San Xoan de Rio
e un concello da
provincia de Ourense
, pertence a
comarca da Terra de Trives
. Segundo o padron municipal, en
2018
tina 549 habitantes
(913 en
2003
)
. O seu
xentilicio
(vexase no Galizionario)
e
ries
.
| Censo total
|
549
(2018)
|
| Menores de 15 anos
|
15 (2.73 %)
|
| Entre 15 e 64 anos
|
253 (46.08 %)
|
| Maiores de 65 anos
|
281 (51.18 %)
|
| Estranxeiros
|
3 (0.55 %)
|
| Evolucion da poboacion de San Xoan de Rio
Fontes:
INE
e
IGE
.
|
| 1900
|
1930
|
1950
|
1981
|
2004
|
2009
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
2022
|
2023
|
| 3.630
|
3.343
|
3.332
|
2.755
|
864
|
759
|
|
685
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| (Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do
INE
e do
IGE
poden non coincidir.)
|
Fraga en San Xoan de Rio.
O concello, de 61,1 km², abrangue 9 parroquias e esta situado na zona montanosa da
comarca da Terra de Trives
, entre a serra de Castrelo e o monte Cerengo (1.286 m). Limita ao norte con
Ribas de Sil
, ao sueste coa
Pobra de Trives
(a traves do
rio Navea
), e
Chandrexa de Queixa
e ao oeste con
Castro Caldelas
.
Abrangue un terreo sen fortes pendentes, no val do
rio Navea
ate a serra da Moa. A capital esta no lugar do Campo, a 4 km do alto de Cerdeira. Esta comunicada a traves da estrada
OU-536
que une
Ourense
coa
Rua
, e mediante a estrada
N-120
a traves da serra da Moa.
Da
cultura megalitica
conservase o
dolmen
das Mamas, preto da aldea de Cambela, estando ao descuberto os
ortostatos
da
mamoa
. Da
idade de bronce
conservase a
espada de Mouruas
, atopada en
1967
e conservada no
Museo de Ourense
.
Da
cultura castrexa
conservase o
poboado
da
Pena dos Castros
. A zona, de 100 m por 70, esta na marxe oeste do val do rio Navea. Na zona hai varios
petroglifos
. Na
Aira dos Mouros
existe unha rocha cunha inscricion, que segundo a lenda e unha pegada do cabalo do
Apostolo Santiago
, que viu na axuda dos reinos cristians na loita contra os musulmans. Noutra rocha hai duas cazoletas. O
castro da Medona
esta na parroquia de Castrelo, entre Valdemiotos e a igrexa parroquial. O recinto, de 90 m por 65, esta a uns 850 m de altitude. Conservanse restos da muralla sur. Na zona atoparonse restos de ceramica, tellas e refugallo.
A zona estaba habitada pola tribo dos
tiburos
, que tina a sua capital en Nemetobriga (Fortaleza do Pobo Sagrado, actual
Mendoia
(A Pobra de Trives). Estes pobos practicaban na zona a extraccion de
ouro
. Trala
romanizacion de Galicia
persistiu a
minaria
, nas
minas
a ceo aberto conservados na serra de Cabanas, conecidas como
Os Biocos
. Son catro escavacions, a maior dela de 70 m de diametro. As covas conservadas serviron de refuxio aos
pastores
da zona. As lendas contan que ocultan tesouros e cruces dos
mouros
, e que estan conectadas coa parte luguesa da serra, co lugar das
Portas
(Ribas de Sil).
