Ni
Carolus Linnaeus
wenno
Carl Linnaeus
(Kasisigud a nagan iti Sueko
Carl Nilsson Linnæus
, 23 Mayo
[nota 1]
1707 ? 10 Enero 1778), naam-ammuan pay iti
kinanobilidadna
a kas ni
Carl von Linne
(
tulong
·
pakaammo
)
,
[1]
ket maysa idi a Sueko a
botaniko
, pisiko, ken
soologo
, a nangirugi kadagiti pundasion para iti moderno a pamuspusan iti
binomio a nomenklatura
. Isu ket naam-ammuan a kas ti ama ti moderno a
taksonomia
, ken naipanpanunotan pay a kas maysa kadagiti ama ti moderno nga ekolohia. Adu kadagiti sinursuratna ket naisurat iti
Latin
, ken ti naganna ket naipakpakita iti Latin a kas
Carolus Linnæus
(kalapasan idi 1761 ti
Carolus a Linne
).
Ni Linnaeus ket naipasngay idiay away ti
Smaland
, idiay akin-abagatan a Suesia. Ni Linnaeus ket nakaawat ti kaaduan kadagiti nangatngato a panagadalna idiay
Unibersidad ti Uppsala
, ken nangrugrugi a nangit-ited kadagiti lektura iti
botanika
idiay idi 1730. Isu ket nagtaeng iti ballasiw-taaw idi baetan ti 1735 ken 1738, nga idiay ket nagad-adal ken nagipablaak pay ti immuna nga edision iti
Systema Naturae
idiay Olanda. Isu ket nagsubli met laeng idiay Suesia, nga idiay ket nagbalin a propesor iti botanika idiay
Uppsala
. Idi tawtawen ti 1740, isu ket naipatulod kadagiti nadumaduma a panagbanniaga iti Suesia tapno agbiruk ken mangidasig kadagiti mula ken dagiti ayup. Idi tawtawen ti 1750 ken tawtawen ti 1760, isu ket nagtultuloy a nagur-urnong ken nagidasdasig kadagiti ayup, mulmula, ken minerales, ken nagipablaak kadagiti nadumaduma a tomo. Iti panawen ti ipupusayna, isuna idin ket maysa kadagiti kaaduan a naipammadayawan a sientista idiay Europa.
Ti Sueko a pilosopo a ni
Jean-Jacques Rousseau
ket nangipatulod kania ti mensahe: "Ibagam kaniana a diak ammo ti nalatlatak a tao iti lubong."
[2]
Ti Aleman a mannurat a ni
Johann Wolfgang von Goethe
ket nangisurat: "Malaksid kenni
Shakespeare
ken ni
Spinoza
, Awan ti ammok a saanen a sibibiag nga ad-adu a nakaimpluensia kania."
[2]
Ti Sueko a mannurat a ni
August Strindberg
ket insuratna ti: Ni "Linnaeus idi ti kinapudno ket maysa a mannaniw a naikeddeng a nagbalin a maysa a naturalista".
[3]
Kadagiti dadduma pay a nagun-odna, ni Linnaeus ket tinawtawagan idi ti
Princeps botanicorum
(Prinsipe dagiti Botaniko), "Ti
Pliny
iti Amianan," ken "Ti Maikadua nga
Adan
".
[4]
Iti botanika, ti
pangyababaan ti mannurat
nga inususar a mangitudo kenni Linnaeus a kas ti turay para iti nagnagan ti sebbangan ket
L.
[5]
Idi 1959, ni Carl Linnaeus ket nainaganan idi a kas ti
lektotipo
para iti
Homo sapiens
,
[6]
a kaibuksilaan a ti panagsurot kadagiti
alagaden ti nomenklatura
, ti
Homo sapiens
idi ket umisu a naipalpalawag a kas dagiti sebbangan ti ayup a nakaitagikuaan ni Linnaeus.
Ti nakaipasngayan a lugar ni Linnaeus idiay
Rashult
Ni Carl Linnaeus ket naipasngay idiay purok ti
Rashult
idiay
Smaland
, Suesia idi 23 Mayo 1707. Isu ti kaunaan nga anaka ni Nils Ingemarsson Linnaeus ken ni Christina Brodersonia. Ti amana ket isu ti immuna iti kaputotanna a nangampon ti permanente nga apelyido. Sakbay ti dayta, dagiti kaputontanda ket nagus-usarda ti
patronimiko
a sistema ti panagnagan kadagiti Eskandinabo a pagilian: ti amana ket nanaganan ti Ingemarsson kalpasan ti amana a ni Ingemar Bengtsson. Idi naawat ni Nils idiay
Unibersidad ti Lund
, isu ket nangala ti nagan ti pamiliana. Isu ket nanagampon ti Latinado a nagan a Linnæus manipud iti higante a
linden a kayo
(wenno dalayap a kayo),
lind
iti Sueko, a nagtubtubo idiay pagnanaedan ti pamiliana.
