Ard ta gientyn rollageyn ayns
Bodjal Mooar Magellan
.
Jalloo veih
NASA
/
ESA
.
Ta
rollage
(ny
rolt
,
roltag
, ny
rontage
ny keayrtyn) cheet er bluckan feer vooar soilsheenagh dy
phlasmey
t'er ny freill ry-cheilley liorish
ym-hayrn
. Ec jerrey seihill ny rollage, s'foddee dy vel ee cummal cooid jeh
stoo mee-ghooghyssagh
. She
yn Ghrian
y rollage s'niessey da'n
Chruinney
, as she bun y chooid smoo jeh
bree
er y Chruinney ee yn Ghrian. Ta rollageyn elley ry-akin veih'n Chruinney car yn oie choud's nagh vel sollys ny Greiney ny phenomenonyn aeraghtagh soilsheeney ny cur eie er sollys ny rollageyn elley. Dy shenndeeagh, va ny rollageyn smoo baghtal 'sy
vagher niauoilagh
currit ry-cheilley stiagh ayns
co-hollyssyn rollageagh
as
roltagyssyn
, as va enmyn currit er ny rollageyn by-yilley. Ta
catalogyn dy rollageyn
er nyn gur ry-cheilley liorish rollageyderyn, as t'ad kiarail
enmyssyn rollageagh
cadjinit.
Er feie cooid jeh'n theihll eck er y chooid sloo, ta rollage soilsheeney rere
co-haaghey chiass-heshveanagh
jeh'n
hiddragien
'sy chree eck. Ta'n obbraghey shen skeaylley yn vree as t'ee goll harrish y cheu sthie jeh'n rollage, as lurg shen, goulraghey magh 'syn
eaynid mooar
. Va begnagh dagh
bun-stoo
najooragh ny s'trimmey na'n
hailium
crooit ec rollageyn, rere
co-haaghey cheshveanagh rollageagh
car y lhing oc, ny rere
co-haaghey cheshveanagh olloonova
car bleaystey ny rollageyn. Foddee rollageyderyn feddyn magh
glout
, eash,
stoo-sthie kemmigagh
as ram troyn elley jeh rollage rere goaill baght er y
spectrum
, er y
toilsheenaght
, as er y ghleashaght eck harrish yn 'eaynid mooar. She lane ghlout dy rollage yn ard-chronalagh ayns
aafilley
as erree jerrinagh y rollage. Ta troyn elley jeh'n rollage reaghit liorish y chennaghys aafillee eck, goaill stiagh y crantessen, yn chyndaa, yn ghleashaght as yn chiassid eck. Ta kaart jeh chiassidyn jeh ram rollageyn noi'n toilsheenaght oc, kaart t'er enney myr
graf Hertzsprung-Russell
(graf H-R), lhiggey da feddyn magh eash as staydys yn-fillee yn rollage.
Ta rollage goaill toshiaghey myr bodjal cohionnee jeh stoo ta jeant ass hiddragien son y chooid smoo, agh lesh beggan dy hailium as bun-stooghyn elley. Choud's ta cree yn rollage gloo dy fondagh, ta cooid jeh'n hiddragien ceaghlit gyn stad gys hailium liorish yn obbraghey ta enmyssit co-haaghey cheshveanagh.
[1]
Ta'n chooid faagit jeh cheu sthie yn rollage gymmyrkey yn vree magh ass y chree trooid cochiangle dy obbraghyn
goulragh
as
co-ymmyrkagh
. Ta broo sthie jeh'n rollage cur lhiettrimys er tooilley co-huittym fo trimmid yn ym-hayrn eck. Choud's ta'n conney hiddragien 'sy chree er ny hoo magh, ta ny rollageyn lesh 0.4 keayrtyn glout ny Greiney
[2]
[3]
mooadaghey son dy ve nyn
voawir ruy
, as ayns cooishyn er lheh, co-haaghey ny bun-stooghyn by hrimmey 'sy chree ny ayns shligganyn mygeayrt y chree. Lurg shen, ta'n rollage aa-filley gys cummey mee-ghooghyssagh, as aa-choorsal cooid jeh'n stoo magh 'sy chymmyltaght eddyr-rollageagh, raad dy nee yn stoo shen cur sheeloghe noa jeh rollageyn er bun, ga dy bee coreir ny s'yrjey jeh bun-stooghyn tromey ayndaue.
