Kazakstan ja habitesis dal
Homo sapiens
dum la
petr-epoko
, ma ante to,
Pithecanthropus erectus
e
Sinanthropus pekinensis
ja habitabis la regiono cirkume 1 miliono til 800 mil yari ante nun. La regiono esas bona por pastoral agadi. Dum la nomizita "
Neolitikala
revoluciono" (anke nomizita "
agrokultivala revoluciono
") aparis populi qui nomizesis
Atbasar
,
Kelteminar
,
Botai
, e
Ust-Narym
. Historiisti kredas ke la populo
Botai
domestikigis
kavalo
en la
stepo
.
Dum la komenco dil
unesma yarmilo
la stepo proxim
Kaspia maro
habitesis da diversa populi, precipue nomadi, qui parolis Indo-Europana lingui od Uralika lingui. Kande Huni eniris la regiono dum l'
1ma yarcento
parto del originala habitanti diplasis weste, dum ke altra intermariajis kun la Huni. De la 2ma til la 5ma yarcento la populo
Yueban
arivis en la regiono. Dum la
8ma
e
9ma
yarcenti,
Arabi
invadis la regiono ed introduktis
islamo
. Malgre lua anciena historio, la politikala uniono di la regiono nur eventis pos la
Mongola
invado dum la
13ma yarcento
. Mongoli kreis administrala distrikti, qui tandem divenis parto de la Khanio di Kazakia.
Dum ta epoko, la tradicionala nomadeso e l'edukado di bestii duris en la
stepo
. Dum la 15ma yarcento gradope developesis la
linguo
, kulturo ed ekonomio Kazaka inter la lokala Turkika tribui. Dum la
17ma yarcento
Kazaki luktis kontre l'Oiriati, federuro di Mongola tribui, inkluzite la tribuo Dzungar, e vinkis li en du batalii, en 1726 e 1729.
Dum la
19ma yarcento
Rusa imperio
komencis lua expanso tra central Azia. Konflikti kun Britanian interesti en la regiono eventis pos
1813
- kande Rusi signatis la kontrato di Gulistan kun
Persia
- til
1907
, kande Rusia e l'
Unionita Rejio
signatis kontrato qua definis la regioni sub domeno Rusa e la regioni sub domeno Britaniana. Pos la
yari 1890a
kreskis l'ekmigro di Rusi vers Kazakstan. On kalkulas ke cirkume 400.000 Rusi enmigris dum la 19ma yarcento, e cirkume 6 milion Slavi, Germani, Judi ed altra populi enmigris dum l'unesma triimo de la
20ma yarcento
.
Pos la falio di Rusa imperio en
1918
, Kazakstan havis kurta periodo di autonomeso, ma ye la
26ma di agosto
1920
ol divenis l'Autonoma Socialista Sovietiana Republiko di Kirgizia. En la
5ma di decembro
1936
ol divenis la
Republiko Socialista Sovietiana Kazakstan
. De
1926
til
1939
la regiono perdis cirkume 22% di lua habitantaro pro
hungro
o multa ekmigreso.
Kande komencis l'agitesi en Sovietiana republiki pri nedependo, Kazakstan deklaris lua suvereneso interne Sovietia. En la
16ma di decembro
1991
Kazakstan divenis la lasta Sovietiana republiko qua deklaris sua nedependo de Sovietia. Sub la guvernerio di
Nursultan Nazarbayev
, qua asumis l'ofico en
1989
, la lando komencis adoptar l'
ekonomio di merkato
. Pro lua jaceyi di
petrolo
e
naturala gaso
, l'ekonomio kreskis forte de pos la yaro
2000
.
Ye la
19ma di marto
2019
,
Nursultan Nazarbayev
anuncis lua renunco a la prezidanteso.
Qasım-Jomart Toqayev
remplasis ilu la sequanta dio.
[2]
Kazakstan esas parlamentala
republiko
. La
chefo di stato
esas la
prezidanto
, qua nominas la
chefministro
, qua esas la
chefo di guvernerio
].
Nursultan Nazarbayev
guvernis kom prezidanto de la nedependo en
1991
til la
19ma di marto
2019
, kande ilu renuncis.
[2]
Qasım-Jomart Toqayev
asumis provizore la prezidanteso la sequanta dio.
Lua
legifala povo
konsistas ek parlamento, kompozata da du chambri. La basa chambro (
Majilis
) havas 107 membri qui elektesas dal populo por 5 yari. L'alta chambro esas la Senato, qua havas 47 membri, di qui 40 elektesas da lokala asemblaji por 6 yari, e la cetera elektesas dal prezidanto. Pluse, l'ex-prezidanti di la republiko automatale divenas dumviva senatani.
Existas 44 judiciisti en la Supra Korto di la Republiko di Kazakstan, kontre ke la Konstitucala korto havas 7 membri.
Kun 2,7 milion km² - surfaco equivalanta olta de Westal Europa - Kazakstan esas la 9ma maxim vasta lando del mondo. Ol havas 6?846 km di frontieri kun
Rusia
, 2?203 km kun
Uzbekistan
, 1?533 km kun
Popul-Republiko Chinia
, 1?051 km kun
Kirgizistan
, e 379 km kun
Turkmenistan
. Granda parto di lua surfaco jacas en
Azia
, ma mikra teritorio jacas weste del
Urali
, en
Europa
.
La teritorio di Kazakstan iras de
Kaspia maro
weste til la
montaro Altai
. La Kazakstanana
stepo
kovras 804?500 km², equivalanta ad 1/3 de la stepi de la lando. Sud-este de la lando jacas la montaro
Tian Shan
. Lua maxim alta monto havas 7.010 metri di
altitudo
.
