguresis en 1877 e havas plu kam 8.000 muzikal instrumenti.
- La Muzeo Magritte okupas 3 etaji di
Novklasika
edifico de la 18ma yarcento, e gastigas 250 pikturi da
Rene Magritte
.
[7]
- La Muzeo dil Automobilo gastigas plu kam 300 automobili ed anke kelka vehili tirata per animali, e vehili elektrala. Ol jacas interne la Parko dil Kinadekesma yaro (
Parc du Cinquantenaire
), la 2ma maxim importanta parko di Bruxel.
- La Muzeo dil Kinadekesma yaro gastigas objekti qui montras l'evoluciono di la historio dil Homaro, havanta plu kam 350 mil objekti, del Anciena Egiptia, Anciena Grekia, Persia, Chinia, edc.
[8]
Bruxel havas komfortoza hoteli kun preci min chera kam la hoteli de Paris o London. Ol anke havas albergi kun basa preci, multa restorerii e butiki por la viziteri. Ank esas posibla lokacar apartamenti en la centrala quartero por bona preci per l'interretala servado
airbnb
.