[4]
Ta coryssyn dy
rollageyn chyndaaee
as coryssyn dy yl-rollageyn jeant seose ass daa ny ny smoo rollageyn. T'ad kianglt ry-cheilley trooid ym-hayrn as t'ad cruinlaghey mygeayrt-y-moosyn ayns
cruinlee
hickyr. Nar ta cruinlagh faggys ec daa rollage jeh'n torch shen, s'foddee dy vel cleayney mooar echey shen er nyn aa-filley.
[5]
Foddee rollageyn dy ve nyn gooid jeh strughtoor ny smoo ta kianglt rere yn ym-hayrn, lheid as
dhossan rollageagh
ny
ard-chruinnaght
.
Va eie yn cho-hollys rollageagh er enney roish yn eash
Vabylonnagh
. Ren arreyderyn shenndeeagh ny speyrey oie smooinaghtyn dy row ny rollageyn jannoo soyllaghyn 'sy speyr, as ren ad kiangley adsyn rish mynchooishaghtyn er lheh jeh'n najoor ny jeh nyn veayn-skeealyn oc. Va daa 'er yeig jeu nyn soie er yn
ecliptagh
as ren ad bun da'n
astroaylleeaght
.
[6]
Va enmyn currit er rollageyn er lheh, ny rollageyn by-yilley son y chooid smoo, enmyn
Ladjyn
ny
Arabish
er lheh.
Mygeayrt ny bleeaney 1600 va enmyn ny co-hollyssyn rollageagh ymmydit son dy enmyssey ny rollageyn ayns ny h-ardjyn co-reggyrtagh jeh'n speyr. Ren y rollageyder Germaanagh
Johann Bayer
croo straih dy chaslyssyn rollageagh as chur eh sheese lettyryn Greagagh myr enmyssyn ny rollageyn ayns ny co-hollyssyn. Ny s'anmey, va corys currit er bun va jannoo ymmyd kiart-irree yn rollage as v'eh currit rish catalog ny rollageyn 'sy lioar
"Historia coelestis Britannica"
(lhieggan 1712) liorish
John Flamsteed
, as ta'n corys shen er enney nish myr
enmys Flamsteed
ny
earrooaghey Flamsteed
.
[7]
[8]
Rere
leigh yn 'eaynid mooar
cha nel agh un lught-reill eddyr-ashoonagh ayns shelloo eaghtyrys son enmyssey corpaneyn rollageagh - yn
Unnaneys Rollageagh Eddyrashoonagh
(IAU).
[9]
Ta kuse veg dy cholughtyn preevaadjagh cur enmyssyn rollage er creck, ventyr t'er enney ec y
Lioarlann Ghoaldagh
myr ventyr traaghtee neu-oarderit.
[10]
[11]
Ansherbee, ta'n IAU cur fodjeeaght eddyr eshyn as ny colughtyn shen, as cha nel eh jannoo ymmyd jeh ny h-enmyssyn shen as cha nel ad er enney oc.
[12]
Ga dy vel unnidyn
SI
as
CGS
ymmydit dy chur sheese er ard-howshanyn rollageagh, ta unnidyn greiney ymmydit da'n chooid smoo son dy chur sheese er cruinnaghey, soilsheanaght as craueyn raadeeoil as ad bunnit er troyn ny Greiney ain:
Ta lhiuridyn liauyrey, lheid as craue raadeoil rollageyn mooarey ny
essylys lieh-vooar
choryssyn rollageyn chyndaaee, focklit ayns
unnidyn rollageagh
(AU) - y lhiurid veanagh eddyr y Chruinney as y Ghrian (150 millioon km ny 93 villioon meeillaghyn).
