Diagrama de taxonomia bioloxica.
A
taxonomia
ou
taxinomia
(do grego ταξι?, taxis, "ordenamento", e νομο?, nomos, "norma" ou "regra") e a ciencia da clasificacion. Xeralmente empregase o termo para designar a
taxonomia bioloxica
, ciencia que ordena os organismos vivos nun sistema de clasificacion composto por
taxons
agrupados en categorias taxonomicas.
Tipo de taxonomias e escolas taxonomicas
[
editar
|
editar a fonte
]
Orixinalmente o termo
taxonomia
so facia referencia a ciencia que clasificaba os seres vivos, hoxe o termo aplicase de forma mais ampla e nun sentido mais xeral referindose a clasificacion das cousas e os principios que subxacen en cada clasificacion.
Existen diferentes tipos de taxonomias referidas a diversos campos:
A
taxonomia bioloxica
nace da necesidade de poner orde nos mais de 5 millons de especies de seres vivos que temos no planeta, para iso, esta ciencia ordenaos, describeos e clasificaos tomando como unidade fundamental a
especie
. Ademais desta categoria existen outros rangos que de maior nivel que son os seguintes:
Dominio
,
Reino
,
Filo
ou
Phylum
ou
Division
(en plantas),
Clase
,
Orde
,
Familia
,
Tribo
,
Xenero
,
Especie
e Subespecie, niveis entre os que se poden inserir outros, tales como: subphylum, superorde, subfamilia etc.
Podese dicir que a taxonomia bioloxica comezou grazas aos traballos do naturalista sueco
Carl von Linne
(Linneo) (1707-1778), que foi quen creou o sistema de clasificacion que ainda hoxe estase a empregar e que esta baseado nos diferentes taxons dispostos en orde xerarquica.
Na
taxonomia filoxenetica
(ou
cladistica
), os organismos poden ser clasificados en
clados
, que son as diferentes polas da arbore filoxenetica proposta para agrupar os seres vivos, e dicir, un clado podese interpretar como un conxunto de especies emparentadas por un antecesor comun. Os clados podense representar nun
cladograma
. Un taxon e un clado que foi situado nunha categoria taxonomica, ao que se lle outorgou un nome en latin, fixose unha descricion do mesmo e asociouselle un exemplar “tipo” e logo foi publicado nunha revista cientifica. Cando se fai todo isto, o taxon ten o nome axeitado. A
Nomenclatura
e a subdisciplina que trata de regulamentar estes pasos, e ocupase de que se atenan aos principios de nomenclatura cientifica internacional. Os sistemas de clasificacion resultantes funcionan como contedores de informacion por unha banda, e como preditores pola outra. Unha vez esta determinado o sistema de clasificacion, extraense os caracteres diagnosticos de cada taxon, que se organizan en grandes libros chamados
Claves de Identificacion
, que son empregados na disciplina da
Determinacion
ou identificacion de organismos, e que situa a un organismo desconecido nun taxon conecido do sistema de clasificacion dado.
As normas que regulan a creacion dos sistemas de clasificacion son un pouco arbitrarias. Para comprender esas arbitrariedades (por exemplo, a nomenclatura binomial das especies e a uninomial das categorias superiores a especies, ou a cantidade de categorias superiores a especie, ou a cantidade de categorias taxonomicas e os nomes das mesmas) e necesario estudar a Historia da Taxonomia, que nos deixaron como herdanza os
Codigos Internacionais de Nomenclatura
aos que deben aterse os sistemas de clasificacion. Hoxe estase a debater se compre facer reformas substanciais nos Codigos, habendo propostas como son a “
taxonomia libre de rangos
”, as “marcas de ADN” etc.
Unha escola taxonomica minoritaria e a que considera que os grupos
parafileticos
tamen deberian ter a posibilidade de ser convertidos en taxons, se os grupos que os conforman son o suficientemente semellantes entre si e o suficientemente diferentes do clado que queda fora (escola evolucionista). Un exemplo clasico dun grupo parafiletico que alguns taxonomos consideran un taxon, e o das
algas verdes
, parafileticas respecto as plantas terrestres (todas xuntas formarian o clado das plantas verdes). Un dos exponentes actuais desta escola e o investigador
Cavalier-Smith
.
Outra escola minoritaria, chamada
fenetica
, esta encabezada por investigadores como
Sokal
, que pregoaba que era imposible conecer a filoxenia dos organismos coa informacion que se recollia, debido a que os razoamentos facianse circulares (a morfoloxia determinaba as relacions de parentesco, e coas relacions de parentesco interpretase a morfoloxia)e a informacion incompleta. Estes investigadores escollian facer clasificacions baseadas exclusivamente na cantidade de caracteres semellantes entre os organismos, sen inferir ningunha historia evolutiva detras deles (tal e como fora formulada orixinalmente a taxonomia, antes da teoria da evolucion de
Darwin
). Esta escola perdeu recentemente forza coa chegada das analises de ADN e coa mellor interpretacion do rexistro fosil que temos hoxe en dia.