[7]
Daytoy a nagan ket naipaletra nga adda ti
æ
a
ligatura
. Idi naipasngay ni Carl, isu ket nanaganan ti Carl Linnæus, iti nagan ti pamilian ti amana. Ti anakna a lalaki ket kankanayon pay a nangiletra nga adda iti æ a ligatura, iti naisusurat iti ima a dikumento ken kadagiti pablaaks.
[8]
Ti patonimiko ni Carl idin ket mabalin a ti Nilsson, a kas iti Carl Nilsson Linnæus.
Maysa kadagiti atiddog a linia dagiti agtaltalon ken dagiti padi, ni Nils ket maysa a idi nga agdadamo a
botaniko
, maysa a
Luterano
a
ministro
, ken ti
koadhutor
iti bassit a purok iti Stenbrohult idiay Smaland. Ni Christina ket maysa nga anak a babai idi ti
rektor
iti Stenbrohult, a ni Samuel Brodersonius. Isu ket dimteng a naganak kadagiti tallo a babai ken maysa alalaki, ni Samuel (a dimteng a nangsaruno ti amana a kas rektor iti Stenbrohult ken nangsurat timanual iti
panagtaraken ti alimbubuyog
).
[7]
[9]
[10]
Ti maysa atawen kalpasan ti pannakaipasngay ni Linnaeus, ti apongna a ni Samuel Brodersonius ket pimmusay, ken ti amana a ni Nils ket isu ti nagbalin a rektor iti Stenbrohult. Ti pamilia ket immalis idiay
rektorio
manipud idiay balay ti koadhutor.
[8]
[11]
Uray kadagiti nasapsapa a tawtawenna, ni Linnaeus ket kasla nagayayat para kadagiti mula, a naisangsangayan kadagti sabong. No idi isu ket marurod, isu ket naikikkan iti sabong, a daytoy ket dagus a nagpakalma kaniana. Ni Nils kanayon a nagasasikaso iti hardinna ken kankanayon a nangipakpakiata kadagiti sabong kenni Linnaeus ken inbagbgana dagiti naganda kaniana. Isu idin ni Linnaeus ket naikkan ti lugar a pagpatubuanna ti mulmula.
[12]
Ti ama ni Linnaeus ket isu ti nangirugrugi a nangisuro kaniana iti Latin, relihion, ken heograpia idi isu ketu bing pay laeng; ti maysa a panangilaglagip ket nangibagbaga a gapu ti panagus-usar ti pamilia iti Latin kadagiti pannakisinsinnarita, ni Linnaeus ket nakaadal ti Latin sakbay a nakaadal ti Sueko. Idi agtawen ti pito ni Linnaeus, ni Nils ket nangikeddeng a mangabang ti mangisuro kaniana. Ti nagannak kaniana ket pinilida ni Johan Telander, ti anak a lalaki ti maysa a lokal a
yeoman
. Ni Linnaeus ket saan a nangay-ayat kaniana, nangisursurat iti autobiograpiana a ni Telander "ket nasaysayaat idi a a mangpasardeng ti talento ti maysa nga ubing ngem ti mangparang-ay kadagitoy."
[13]
Kalpasan ti dua a tawen idi rugi ti pannakaisursurona, isu ket naipatulod idiay Akin-baba nga
Eskuela ti Gramatika
idiay
Vaxjo
idi 1717.
[14]
Ni Linnaeus ket sagpaminsan laeng a nagad-adal, ngem kankanayon a nanapan idiay away tapno agbiruk kadagiti mula. Isu ket nakaabot ti kinaudi a tawenna iti Akin-babba nga Eskuela idi isu ket agtawen ti sangapulo ket lima, nga insursuro idi ti ti daulo ti eskuela, a ni Daniel Lannerus, nga isu ket nagay-ayat idi ti botanika. Ni Lannerus ket nakadlaw ti panagay-ayat ni Linnaeus iti botanika ken nangited kaniana a mangipataray ti hardinna. Isu pay ti nangipaammo kaniana kenni Johan Rothman, ti estado a doktor iti Smaland ken ti maysa a manursuro idiay Vaxjo
Gimnasio
. Ni Rothman ket maysa pay a botaniko ken nagpalawa ti interesado kenni Linnaeus iti botania ken timmulong kaniana a nagparang-ay ti panagayatna iti medisina.
