La maxim anciena homala restaji trovita en Japonia evas de
Paleolitiko
, cirkume 30 mil yari aK. Pose, cirkume 14.000 yari ante Kristo, la chasera-kolektera kulturo J?mon vivis ibe, de
Mezolitiko
til
Neolitiko
, e developis rudimenta
agrokultivo
e konstruktis mi-subtera domi. La kulturo J?mon esis l'ancestri ambe de la populo
Ainu
e de de la populo Yamato.
[2]
[3]
Argila
vazi de ta epoko esas la maxim anciena exempleri pri
terakotajo
de la mondo.
Dum la
16ma yarcento
,
Portugalana
komercisti arivis en lando. En
1549
misionisto
Santa Franciskus Xavier
arivis en Japonia ed introduktis
kristanismo
en
Kagoshima
. En
1612
Tokugawa Ieyasu
interdiktis kristanismo.
En
1707
,Monto
Fujiyama
eruptis. Nulo komerco acepte kelke kupro de Chinia.
En
1854
Usana
oficiro
Matthew Perry
koaktis Japonia signatar la kontrato di Kanagawa, qua posibligis komerco kun Ocidento.
Dum la
Meiji-epoko
(
1868
) Japonia rapide developis lua
industrio
. En
1904
komencis la
milito Rusa-Japoniana
, qua duris til
1905
kun Japoniana vinko, e l'okupo di
Taiwan
e
Korea
. L'
ero Meiji
finis en
1912
kun la morto dil imperiestro.
Japonia militis kontre
Germania
dum l'
Unesma mondomilito
, por expansar lua influo e teritoriala ganaji. En
1931
ol okupis
Mandjuria
. Kun l'internaciona kondamno a l'invado, Japonia abandonis
Ligo di la nacioni
du yari pose. En
1936
lando firmis antikomunista pakto kun
Germania
ed, ye la
7ma di decembro
1941
ol atakis
Pearl Harbour
,
Usana
bazo en
Havayi
. Kom rezulto,
Usa
eniris en
Duesma mondomilito
kontre Japonia, Italia e Germania. Pos subisar du ataki per
atomobombi
, Japonia kapitulacis senkondicione, ye la
15ma di agosto
1945
. Granda parto de lua substrukturo destruktesis dum la milito.
En
1947
Japonia adopitis pacifista
konstituco
, kun emfazo en
demokratiala
liberesi. En
1956
, la lando membreskis l'
Unionita Nacioni
.
Segun la
konstituco
aprobita ye la
3ma di mayo
1947
, Japonia esas parlamentala
monarkio
. Lua imperiestro havas poka povo, nur ceremoniala. Depos la
1ma di mayo
2019
, lu esas
Naruhito
.
La parlamento havas du chambri. La basa chambro esas la Domo di Reprezentanti, qua havas 480 membri qui elektesas dal populo omna 4 yari o kande la chambro dissolvesas. La supera chambro esas la Konsilistaro (equivalanta a
Senato
), qua havas 242 membri qui elektesas dal populo por 6 yari.
Historiale, la legala sistemo di Japonia recevis influi de
Chinia
, nome dum l'
ero Edo
. Tamen, pos la
19ma yarcento
ol recevis influi de
Europana
legala sistemi, nome
Germana
. Exemple, la fundamenti di la legaro adoptita en Japonia la yaro
1896
esis la
Burgerliches Gesetzbuch
Germana. Ta legaro, kun modifikuri pos la
duesma mondomilito
, duras uzesar.
Japonia esas
arkipelago
kun 6?852 insuli ed insuleti,
[4]
e l'extenso di lua teritorio superiras 3.000 kilometri, irante de la maro di Okhotsk til la maro di Estal Chinia.
[5]
La maxim granda insuli di la lando esas
Honshu
,
Hokkaido
,
Kyushu
,
Shikoku
ed
Okinawa
. L'
insuli Ryukyu
, qui inkluzas Okinawa, formacas kateno sude de Kyushu. La tota surfaco di Japonia esas 377?925,24 km², e la lando havas la 6ma maxim longa marala rivo de la mondo: 29?751 kilometri.
Du triimi ek la surfaco di la lando konsistas ek
montari
, kun multa
volkani
. La maxim alta monto di la lando esas
Fujiyama
, dormanta volkano kun 3?776 metri di
altitudo
an lua somito. Entote, 73% ek la surfaco de la lando kovresas per monti, foresti o regioni neuzebla por agrokultivo. Konseque, l'arei habitebla havas alta
denseso di habitantaro
. Cirkume 0,5% de la sulo di la lando konquestesis de la maro. Multa projeti de la 20ma e 21ma yarcenti inkluzas la kreado di artifical insuli, exemple l'insulo ube jacas l'Internaciona Aeroportuo Kansai.
Che
Hokkaido
, norde de la lando, la klimato esas humida kontinentala kun longa vintri, e someri varianta de varma til milda. Centre de la lando (Honshu) la
klimato
esas
temperema
. Che la westa litoro (
maro di Japonia
), nord-westala venti adportas forta
nivosturmi
dum la vintro. Sude de la lando, la klimato esas
subtropikala
.
De
1960
til
1980
Japoniana ekonomio kreskis mezavalore 10% omnayare, fakto nomizita "Japoniana miraklo". La kresko falis dum la
yari 1990a
, fakto nomizita "la perdita yardeko".