Unha escola distinta, da cal o exponente mais extremo quizais sexa o
PhyloCode
(
https://web.archive.org/web/20030802181518/http://www.phylocode.org/
), propon unha clasificacion libre de categorias, pero non ten moita resonancia no eido cientifico.
A
taxonomia numerica
ou
fenecticismo
e unha escola sistematica que defende a agrupacion empregando exclusivamente a similitude, xeralmente mediante estimacions cuantitativas da devandita similitude. Consiste, por exemplo, en obter clasificacions dentro dun grupo de individuos empregando para iso as propiedades que os caracterizan. Para conseguir este obxectivo utilizanse diferentes ferramentas matematicas e estatisticas, que permiten determinar as semellanzas entre os individuos a clasificar.
No terreo educativo temos a
taxonomia de Bloom
, unha clasificacion dos obxectivos do proceso educativo elaborada polo pedagogo norteamericano Benjamin Bloom que distingue tres dominios ou "categorias" de actividades educativas e seis niveis xerarquicos de comportamento intelectual.
Outras taxonomias, como as analizadas por
Durkheim
e por
Levi-Strauss
, son chamadas as veces
taxonomias populares
(
folk taxonomy
) para distinguilas das taxonomias cientificas, que afirman que estan separadas das relacions sociais e polo tanto son obxectivas e universais.
A
Baraminoloxia
, a alternativa creacionista a cladistica, e un sistema que enfatiza a reproducion illada. Por exemplo, estes grupos a miudo toman os mamiferos como unha clase separada dos outros vertebrados.
A
Folcsonomia
(
Folksonomy
) e un neoloxismo derivado da palabra taxonomia (non debe confundirse co termo “
folk taxonomy
” antes comentado) que e usado en informatica e que da nome a categorizacion colaborativa por medio de etiquetas simples nun espazo de nomes chans, sen xerarquias nin relacions de parentesco predeterminadas. Jon Udell (2004) suxire que o abandono das taxonomias a favor das listaxes de palabras claves non e novidade, e que a sua diferenza fundamental e o intercambio de opinions (
feedback
) que se atopa na folcsonomia e non na taxonomia.
A expresion “
taxonomia de empresa
” (
enterprise taxonomy
) usase no mundo dos negocios para describir unha forma moi limitada da taxonomia usada so dentro dunha organizacion. Un exemplo poderia ser un certo metodo de clasificar as arbores como “Tipo A”, “Tipo B” e “ Tipo C” usado so por unha compania madeireira especifica para categorizar os envios en barco dos troncos.
As orixes da taxonomia remontanse as orixes da linguaxe, cando as persoas chamaban cos mesmos nomes a organismos mais ou menos similares. Este sistema ainda persiste hoxe en dia no que chamamos os “nomes vulgares” dos organismos. Estes nomes son utiles na fala cotia pero os naturalistas decataronse de que precisaban un sistema mais universal e rigoroso de nomear aos organismos.
Xa no
seculo XVIII
a taxonomia recibiu un empurron definitivo grazas o naturalista sueco
Carl von Linne
(Linneo) que tina a ambicion de nomear a todolos animais, plantas e minerais conecidos da epoca. No ano
1753
escribiu o libro
Species Plantarum
(“Os tipos de plantas”), no que cada tipo de planta era descrito cunha frase cun maximo de 12 palabras (polinomios). Ademais engadiu outra innovacion que xa fora empregada antes por Castpar Bauhin (1560-1624): a nomenclatura binomial ou binomios, como o “nome curto” das especies. Nas marxes do seu
Species Plantarum
, seguido do nome axeitado polinomial de cada especie, escribiu unha soa palabra. Esta palabra, combinada coa primeira palabra do polinomio (hoxe chamada xenero), formaba un nome mais doado de lembrar e curto para cada especie.
A
nomenclatura binomial
para identificar de xeito univoco as especies resolvia asi os problemas producidos pola variedade de nomes locais. O mesmo tempo Linneo propuxo un esquema xerarquico de clasificacion, onde as especies moi semellantes se puidesen agrupar nun mesmo xenero, os xeneros en familias, e asi sucesivamente en ordes, clases, filos e reinos, proporcionando unha imaxe estruturada (como a arbore de Porfirio da metafisica clasica) da relacion entre especies. O conxunto dos organismos agrupados segundo as xerarquias anteditas, constituen os sistemas de clasificacion dos organismos que poden ser arbitrarios, se so tentan agrupar os organismos para facilitar a sua determinacion de maneira artificiosa, ou naturais, cando as xerarquias se establecen en funcion das suas semellanzas reais. A palabra “natural” daquela non foi definida cientificamente e no tempo de Linneo so queria dicir que as especies foron creadas “naturalmente” semellantes a algunhas e diferentes doutras. Ainda non xurdira a teoria da Evolucion no mundo cientifico.