- ↑
Bahcall, John N. (29 Mean Fouyir 2000).
"How the Sun Shines"
(ayns Baarle). Nobel Foundation
. Feddynit magh er
14 Nollick
2010
.
CS1 maint: chengey gyn enney (
link
)
- ↑
Richmond, Michael.
"Late stages of evolution for low-mass stars"
(ayns Baarle). Rochester Institute of Technology
. Feddynit magh er
14 Nollick
2010
.
CS1 maint: chengey gyn enney (
link
)
- ↑
Postnov, K.A.
"Лекции по Общей Астрофизике для Физиков "Leaghtyn er Fishig Rollageagh Chadjin da Fishigee"
"
(ayns Rooshish). astronet.ru
. Feddynit magh er
14 Nollick
2010
.
CS1 maint: chengey gyn enney (
link
)
- ↑
"Stellar Evolution & Death"
(ayns Baarle). NASA Observatorium. Er ny hashtey veih
yn lhieggan bunneydagh
er 2008-02-10
. Feddynit magh er 08 Mean Souree 2010
.
CS1 maint: chengey gyn enney (
link
)
- ↑
Iben, Icko, Jr. (1991). "
Single and binary star evolution
" (ayns Baarle).
Astrophysical Journal Supplement Series
. Ym-lioar 76: 55?114.
doi
:
10.1086/191565
.
- ↑
Koch-Westenholz, Ulla; Koch, Ulla Susanne (1995).
Mesopotamian astrology: an introduction to Babylonian and Assyrian celestial divination
. Carsten Niebuhr Institute Publications. 19. Museum Tusculanum Press. dg. dg. 163.
ISBN
ISBN 87-7289-287-0
.
CS1 maint: multiple names: authors list (
link
)
- ↑
"Naming Astronomical Objects"
.
Unnaneys Rollageagh Eddyrashoonagh
(URE)
. Feddynit magh er
2009-01-30
.
- ↑
"Naming Stars"
.
Students for the Exploration and Development of Space
(SEDS). Er ny hashtey veih
yn lhieggan bunneydagh
er 2002-10-14
. Feddynit magh er
2009-01-30
.
- ↑
Lyall, Francis; Larsen, Paul B. (2009).
"Chapter 7: The Moon and Other Celestial Bodies".
Space Law: A Treatise
. Ashgate Publishing, Ltd. dgn. dg. 176.
ISBN
0754643905
.
{{
cite book
}}
: CS1 maint: multiple names: authors list (
link
)
- ↑
Scientia Astrophysical Organization. (2005).
"
"Star naming"
"
. Feddynit magh er
2010-06-29
.
- ↑
British Library.
"
"Disclaimer: Name a star, name a rose and other, similar enterprises"
"
. The British Library Board. Er ny hashtey veih
yn lhieggan bunneydagh
er 2010-01-19
. Feddynit magh er
2010-06-29
.
- ↑
Andersen, Johannes.
"
"Buying Stars and Star Names"
"
. International Astronomical Union
. Feddynit magh er
2010-06-24
.
- ↑
a
b
Sackmann, I.-J.; Boothroyd, A. I. (2003). "Our Sun. V. A Bright Young Sun Consistent with Helioseismology and Warm Temperatures on Ancient Earth and Mars".
The Astrophysical Journal
. Ym-lioar 583 (2): 1024?1039.
doi
:
10.1086/345408
.
Bibcode
:
2003ApJ...583.1024S
.
- ↑
Tripathy, S. C.; Antia, H. M. (1999). "Influence of surface layers on the seismic estimate of the solar radius".
Solar Physics
. Ym-lioar 186 (1/2): 1?11.
doi
:
10.1023/A:1005116830445
.
Bibcode
:
1999SoPh..186....1T
.