[15]
[16]
Iti edad a 17, ni Linnaeus ket nagbalin idin a nakaammo kadagiti adda a literatura iti botania. Isu ket nangibagbaga iti warnakanna a ”agbasbasa iti aldaw ken rabii, maikabkabesak ti, Libro dagiti Hierba ni Arvidh Mansson, ti Flora Aboensis ni Tillandz, ti
Serta Florea Suecana ni Palmberg
, ti Bromelii Chloros Gothica ken ti Rudbeckii Hortus Upsaliensis..”
[17]
Ni Linnaeus ket simmrek iti Vaxjo Gimnasio idi 1724, nga idiay ket nangruna a nagadal iti
Griego
,
Hebreo
,
teolohia
ken
matematika
, ti kurikulo a naidaremdem para iti ubbing a lallaki nga agsagsagana iti kinapadi.
[18]
[19]
Iti kinaudi a tawen idiaygimnasio, ti ama ni Linnaeus ket bimmisita tapno damagenna dagiti propesor no kasano nga agrangrang-ay ti panagad-adalna; iti dismayana, kaaduan kadagiti propesor ket nangibagbaga nga isunto ket saan nga agbalin a maysa nga eskolar. Ni Rothman ket saan a namatmati ti daytoy, a nangisingsingasing a ni Linnaeus ket adda masakbayanna iti medisina. Ti doktor ket nangidaton nga agnaed ni Linnaeus iti pamiliana idiay Vaxjo ken maisurona iti
pisiolohia
ken botanika. Ni Nils ket inawatna daytoy a daton.
[20]
[21]
- ^
a
b
Ni Carl Linnaeus ket naipasngay idi 1707, 13 Mayo (
Sueko nga Estilo
) wenno 23 Mayo segun ti moderno a kalendario. Segun ti
Huliano a kalendario
isu ket naipasngay idi 12 Mayo. (Blunt 2004, p. 12)
- ^
Blunt (2004)
, p. 171.
- ^
a
b
"Ania kadi dagiti inbagbaga ti tattao a maipanggep kenni Linnaeus"
.
Linne on line
.
Unibersidad ti Uppsala
. Naala idi
3 Oktubre
2011
.
- ^
"Pimmusay ni Linnaeus"
.
Linne on line
.
Unibersidad ti Uppsala
. Naala idi
3 Oktubre
2011
.
- ^
Broberg (2006)
, p. 7.
- ^
"Linnaeus, Carl (1707?1778)"
.
Dagiti salaysay ti mannurat
.
Internasional a Pagsurotan ti Nagnagan ti Mula
. Naala idi
1 Oktubre
2011
.
Kadagiti naduduog a pablaak ket sagpaminsanda a nangipangyababa iti "Linn." ket mabirukan iti (kas pagarigan:
Cheeseman, T.F. (1906) ?
Manual ti Flora ti Baro a Selanda
.
- ^
Stearn (1959)
, p. 4.
- ^
a
b
Blunt (2004)
, p. 12.
- ^
a
b
Blunt (2004)
, p. 13.
- ^
Stover (1974)
, p. 8.
- ^
Broberg (2006)
, p. 10.
- ^
Quammen (2007)
, p. 1.
- ^
Blunt (2004)
, p. 15.
- ^
Blunt (2004)
, pp. 15?16.
- ^
Stover (1974)
, p. 5.
- ^
Blunt (2004)
, p. 16.
- ^
Stover (1974)
, pp. 5?6.
- ^
Carl von Linnes betydelse sasom naturforskare och lakare : skildringar utgifna af Kungl. Vetenskapsakademien i anledning af tvahundraarsdagen af Linnes fodelse|
http://runeberg.org/linne200ar/linnebotan/0007.html
- ^
Stover (1974)
, p. 6.
- ^
Blunt (2004)
, pp. 16?17.
- ^
Blunt (2004)
, pp. 17?18.
- ^
Stover (1974)
, pp. 8?11.
Dagiti midia a mainaig ken ni
Carolus Linnaeus
iti Wikimedia Commons
Dagiti obra a mainaig ken ni
Carolus Linnaeus
iti Wikisource
(iti Ingles)
|
|---|
| Sapasap
| |
|---|
| Dagiti nailian a biblioteka
| |
|---|
| Dagiti galeria ken museo ti arte
| |
|---|
| Dagiti patakder ti panagsukisok ti arte
| |
|---|
| Dagiti bibliograpiko a diksionario
| |
|---|
| Dagiti sientipiko a database
| |
|---|
| Dadduma
| |
|---|