Stupovi
Zeusovog hrama
u
Ateni
Stup
(
gr?ki
:
stilos
) je vertikalni konstruktivni element u
arhitekturi
, nosa? kru?nog presjeka koji slobodno stoji. Uloga mu je preno?enje te?ine tereta (
krova
,
greda
ili luka) na tlo, no mo?e imati i isklju?ivo dekorativnu ulogu (obelisk i sl.). Gornji ukra?eni dio stupa naziva se
kapitel
.
Drugi srodni pojmovi uklju?uju:
- stub - slobodnostoje?i nosa? pravokutnog ili bilo kakvog drugog presjeka, samo ne kru?nog
- polustup - stup (kru?ni profil) priljubljen uza zid
- pilastar
- stub (pravokutni profil) priljubljen uza zid
Razvoj stupa od Dorskog do Kompozitnog reda.
Rimski
korintski stup
u
Dioklecijanovoj pala?i
u
Splitu
.
?eljezni stup u Delhiju
Kameni stupovi postavljeni u kolonadi na zgradi stare burze u
Trstu
Stupovi u
arkadi
u atriju pala?e
Starog grada Zrinskih
u
?akovcu
Moderna mre?a stupova u podzemnoj gara?i.
Prvi stupovi se javljaju jo? u
neolitiku
kao drveni, nikako ili blago obrađeni trupci koji imaju ulogu nosa?a krovne grede.
Pravi kameni stupovi, javljaju se u
Drevnom Egiptu
(
Imhotep
oko
2600. pr. Kr.
) i oni ve? imaju prepoznatljive oblike
lotosa
,
papirusa
,
palme
ili snopa pru?a. U svojim hramovima Egip?ani grade
hipostilne dvorane
(
gr?ki
:
hypo
= pod, ispod, i
stulos
= stup - "poduprt stupovima"), tj. dvorane potpuno ispunjene masivnim stupovima koji su pri bazi ?ireg promjera. Na nekim hramovima koriste stupce bez baze i kapitela kako bi izgledali krhkiji, a njihova uloga ?udotvornijom.
Minojski
drveni stupovi (npr. Pala?e u
Knossosu
) na
Kreti
bili su su?eni pri dnu kako bi pridonijeli prozra?nosti i dojmu građevine.
Perzijski
stupovi imali su kapitele s kombinacijom dvije identi?ne ?ivotinje, a dosezali su i preko 30 m u visinu (
Perzepolis
).
U
Staroj Gr?koj
javljaju se tri prepoznatljiva stupa koji su okosnica tri stila u arhitekturi:
Oni se razlikuju oblikom baze, visinom i vitko??u stupova, ali najvi?e građom
kapitela
.
Rimljani
zbog njihove dekorativnosti naj?e??e upotrebljavaju korintske stupove, ali i jednostavni
toskanski stup
,
etru??anskog podrijetla
. Kasnije po?inju upotrebljavati i kombinaciju korintskog i jonskog stupa, tzv.
kompozitni stup
. Rimska arhitektura po?iva na stupcima i lukovima od opeke koji su u?vr??eni primitivnim
betonom
. Rimljani podi?u i građevine-spomenike u obliku stupova, tzv.
trijumfalni stupovi
od kojih je najpoznatiji
Trajanov stup
.
Indijski
car
A?oka
iz dinastije
Maurya
(
322. pr. Kr.
-
185.
) podizao je monumentalne spomenike u obliku stupova s bogato plasti?no ukra?enim kapitelima na mjestima od osobitog zna?aja u ?ivotu
Bude
.
U
romanici
su stupovi bili masivni, s kapitelima na kojima su obi?no bili isklesani biblijski motivi. U
gotici
katedrale nose stupci koji su sastavljeni od vi?e stupova, tzv.
snopasti stupovi
.
Renesansa
se vra?a klasi?nim rimskim oblicima stupova, a u
Baroku
oni dobivaju goleme dimenzije. U baroku se koriste i tzv.
Solomonski stupovi
(uvrnuti od baze do kapitela) kao na
baldahinu
u
Bazilici sv. Petra
u
Rimu
.
Neobi?an primjer stupova je na pro?elju
Dr?avne solane u Arc-et-Senasu
u
Francuskoj
(
1775.
? 79.) gdje se izmjenjuju cilindri?ni i kvadratni tamburi, tako da su oni ujedno i stupovi i stupci.
S
industrijskom revolucijom
stupovi se sve ?e??e prave od
?eljeza
i
betona
. Moderni stupovi se prave od
opeke
, komprimiranog
betona
i
?elika
.
- Dienst
, tanki polustup, građevni element goti?ke sakralne arhitekture