O termo
taxonomia
foi creado en 1813 empregando a devandita grafia polo botanico suizo
Agustin Pyrame de Candolle
(1778-1841) na sua
Teoria elemental da botanica
ou exposicion dos principios de clasificacion natural da arte de describir e estudar os vexetais para designar na sua ≪teoria das clasificacions≫ o o metodo e o que el cualificou como ≪bases da botanica filosofica≫.
Ainda que, como o metodo de
Jussieu
, utiliza os binomios lineanos e preconiza o ≪metodo natural≫ oposto o ≪sistema artificial≫ de Linneo, a taxonomia proposta por De Candolle afastase pola importancia dada os saltos. Mentres que para Linneo e Jussieu, a natureza ≪non da saltos≫, Candolle insiste nas descontinuidades que estan na base da nocion de taxon, o mesmo tempo entidade e division. O termo taxonomia e de uso corrente hoxe en dia, pero en frances a sua grafia foi corrixida por Emile Littre a
Taxinomia
, pero a outra grafia segue sendo moi utilizada en Francia, sobre todo grazas a sua conservacion da traducion inglesa
Taxonomy
.
Cando xurdiu a teoria da evolucion a mediados do seculo XIX, comezou a admitirse, tal e como propuxera Darwin, que o grao de parentesco entre os taxons (filoxenia) debia servir como criterio para a formacion dos grupos. A publicacion do seu libro
Sobre a orixe das especies
en
1859
estimulou a incorporacion das teorias evolutivas na clasificacion, proceso que ainda hoxe non rematou (de Queiroz e Gauthier 1992). Un paso critico neste proceso foi a adquisicion da perspectiva filoxenetica, na que alguns cientificos, como Willi Hennig (1913-1976), Walter Zimmermann (1892-1980) e Warren H. Wagner (1920-2000) e moitos mais, fixeron valiosas achegas. A bioloxia sistematica e a ciencia que trata de relacionar os sistemas de clasificacion coas teorias sobre evolucion dos taxons.
Hoxe en dia o desenvolvemento de novas tecnicas (como a analise do
ADN
) e as novas formas de analise filoxenetica (que permite analizar matrices cunha cantidade enorme de datos) estan introducindo cambios substanciais nas clasificacions o uso, obrigando a desfacer grupos de longa tradicion e definir outros novos. As achegas mais significativas proceden da comparacion directa dos
xenes
e os
xenomas
. Hoxe os organismos agrupanse segundo as semellanzas no seu ADN (e logo co apoio do rexistro fosil e a morfoloxia), e a evolucion dos caracteres morfoloxicos e “interpretada” unha vez a arbore filoxenetica esta consensuada. Esta situacion enriqueceu o campo da Bioloxia Sistematica, e logrou unha relacion estreita desta ultima coa ciencia da evolucion, cousa que antes non ocorrera debido as numerosas imprecisions que existian antes da chegada das analise de ADN nos sistemas de clasificacion. A taxonomia pasou a ser so unha subdisciplina da Bioloxia Sistematica que se ocupa de crear o sistema de clasificacion segundo as regras, e a “estrela” pasou a ser a arbore filoxenetica en si.
As diferenzas entre taxonomia e sistematica
[
editar
|
editar a fonte
]
Na maioria das disciplinas das ciencias da vida, o termo taxonomia e inseparable de
sistematica
, ciencia que ten por obxecto enumerar e clasificar os taxons cunha certa orde, baseada en principios diversos.
Na practica, o termo "sistematica" designa tanto o metodo empregado (por exemplo dirase ≪a sistematica filoxenetica≫) como o resultado obtido con este metodo (a ≪sistematica dos basidiomicetos≫). No sentido concreto do resultado, as duas ciencias diferencianse pouco e a miudo confundense, porque son practicadas simultaneamente polas mesmas persoas. Os taxonomistas foron chamados dende sempre sistematicos, porque despois de ter estudado e descrito os organismos, eles intentaron clasificalos a partir do nivel baixo das especies (
alpha taxonomia
ou "
taxonomia primaria
").
Os que empregan sobre todo o sentido do metodo, sobre todo os filoxeneticos, nomean a miudo o resultado como clasificacion ou incluso "taxonomia".
As
categorias taxonomicas
son os diferentes chanzos nos que poderia dividirse a clasificacion dun ser vivo. As mais importante de todas quizais sexan as que nomean o xenero e a especie, por exemplo: no caso do lobo,
Canis lupus
(xenero
Canis
, especie
lupus
).