Pola zona pasaba a
Via Nova
do
itinerario de Antonino
, que unia
Braga
e
Astorga
. Xa no limite coa Pobra de Trives hai unha ponte sobre o
rio Navea
de orixe romana e reconstruida no
seculo XVI
, epoca na que a via podia ser usada como
camino de Santiago
. A ponte ten 3,75 m de ancho e 20 m de luz do arco. Da ponte orixinal conservanse oito filas de pedra de
cantaria
regulares pero moi desgastadas. A sua beira hai unha capela coa
cruz de Malta
no arco de entrada. En
1834
trasladouse ao pazo do Marques de Trives un
miliario
conservado na porta dun pendello a caron da ponte. A peza de
granito
ten 1,18 m de alto e 60 cm de ancho, con estaladuras e seccionada. Estaba adicado aos emperadores Tito e Domiciano, e tina a seguinte inscricion: IMP. TITO CAES. DIVI / VESP. FIL VESPASIANO / AVG. PONT. MAX. TRIB / --- / POT. VIII. IMP XVI P.P. / --- / COS VIII. / CAES. DIVI. VESP. FIL. DOMITIANO / COS. VIII VIANOVA. AB. ASTURICA / C. CALP. RANT. QUIRINALE / VALFESTO. LEG. AVG. P.P. / M.P.
Na zona atoparonse outros catro miliarios, conecidos como miliarios de Cerdeira e desprazados ao lugar das Guistolas. Un deles carece de inscricion, e os outros tres son de tipo honorifico ou conmemorativo. O miliario de Constancio Cloro, de 1,40 m por 40 cm, e de inicios do seculo IV, e ten a inscricion IMP(eratori) CAE(sari) / FLAV(i)O VA / LERIO CON / STANTIO / IN(victo) AVG(usto) P(io) / P(atri) P(atriae). O miliario de Xuliano e algo posterior e de maiores dimensions (2,2 m por 60 cm), co texto D(omino) N(ostro) / CLAVDIO IVLIANO / SEM(per) / AVG(usto). O miliario de Carino ten uns caracteres maiores, e as suas dimensions (1,5 m por 55 foron reducidas para axustar o seu tamano a funcion de columna, polo que non se conserva a primeira lina da inscricion, quedando o texto (imperatori caesari) / M(arco) AVRELIO / CARIO I(nvicto) P(rincipi) P(atri) / P(atriae) P(ro)CONSVLI / CON / SVLI.
Amais destes catro miliarios, no lugar da Cerdeira atoparonse outros tres menores. Un deles, conservado no museo de Ourense, ten a lenda O VALERIO / NOBILISSI. / CAESARI, e unhas medidas de 80 cm de alto, 55 de diametro base e 39 de diametro superior. Outros dous foron atopados preto da igrexa parroquial, formando parte de paredes construcions mais recentes. Un atopase no patio interior dunha casa antiga, ao que se accede a traves dunha gran porta cun arco de medio punto de canteria. O miliario, de forma irregular e de case 2 m de altura esta na parede da dereita. Non se distingue ben a inscricion. O segundo miliario esta nunha parede dunha cuadra, fragmentado e deteriorado, duns 65 cm de alto.
Capela en Pontenavea.
Na
idade media
construiuse unha fortaleza no lugar da
Torre Vella
. Foi derruida, e a pedra foi utilizada na reconstrucion do
castelo de Castro Caldelas
.
A igrexa de San Xoan de Rio e de orixe romanica tardia, con bovedas de cruzaria
goticas
nos altares laterais. Ten unha inscricion, indicando que foi rematada en 1691 sendo abade Alonso Bermudez. Ten
planta basilical
con tres naves, con cruz latina no exterior e cadansua
absida
. Os arcos son de medio punto e as bovedas de canon. A cupula e octogonal, sustentada por pendentes. Os
retablos
son
barrocos
, de 1782, con elementos vexetais e columnas salomonicas. Nela hai tres
petos das animas
do seculo XVIII. No templo conservanse pezas de xoiaria coma a cruz, a custodia, o caliz (do seculo XVIII) e o incensario (do seculo XVII).
Amais das igrexas parroquiais, hai outras capelas e ermidas, como as de Domecelle, Mouruas, San Miguel e Castrelo.
Para unha lista completa de todos os lugares do concello de San Xoan de Rio vexa:
Lugares de San Xoan de Rio
.
-
Ponte no rio Navea.
-
Observatorio dos Biocos.
-
Ruinas en Ponte Navea.
-
Fraga.
-
San Silvestre.
-
Pombal en Domecelle.
-
Encoro de Guistolas.
-
Canon do rio Navea.