'S e duthaich eileanach a th' ann an
Iapan
[1]
[2]
(
Iapanais
: 日本
Nihon
no
Nippon
, 日本?
Nihon-koku
no
Nippon-koku
gu h-oifigeil; uaireannan
an t-Seapan
[3]
sa Ghaidhlig) suidhichte far oirthir
Aisia an Ear
. Tha na priomh eileanan -
Hokkaid?
,
Honsh?
,
Shikoku
,
Ky?sh?
agus
Okinawa
- am measg tuilleadh air 6,800 eileanan eile, ach tha 97% de
fharsaingeachd
na talmhainn gu leir gan cumail dhaibh fhein. Tha a' chuid as motha dhiubh
beanntach
, agus moran dhiubh
bholcanach
; m.e, 's e
beinn-theine
a th' anns a' mhullach as airde,
Beinn Fuji
. Tha an Iapan an ear air
Siona
,
Coirea
's
an Ruis
anns a'
Chuan Seimh
, a' sineadh bho
Muir Okhotsk
san taobh a tuath gu
Am Muir Sineach an Ear
san taobh a deas. A thaobh
aireamh-shluaigh
, 's i an deicheamh dhuthaich as motha anns a' chruinne, le mu 128 millean daoine. 'S e
Sgire Mhor Tokyo
an sgire ard-bhailteach as motha
air an t-saoghail le tuilleadh air 30 millean luchd-comhnaidh ann, agus tha seo a' gabhail a-steach
priomh-bhaile
Thokyo
agus cuid de na sgirean mun chuairt air.
'S e "tus-greine" brigh nan litrichean ann an ainm na duthcha, 's mar sin dheth, dh'aithnichear an t-Seapan mar "Tir Eirigh na Greine". Tha 日 a' ciallachadh Grian, agus 's e Tus no Freumh a' bhrigh a th' air 本。
Bhon a tha an Iapan fada gu leor bho thir-mor
Aisia
, gun a bhith ro fhada air falbh, fhuair i buannachdan as
cultar
an
tir-mor
, ach cha deach amaladh ann am buaireasan a' mhor-thir cho tric re nan linntean. Bha e an comas dhith buaidhean chultarach a tirean cein a dheanamh freagarrach dhan chultar aice fhein 's an uairsin gan aonadh ri a leasachaidh. Gheibhear eisimpleirean dhen seo a thaobh
biadh
na duthcha, leithid
Tempura
, le buinteanas ris
a' Phortagail
. A thaobh
litreachais
, chaidh an
lamh-sgriobhaidh
Iapanach,
Kana
, a chruthachadh as na
litrichean
iol-fhillte
Sionach
. A thaobh
chreideimh
, 's ann a bha
Buddhachd
air atharrachadh nuair a chaidh a thoirt a-steach san t-siathamh linn. Cha do sgaoil e measg an t-sluaigh gus an do nochd
H?nen
agus
Shinran
, an fheadhainn a steidhich an
dream
J?do
's an dream
J?do Shin
.
[4]
Eu-coltach ri moran
duthchannan
eile, thathas ag radh gur e
duthaich
gu ire mhor
aon-ghneitheach
a th' san Iapan. Leis a' sin, thathar a' cumail a-mach nach eil moran caochladh ann an cultar na duthcha bho
sgire
gu sgire. Chan e a-mhain gur e aireamh mhor de dhaoine, a' fuireach gu dluth air farsaingeachd bheag de
thalamh
is adhbhar dha sin, ach gu robh an sluagh riamh beo fad linntean fo
riaghladh meadhanaichte
, a bhiodh a' stiuireadh a h-uile roinn de bheatha an t-sluaigh gu mionaideach min.
[4]
A dh'aindeoin sin, cha ghabh fhagail air nach e cultar mor saoibhir a th' ann an cultar na h-Iapain. Tha e ioma-fhillteach, air a dheanamh air sean is ur, le deagh mheasgachadh de nithean cein is duthchasach an cois. 'S e coimeasgachadh eileamaidean
Iapanach
agus
Siarach
a th' anns na tri
rudan riatanach
-
biadh
,
aodach
agus
fasgadh
. Tha na h-Iapanaich a' cleachdadh deas-ghnathan a
Buddhachd
's
Shint?
comhla, agus tha tuilleadh air darna leth na h-Iapanais air a dheanamh a
faclan freumhaich
Sionach
. Thathar am beachd gur e an uidh a th' aig an sluagh Iapanach ann an cultaran eile agus an seol a bh' aca re nan
eachdraidh
eileamaidean cultarach cein a thoirt a-steach, gun an cul a chur air cleachdaidhean is traidiseanan
duthchasach
as adhbhar don ghne ioma-fhillteach seo.
Tha an aireamh-shluaigh aig mu 127,700,000 daoine, agus tha mu 98.2% a' bruidhinn Iapanais mar chainnt mhathaireil. Tha an corr a' buntainn do dh'iomadh dhuthaich, an cuid as motha do
Choirea
(700,000) agus do
Shiona
(350,000). Gheibhear cuideachd sluaghan a
Bhiet-Nam
, a
Braisil
,
na Staitean Aonaichte
(85,000),
an Roinn-Eorpa
(45,000) agus am
mion-shluagh
duthchasail a bhuineas do
Hokkaid?
, agus
Honsh? a Tuath
, na h-
Ainu
(mu 30,000).
Tha mu 70% dhen t-sluaigh a' fuireach anns a' chearn eadar
T?kyo
agus Kitaky?sh?, ann an eilean Honsh?. 'S e
A' Bheilg
agus
Na Tirean Isle
far a gheibhear an dluths aireamh-shluaigh as airde gu leir, ach 's e an Iapan far am faighear an dluths as airde a-reir farsaingeachd talmhainn air an gabh comhnaidh.
[4]
Sgirean na h-Iapain
deasaich
Sgriobhaidhean mu a deidhinn sa Ghaidhlig
deasaich
Tha dealbhan ann an
Wikimedia Commons
cuideachd a tha ceangailte ris an aiste seo:
- ↑
Atlas Sgoile Oxford
le Storlann Naiseanta, Oxford University Press (2010)
- ↑
Gaelic Orthographic Conventions 2005 dt. 8
- ↑
Colin Mark: Am Faclair Gaidhlig-Beurla (2004)
- ↑
4.0
4.1
4.2
Japan As It Is/日本タテヨコ
;Ceathramh Eagran Da-chananach,
foillsichte le Gakken