La precipua fluvii e riveri de la lando esas Ili, Irtysh, Ishim,
Ural
(weste de la lando) e
Syr Darya
, e la precipua lagi esas
Balkash
e Zaysan. La
maro Aral
, olim la 4ma maxim granda lago de la mondo, kovrinta 68 mil km², gradope diminutis pro la trouzo por
irigaco
dil aqui de la riveri qui debushis an ol. Nun, ol restas dividita en du parti: la norda Aral kovris 3,8 mil km² en 2008, kontre ke suda Aral kovris 3,3 mil km² en 2005. L'aqui de la du parti esas multe kontaminata per pest-ocidili e pezoza metali.
La dominacanta klimato norde de Kazakstan esas kontinentala, kun varma someri e vintri multe kolda. Sude e de la lando la klimato esas miarida (
Bsk
, segun la
klimatala klasifikuro da Koppen
) o kolda arida (
Bwk
).
Nur-Sultan
esas la 2ma maxim kolda chef-urbo del mondo, dop
Ulan Bator
. Quale en altra arida regioni, la
pluvo-quanto
esas poka, e la vintri esas multe sika.
Segun statistiki de
The World Factbook
por 2018, Kazakstan havis 18?744?548 habitanti. La maxim multa (63,1%) esas Kazaki. Rusi esas 23,7%, Uzbeki esas 2,9%, Ukrainani esas 2,1%, Uiguri esas 1,4%, Tatar 1,3%, Germani esas 1,1%, ed altra etnii esas 4,4% segun statistiki por 2009.
[1]
L'oficala linguo di la lando esas
Kazaka
parolata o komprenata da 74% de la habitantaro.
Rusa
ank esas oficala, e parolata o komprenata da 94% de la habitantaro (statistiki por 2009).
[1]
La
religio
kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo (70,2% de la habitantaro). Kristani esas 26,2%, precipue Ortodoxa Rusi, 2% praktikas altra religii, 2,8% esas atei, e 0,6% ne informis pri religio.
[1]
Lua maxim populoza urbi esas
Almatı
,
Nur-Sultan
,
Qara?andı
,
?ımkent
,
Atıraw
e
Oskemen
.
Islamo
, la dominacanta religio di Kazakstan, influis l'arto, la mestiero e la koquarto di Kazakstan, exemple la tradicionala tapisi e tapeti kun abstrakta desegnuri. Dum yarcenti, Kazakstanani edukis
mutoni
,
kameli
e
kavali
por transporto, e por furnisar vestaro e
karno
. La koquo-ingredienti e tekniki influesis multe dal vivo-stilo nomada, exemple la tekniki por konservar nutrivi, exemple saltigar e sikigar la karno, od uzar acidatra lakto, pro ol esas plu simpla sparar kam fresha lakto.
La
literaturo
di Kazakstan definesas kom "tota literaturo, imprimata o parolata, produktita en
Kazakstanana linguo
dal populo Kazakstanana qui habitas central Azia.
[3]
Ol inkluzas la verki produktita en la
Republiko Socialista Sovietiana Kazakstan
ed ank en
Kazaka Khanio
. Segun Chiniana fonti de la 6ma til la 8ma yarcenti, la populi qui lor habitis Kazakstan havis forta parolala tradiciono pri poezio. La verki da
Abay Qunanbayulı
(1845 til 1904) kontributis por prezervar la folkloro di la lando. Inter altra importanta nomi en la literaturo,
filozofio
e
cienco
di la lando esas:
?akarim Qudayberdiulı
,
Muxtar Awezov
,
?abit Musirepov
,
Qanı? Satbayev
,
Muxtar ?axanov
,
Saken Seyfwllin
e
Jambıl Jabayulı
.
Pri
muziko
, l'Orkestro Kurmangazy di Tradicionala Instrumenti, La Statala Filarmoniala Orkestro di Kazakstan, la Nacionala Opero e la Chambro-orkestro di Kazakstan esas la precipua de la lando. Rusia influis la vivo muzikala di la lando per du formi: unlatere, li kreis koncerto-domi, orkestri, konservatorii ed altra institucuri por docar klasika muziko; altralatere li probis enkorpigar tradicionala muziko e tradicionala instrumenti en ca orkestri. Dum la komenco dil 19ma yarcento, Kazakstanana muziko transskribesis per lineara not-sistemo, e kelka muzikisti adaptis folklorala muziki a la stilo klasika ocidentala, adportita dal Rusi.
Nun, existas esforci pri rekuperar la tradicionala folklorala muziko qua praktikesis ante Rusa influo. Tamen, nova generacioni di muzikisti anke probas mixar tradicionala instrumenti e muziki a
jazz
e
rock
, exemple la bandi Urker e Ulytau.
Multa Olimpiala sporti praktikesas en Kazakstan, nome
boxo
. Pri
atletismo
, du importanta nomi esas
Dmitriy Karpov
e
Ol?ga Rıpakova
, qua ganis tri Olimpiala medalii: arjenta en Beijing-2008, ora en London-2012, e bronza en Rio de Janeiro-2016.
Futbalo
esas la maxim populara sporto en la lando. Altra populara sporti esas
basketbalo
,
hokeo sur glacio
,
bandy
(konsiderata 'ancestro' dil
hokeo* sur glacio
]) e
boxo
. La maxim famoza Kazakstanana basketbalisto esis
Aljan Jarmuxamedov
, qua ludis por la basketbalo-esquado di CSKA e por
Sovietia
dum la yari 1960a e 1970a.