As categorias taxonomicas son as seguintes:
Dominio
,
Reino
, Subreino,
Filo
(ou
Division
, no caso das plantas), Subfilo ou Subdivision, Superclase,
Clase
, Subclase, Superorde,
Orde
, Suborde, Infraorde, Superfamilia,
Familia
, Subfamilia,
Tribo
, Subtribo,
Xenero
, Subxenero e a
Especie
. Dentro da especie temos ainda
Subespecie
, Variedade, Subvariedade e
Raza
.
As especies son nomeadas segundo o sistema de
nomenclatura binomial
creado por Linneo. O nome dunha especie e a combinacion dun binomio (expresion de duas palabras) en latin, onde a primeira, o nome xenerico (en maiusculas), e compartida polas especies do mesmo xenero, e a segunda, o adxectivo especifico, fai alusion a algunha caracteristica, propiedade distintiva, unha homenaxe a un cientifico o outro criterio (e escribese con minusculas). Exemplos:
Senecio jacobea
(Herba de Santiago),
Pagellus cantabricus
(Ollomol).
Unha vez fixado, un nome non e substituido por outro sen un motivo taxonomico (exemplo: a
triquina
foi bautizada como
Trichina spiralis
, pero hoxe mudou a
Trichinella spiralis
) ainda que poida conter algun erro.
Perspectivas actuais da taxonomia
[
editar
|
editar a fonte
]
Grazas a analise de ADN e os progresos na informatica e Internet a taxonomia volveu a ponerse de moda no mundo cientifico. Estas novas ferramentas xeran un debate acerca da utilidade das regras da taxonomia tal como estan hoxe en dia. Xorden opinions respecto da necesidade de reformar os
Codigos de Nomenclatura Zooloxica e Botanica
(Mallet e Willmott, 2003).
So cuns poucos centos de bases de ADN podese facer unha analise que serve para facer a identificacion e parentesco dun ser vivo. Alguns autores como Hebert et al. (2003) ou Tautz et al. (2003), proponen un rol central do ADN na definicion das especies, de xeito que unha mostra de ADN e a sua lectura da
secuencia de bases
deberia ser un dos caracteres do especime tipo, e unha especie de marca como un caracter clave, de emprego similar a como se usa o codigo de barras nos supermercados.
Esta taxonomia ten alguns dos problemas que xa tinan os outros enfoques: por exemplo, o problema do limite da circunscricion dos taxons. Outro problema e decidir que secuencia do ADN usar, xa que algunhas secuencias non dan unha informacion que diferencie o taxon dos demais, polo que non e conveniente confiar nunha soa
secuencia de ADN
.
Existen moitas iniciativas taxonomicas en Internet, das que quizais son mais populares son:
Unha web universal de informacion taxonomica so xurdira cando exista unha web na que se obtena a mellor informacion, a mais completa e actualizada, de contido libre, e "amigable" (user
-friendly
). Enton as demais caeran en desuso. So nas bacterias esa informacion esta unificada, na seguinte paxina:
Existe unha proposta para a creacion dun rexistro central de nomes (Charles Godfray, 2002) (Minelli,2003) no que se poida facer unha primeira revision a traves de Internet.
O futuro dos codigos ten que cambiar para poder reflectir as novas realidades e necesidades, e so un amplo consenso podera evitar a fragmentacion do conecemento existente en moitos sistemas incompatibles (Mallet e Willmott, 2003)
Codigos internacionais de nomenclatura
[
editar
|
editar a fonte
]
- Greuter, W.
et al.
2000.
International Code of Botanical Nomenclature (St. Louis Code)
. Gantner/Koeltz (contido online
aqui
Arquivado
12 de decembro de 2002 en
Wayback Machine
.)
- International Commission on Zoological Nomenclature. 1999.
International Code of Zoological Nomenclature.
International Trust for Zoological Nomenclature. (contido online
aqui
)
- P. H. A. Sneath. 1990.
International Code of Nomenclature of Bacteria: Bacteriological Code, 1990 Revision
. International Union of Microbiological Societies.
ISBN 978-1-55581-039-9
(contido online
aqui
).
- Raven, P. H., Evert, R. F., Eichhorn, S. E. 1999.
Biology of Plants
. 6ª edicion.
- Judd, W. S. Campbell, C. S. Kellogg, E. A. Stevens, P.F. Donoghue, M. J. 2002.
Plant systematics: a phylogenetic approach, Second Edition.
Sinauer Axxoc, USA.
|
|---|
| Conceptos base
| |
|---|
| Taxons
| |
|---|
| Conceptos asociados
| |
|---|
| Normas
| |
|---|