Don Juan
e un personaxe arquetipico literario creado por
Tirso de Molina
, configurado na
literatura espanola
e con longa descendencia na literaria europea.
Tamen chamado
burlador
ou
libertino
, tratase dun sedutor valente e afoutado ate a temeridade que non respecta lei algunha, nin divina nin humana. Nalgunhas obras arrepintese ao final dos seus dias, pero noutras non. O personaxe poderia ter raices historicas, e enlazar con
Miguel de Manara
, un gran pecador arrepentido. Deu pe a aparicion do personaxe
Giacomo Casanova
, da
literatura italiana
.
Ten a sua orixe na obra
El burlador de Sevilla y convidado de piedra
, de
Tirso de Molina
(1630). Con todo, hai autores que defenden que esta obra e unha refundicion doutra, conecida como
Tan largo me lo fiais
, atribuida a
Andres de Claramonte
. En calquera caso, hai no teatro do
Seculo de Ouro
e anterior da literatura en castelan certos antecedentes do tipo do sedutor falabarato, e nos
romances
, do tema do
convidado de pedra
, que despreza aos mortos e acepta temerariamente a invitacion dun deles.
O personaxe e a sua actitud vital, denominada xenericamente
donxoanismo
, inspirou a numerosos ensaistas como
Ramon Perez de Ayala
,
Victor Said Armesto
,
Arturo Farinelli
,
Ramiro de Maeztu
,
Americo Castro
ou
Ortega y Gasset
, que ven na figura do sedutor desde un inmaturo patoloxico e efeminado (proximo ao
narcisismo
e a
homosexualidade
, segundo
Gregorio Maranon
), a unha figura satanica e rebelde tipicamente romantica, ou o arquetipo universal do sedutor insatisfeito.
Desde o
seculo XVII
deuse credito a idea de que Don Juan Tenorio existiu realmente e que foi un cabaleiro malagueno. Tal idea foi recollida polo hispanista
Louis Viardot
no
seculo XIX
[
1
]
, e posteriormente por
Gregorio Maranon
, que recolle a existencia dos Tenorio e da calidade de sedutor dalgun deles, pois un tal Cristobal Tenorio tivo amorios coa filla de
Lope de Vega
e incluso se bateu con el, ferindoo.
Especulouse que a razon da eleccion de tal apelido por Tirso de Molina puido ser pola similitude co verbo castelan
tener
(que induce a relacionalo co feito da posesion) e co substantivo
tenor
(que o relaciona coa voz masculina)
[
2
]
.
Na sua obra
Don Juan
,
Torrente Ballester
emparentao coa familia nobre procedente de
Tenorio
e descendente de
Alonso Jofre Tenorio
, a quen o rei
Afonso X
concedeu terras en
Sevilla
trala reconquista castela.
- El burlador de Sevilla y convidado de piedra
(
Tirso de Molina
, (Gabriel Tellez) o
Andres de Claramonte
,
1625
).
- No hay cosa como callar
(
Pedro Calderon de la Barca
,
1639
).
- Promontorium Malae Spei
(
Paolo Zehentner
,
1643
).
- Il convitato di pietra
(
Giacinto Andrea Cicognini
,
1650
).
- Le Festin de Pierre, ou le Fils Criminel
(
Dorimon
(Nicolas Drouin,
1658
).
- Le Festin de Pierre ou le Fils criminel
(
Jean Deschamps "Villiers"
,
1659
).
- Dom Juan ou Le Festin de Pierre
(
Moliere
,
1665
).
- Festin de Pierre, ou l’Athee Foudroye
(
Rosimon
,
1669
).
- The Libertine
(
Thomas Shadwell
,
1676
).
- No hay plazo que no se cumpla ni deuda que no se pague o Convidado de piedra
(
Antonio de Zamora
,
1714
?).
- Don Giovanni Tenorio ossia Il Dissoluto
(
Carlo Goldoni
,
1736
).
- Don Juan
(
Christoph Willibald Gluck
e
Gasparo Angiolini
,
1761
, ballet).
- Don Giovanni
(opera de
Giuseppe Gazzaniga
, libreto de
Giovanni Bertati
,
1787
).
- Don Giovanni
(opera de
Mozart
, libreto de
Lorenzo da Ponte
,
1787
).
- "Don Juan" (
E.T.A. Hoffmann
,
1813
, incluido na novela
Fantasiestucke in Callots Manier
).
- Don Juan
(
Lord Byron
,
1821
, poema epico).
- Don Juan und Faust
(
Christian Dietrich Grabbe
,
1829
, teatro).
- Каменный гость
(
Kamenny Gost
, 'O convidado de pedra';
Pushkin
,
1830
).
- El estudiante de Salamanca
(
Jose de Espronceda
,
1840
, poema).
- Don Juan Tenorio
(
Jose Zorrilla
,
1844
, teatro).
- Don Juan aux enfers
(
Charles Baudelaire
,
1861
, poema).
- A morte de D. Joao
(
Guerra Junqueiro
,
1874
, poema).
- The Finding of Don Juan by Haidee
(
Ford Madox Brown
,
1878
, pintura).
- Don Juans Ende
(
Paul Heyse
,
1883
).
- Man and Superman
(
George Bernard Shaw
,
1903
, teatro).
- Las sonatas
(
Ramon Maria del Valle-Inclan
,
1905
).
- Les exploits d'un jeune Don Juan
(
Guillaume Apollinaire
,
1907
, novela).
- Le Fantome de l'Opera
(
Gaston Leroux
,
1910
, novela; inclue a opera
Don Juan Triumphant
).
- Don Juan de Manara
(
Antonioo
e
Manuel Machado
,
1927
, teatro).
- The Private Life of Don Juan
(
Douglas Fairbanks
,
1934
, pelicula).
- Le Burlador
(
Suzanne Lilar
,
1946
. Romance que reinterpreta o mito de Don Juan desde a perspectiva feminina, cunha gran profundidade na analise psicoloxica).
- Adventures of Don Juan
(pelicula protagonizada por
Errol Flynn
,
1949
).
- Djavulens oga
('O ollo do diano',
Ingmar Bergman
,
1960
, pelicula).
- Don Juan
(
Gonzalo Torrente Ballester
,
1963
, novela).
- Don Juan ou Si Don Juan etait une femme...
(
1973
, pelicula protagonizada por
Brigitte Bardot
).
- Don Giovanni ou O Dissoluto Absolvido
(
Jose Saramago
,
2005
).
Outros autores foron
Azorin
,
Christian Grabbe
,
Alexandre Dumas
,
Carlo Goldoni
,
Edmond Rostand
e, mais recentemente,
Max Frisch
. En Espana foi tradicion representar a obra de Antonio de Zamora (e despois a de Zorrilla), na festividade de Todos os Santos.