She
yn Oarpey Hwoaie
cooid hwoaie yn
Oarpey
. Ta
ny h-Ashoonyn Unnaneysit
cur baght er yn Oarpey Hwoaie myr cooid hallooin ta goaill stiagh ny cheeraghyn as ny croghaneyn shoh:
[1]
[2]
Cha nel
ny Cheeraghyn Nordagh
ny yn ard Nordagh goaill stiagh agh fo-rheynn jeh ny cheeraghyn as ny croghaneyn va soilshit magh heose. Roish y 19-oo eash, va'n enmys 'Nordagh' ny 'Twoaieagh' ymmydit son Twoaie ny h-Oarpey ayns keeal va goaill stiagh ny cheeraghyn Nordagh,
y Roosh Oarpagh
,
cheeraghyn Baltagh
(
yn Estaan
,
Livonia
as
Kurzeme
). Ta'n
Reeriaght Unnaneysit
as
Nerin
coontit myr cheeraghyn 'syn Oarpey Heear ny keayrtyn.
Dy shendeeagh, choud's va'n Oarpey fo smaght ec yn ard Meanvooiragh (t'eh shen
yn Impiraght Romanagh
), va'n enmys 'Yn Oarpey Hwoaie' currit er dagh ard nagh row faggys da'n Veanvooir, goaill stiagh
y Ghermaan
,
ny Cheeraghyn Injil
, as
yn Austeyr
. Ta'n cheeal shen ymmydit ayns cooishyn ennagh, lheid as resoonaghtyn
Aavioghey yn Twoaie
. Ayns ny mean eashyn va'n enmys (Ultima)
Thule
ymmydit as eh cheet er boayl feayn-skeealleydagh ayns ny king hallooin smoo twoaie jeh'n vooar-rheynn.
Ta'n Oarpey Hwoaie jeant seose jeh
lieh-innys Loghlin
, lieh-innys
Jutland
, y thalloo rea
Valtagh
ta ny lhie da'n shiar as ny h-ellanyn ta nyn soie er yn 'aarkey vooar magh veih mooar-heer ny h-Oarpey Hwoaie, Greenlynn as mooar-rheynn vooar ny h-Oarpey. Ta joarey yn ard meenit liorish ny h-ellanyn volcaanagh 'sy neear hwoaie,
yn Eeslynn
as
Jan Mayen
er lheh, y coorse marrey sleitoil 'sy neear, sheeyney magh veih ny sleityn ayns
ny h-Ellanyn Goaldagh
dys
sleityn Loghlin
, ny cruink as sleityn hwoaie meanagh 'sy
Toolynn
, as y thalloo rea 'sy niar ta goaill stiagh
y Litaan
,
y Latvey
,
yn Estaan
as
Finnlynn
.
She yn joarey smoo heear yiass na boayl ta begnagh ec 50° Twoaie as joarey smoo twoaieagh ec 81° Twoaie
Ta speyr yn ard er feie cleaynit liorish
Stroo yn Eearvooir
as cleayney bog echey er y speyr. Veih'n neear ta'n speyr anchasley veih
speyryn mooiragh
as
fo-arctagh mooiragh
. 'Sy twoaie as 'sy laare ta blass
fo-arctagh
ny
Arctagh
er y speyr, as da'n shiar she speyr
fo-arctagh
as
sheeltagh
/
mooarheeragh
.
Myr ta'n speyr anchasley veih ard dys ard, ta'n ghlasseraght cheaghlagh chammah, lesh
tundrey
goan 'sy twoaie as ayns ny sleityn ardey,
keylljyn twoaieagh
ayns ny h-ardjyn shiar hwoaie as meanagh,
keylljyn bearkanagh sheeltagh
(as y chooid smoo jeu ayns
Gaeltaght ny h-Albey
as sheear yiass
Norlynn
rieau) as
keylljyn lhean-ghuillagagh sheeltagh
'sy jiass, 'sy neear as 'sy niar sheeltagh.
Staydraa cheeraghyn as thallooyn ny h-Oarpey Hwoaie
[
reagh
|
edit source
]
Yn Oarpey Hwoaie:
|
Cheer
|
Eaghtyr
(km²)
|
Earroo yn phobble
(ool. 2008)
|
Glooaght y phobble
('sy km²)
|
Preeu-valley
|
Aland
(
Finnlynn
)
|
1,552
|
26,008
|
16.8
|
Mariehamn
|
Y Danvarg
|
43,094
|
5,470,919
|
124.6
|
København
|
Yn Eeslynn
|
103,000
|
316,252
|
3.1
|
Reykjavik
|
Ellanyn ny Geyrragh
(
Y Danvarg
)
|
1,399
|
48,500
|
32.9
|
Torshavn
|
Yn Estaan
|
45,226
|
1,342,409
|
31.3
|
Tallinn
|
Finnlynn
|
336,593
|
5,301,992
|
15.3
|
Helsinki
|
Greenlynn
(
Y Danvarg
)
|
2,166,086
|
57,000
|
0.027
|
Nuuk
|
Guernsey
|
78
|
65,573
|
828.0
|
St Peter Port
|
Jersee
|
116
|
95,871
|
773.9
|
Saint Helier
|
Y Latvey
|
64,589
|
2,366,515
|
36.6
|
R?ga
|
Y Litaan
|
65,200
|
3,601,138
|
55.2
|
Vilnius
|
Mannin
|
572
|
80,058
|
129.1
|
Doolish
|
Nerin
|
70,280
|
4,339,000
|
60.3
|
Divlyn
|
Norlynn
|
324,220
|
4,725,116
|
14.0
|
Oslo
|
Reeriaght Unnaneysit
|
244,820
|
61,687,300
|
246.0
|
Lunnin
|
Svalbard as
Jan Mayen
(
Norlynn
)
|
62,049
|
2,868
|
0.046
|
Longyearbyen
|
Y Toolynn
|
449,964
|
9,142,817
|
19.7
|
Stockholm
|
Y clane
|
3,978,838
|
98,669,336
|
24.80
|
|