Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Iti
heograpia
, ti
latitud
(φ) ket ti
heograpiko a koordinato
a manginagan ti puesto ti amianan-abagatan iti punto ti rabaw ti Daga. Ti latitud ket maysa nga agnggulo (naipalawag dita baba) a sumakop manipud iti 0° iti
Ekuador
aginggana iti 90° (Amianan wenno Abagatan) kadagiti ungto. Dagiti natalinaay a linia ti latitud, wenno dagiti
paralelo
, ket mapan iti daya-laud a kas dagiti sirkulo a paralelo iti ekuador. Ti latitud ket inus-usar a kakuyog ti
longitud
tapno mainaganan ti husto a lokasion dagiti langa iti rabaw ti Daga. Dagiti dua nga agpang ti abstraksion ket inus-usar iti panangipalawag kadagitoy a koordinato. Iti umuna nga addang ti pisikal a rabaw ket naimodelo iti
geoid
, ti rabaw nga aproksimado ti
natimbeng a pantar ti baybay
kadagiti taaw ken dagiti pannakaitultuloyna babaen dagiti masa ti daga. Ti maikadua nga addang ti aproksimado ti geoid babaen ti matematiko a nalaklaka a reperensia ti rabaw. Ti kalakaan a pagpilian para iti reperensia ket ti
espera
, ngem ti geoid ket hushusto a naimodelo iti maysa nga
elipsoide
. Dagiti panangipalawag ti latitud ken longitud kadagiti kasta a reperensia ti rabaw ket naisalaysay kadagiti sumaganad a paset. Dagiti linia ti natalinaay a latitud ken longitud ket agkuyogda a mangbukel ti
gratikula
iti reperensia ti rabaw. Ti latitud ti punto iti
pudno
a rabaw ket isu ti maitunos a punto iti reperensia ti rabaw, ti pakaitunosan ket ti paraigid ti
normal
iti reperensia ti rabaw a lumabas babaen ti punto iti pisikal a rabaw. Ti latitud ken longitud no agkuyogda nga adda met dagiti espesipikasion iti katayag ket buklen ti
sistema ti heograpiko a koordinato
a kas naipalawag iti espesipikasion ti pagalagadan ti ISO 19111.
[1]
Gapu ta adu met dagiti nadumaduma nga
elipsoide a reperensia
ti latitud iti langa iti rabaw ket saan a naisangayan: daytoy ket inyunay-unay ti pagalagadan ti ISO a nangibagbaga a "no awan ti napno nga espisipikasion iti sistema ti reperensia ti koordinato, dagiti koordinato (isu ti latitud ken ti longitud) ket saan dagitoy a nalawag no nasayaat ken awan kaibuksilanna no madi". Daytoy ket nasayaat unay nga importante kadagiti umiso a panangipakat, kas iti
GPS
, ngem iti kadawyan a panagusar, a ti nasayaat a pannaka-umiso ket saan a nasken, ti elipsoide ket kadawyan a saan a naibagbaga.
Kadagiti Ingles a teksto ti anggulo ti latitud , a naipalawag dita baba, daytoy ket kadawyan a naibagbaga babaen ti bassit a letra iti Griego ti
phi
(
φ
wenno
?
). Daytoy ket narukrukod kadagiti
grado
,
minminuto ken segsegundo
wenno desimal a gradgrado, amianan wenno abagatan ti ekuado.
Ti panagrukod iti latitud ket makasapul ti maysa a pannakaawat ti grabitasional a lugar iti Daga, para iti panangisaad kadagiti
teodolito
wenno para iti panangikeddeng kadagiti pagtayyekan ti satelite ti
GPS
. Ti panagadal iti
porma ti Daga
a kakuyog ti grabitasional a lugar ket ti siensia ti
heodesia
. Dagitoy a topiko ket saan a naitungtungan iti daytoy nga artikulo. (Kitaen ti kas pagarigan dagiti libro babaen ni Torge
[2]
ken da Hofmann-Wellenhof ken Moritz.)
[3]
- ^
Ti agdama a napno a dokumentasion ti 19111 ket mabalin a magatang manipud iti
http://www.iso.org
ngem dagiti burador ti kanungpalang a pagalagadan ket nawaya a magun-od kadagiti adu a sitio ti web, a ti maysa ket magun-od iti sumaganad a
CSIRO
Naiyarkibo
2017-10-20 iti
Wayback Machine
- ^
Torge, Wolfgang (2001).
Geodesy
(iti Ingles) (Maika-3 nga ed.). Berlin: W. de Gruyter.
ISBN
3-11-017072-8
.
- ^
Hofmann-Wellenhof, B.; Moritz, H. (2006).
Physical Geodesy
(iti Ingles) (Maika-2 nga ed.). Wien: SpringerWienNewYork.
ISBN
3-211-33544-7
.
Dagiti midia a mainaig iti
Latitud
iti Wikimedia Commons