Segun statistiki de
The World Factbook
por julio 2018, Japonia havis 126?168?156 habitanti. La maxim multa (98,1%) esas Japoniani. Chiniani esas 0,5%, Koreani esas 0,4%, altri (inkluzite Filipinani, Vietnamani e Braziliani) esas 1%. Cirkume 230 mil Braziliani ekmigris a Japonia, di qui parto retroiris.
[6]
La minoritato
Ainu
habitas la nordo di
Hokkaido
e konsistas adminime ek cirkume 25.000 personi.
L'oficala linguo di la lando esas
Japoniana
.
[6]
. Minoritati parolas Chiniana, Koreana, Vietnamana e Portugalana, nome inter familiani.
La
religio
kun maxim granda nombro di adepti esas
Shintoismo
(70,4%). Budisti esas 69,8%, kristani esas 1,5%, altri esas 6,9%.
[6]
La maxim multa Japoniani esas ambe
shintoani
e
budisti
.
La maxim populoza urbo di la lando esas
Tokyo
, kun 12,3 milion habitanti. En lua
metropolala regiono
habitas cirkume 30 milioni. Altra importanta urbi esas
Osaka
,
Yokohama
,
Nagoya
,
Fukuoka
,
Sendai
e
Sapporo
.
La nuntempa
kulturo
di Japonia mixas influi Aziana, Europana e Nord-Amerikana. La tradicionala arti Japoniana inkluzas
ceramiko
, texuro, lako-mestiero,
espadi
e pupei, teatro-spektakli
bunraku
,
kabuki
(tipo di danso-dramato),
noh
, dansi,
rakugo
(rakonto di historio da sigla artisto), ed altra kustumi, exemple teo-ceremonio,
ikebana
, lukti, kaligrafo,
origami
,
onsen
(balneyi),
geisha
e multa ludi.
UNESKO
klasifikis 22 loki en Japonia kom Mondala Heredo di la Homaro.
La maxim anciena exempleri pri
literaturo
Japoniana esas la
kroniki
Kojiki
e
Nihon Shoki
, e la poezial antologio
Man'y?sh?
, omni del 8ma yarcento e skribita per Chiniana literi. Dum la komenco dil epoko Heian, developesis la skribo-sistemi konocata kom
kana
(
katakana
e
hiragana
). La "rakonto dil bambuo-taliisto" (
Taketori Monogatari
), skribita dum la 9ma o 10ma yarcento, esas la maxim anciena
monogatari
(fiktiva prozala naraco) konocata. Dum l'epoko Edo,
ch?nin
(urbala habitanti) remplasis
samuraya
aristokrataro kom la precipua konsumeri di literaturo.
Matsuo Basho
rivivigis poeziala tradiciono dum la 17ma yarcento, kun lua
haikai
(poezio kun skopo satirala) e
haiku
(kurta poemi). Dum la fino dil 19ma yarcento e komenco dil 20ma yarcento aparis importanta skriptistuli, exemple
Natsume S?seki
,
Mori ?gai
,
Shiga Naoya
,
K?da Rohan
e Greka-Japoniano
Lafcadio Hearn
, qua uzis la pseudonimo
Koizumi Yakumo
. Un ek la rara skriptistini de epoko esis
Ichiy? Higuchi
, qua skribis segun Japoniana stilo, vice l'Ocidentala stilo uzita dal skriptistuli.
La
muziko
di Japonia esas eklektika e diversa. Multa instrumenti, exemple
koto
,
shamisen
e
biwa
(kord-instrumenti) e la tamburo
taiko
uzesas en tradicionala muziko. Pos
Meiji-epoko
, westala klasika e militala muziki rapide divenis populara en Japonia.
Isawa Sh?ji
studiis klasika muziko Westala che l'universitato Bridgewater State e pose en Harvard e, pos retroirar a Japonia, ilu fondis skolo pri muziko en
Tokyo
(
Tokyo ongaku gakko
). Yen altra importanta klasika kompozisti Japoniana:
K?saku Yamada
, Yoshinao Nakada, e
Toru Takemitsu
. De la yari 1930a (ecepte dum la
duesma mondomilito
, kande ol judikesis kom "muziko dil enemiko"),
jazo
developis kom muzikala stilo en Japonia.
Sadao Watanabe
esas la maxim bone konocata jazo-muzikisto Japoniana. Kelka moderna jazo-grupi esas
Ego-Wrappin'
e Sakerock.
Sumo
esas la nacionala
sporto
di Japonia. Ol esas sorto di lukto en qua ula luktero (
rikishi
) probas ekpulsar l'altru de cirklatra areo (
dohy?
) o forsar lu tushar la sulo kun altra parto de la korpo ecepte la pedo. Altra lukto-sporti, exemple
judoo
* e
kendo
docesas obligende en skoli.
[7]
Pri kolektiva sporti,
basbalo
esas la maxim populara. La profesionala ligo di basbalo Japoniana kreesis en 1936.
Futbalo
anke divenis populara nome pos 1992, kande kreesis la profesionala futbalo-ligo di Japonia. En 2002, la lando gastigis
Mondala Kupo di Futbalo
, kune
Sud-Korea
.
Volebalo
ank esas populara sporto en Japonia. Dum l'
Olimpiala Ludi di 1964
, femina esquado Japoniana ganis ora medalio pri volebalo, uzanta ludo-tekniki surprizanta por l'epoko.
Japonia gastigis Somerala Olimpiala Ludi di
1964
e di
2020
, ca lasta en 2021 pro l'epidemio di
COVID-19
. Ol anke gastigis
Vintrala Olimpiala Ludi
en 1972 (en
Sapporo
) e 1998 (en
Nagano
).