Lareynyon
La Reunion (fr)
|
|
|
|
|
|
| Lanng ofisyel
|
Franse,
Kriyol reynyonnen (lanng rejyonnal)
|
| Kapital
|
Saint-Denis
|
| Siperfisi total
|
2 512 km²
|
| Jantile
|
Reynyonnen
|
| Popilasyon total
|
850 727 zab.
(
2015
)
|
Lareynyon
sa roun zile di Lwes di
Loseyan Endjen
annan lemisfe sid ensi ki roun depart di lout-lanme
franse
.
Di roun siperfisi di 2 512 km2, Lareynyon sa sitchwe annan larchipel de Maskarengn a anviron 684 km a les di Madagaskar e a 172 km a lwes-sid-lwes di zile Moris. A roun zile volkannik ki kreye pa roun pwen cho : ki ka kilminen a 3 071 m o piton de Lannej, li ka prezante roun relyef eskarpe ki travaye pa roun lerozyon ki tre marke. Piton di Fournez-a, ki sitchwe annan Sid-Les di Zile, sa roun de volkan ki pli agtif-ya di monn. Benefsyan di roun klima tropikal e sitchwe asou larout-a de siklonn, Lareynyon ka abrite roun andemism esepsyonnel.
Lareynyon sa roun zile ki ka sitchwe so ko annan Lwes-a di loseyan Endjen-an pa 21 degre di latitid sid ke 55,5 degre di lonjitid les. Li sa sitchwe annan lemisfe sid-a, a 684 km a les-a di Madagaskar.
Lareynyon sa zile-a ki pi ogsidantal-a de Maskarengn don ka fe egalman pati zile Moris, a 172 km a les-no-les, ke Rodrig, tout 2 ka fe pati di repiblik di Moris. Maskarengn-yan sa tradisyonnelman ratache o kontinan afriken.
Jeyografi di Lareynyon.
Relyef-a ki egzaserbe di zile-a ka transparet malgre laltitid-a di sa foto satelit.
Lareynyon sa roun zile volkannik ki net i gen tchek trwe milyon di lannen ke lemerjans-a di volkan di piton de Lannej ki sa jodla, ke roun laltitid di 3 070,50 m, pik-a ki pi elve-a de Maskarengn e di loseyan Endjen-an. Les-a di zile sa konstitchwe pa piton di Fournez-a, roun volkan ki byen pi resan (500 000 lannen) ki konsidere kou roun de pli agtif di plannet-a. Pati-a ki emerje di zile-a ka rouprezante ki roun feb poursantaj (anviron 3 %) di montangn sibmaren-an ki ka formen li.
I posib ki esplorato ostronnezyen ki te ka siyonnen loseyan Endjen-an dipi Lendonnezi jouk Madagaskar ke Lafrik byen de syek anvan J.-K., roupere zile-ya de Maskarengn e donk zile-a di Lareynyon. Plita, o xe syek apr. J.-K., de navigato arab ka dekouvri zile-a di Lareynyon e ka nonmen li ≪ Dina morgabin ≫.
Neyanmwen pronmye zabitan-yan di zile-a fika de miten ki vini di Madagaskar. Annefe, zile-a te ka sanble totalman inabite lo di rive-a de navir potidje di xvie syek an larout bo Lenn-yan.
Departmantalizasyon ke logsidantalizasyon
[
chanje
|
Chanje wikikod
]
19 mars 1946, Lareynyon ka divini roun departman di lout-lanme franse epi, an 1997, roun de set rejyon iltraperiferik di Linyon eropeyen-an.
A departmantalizasyon-an, Lareynyon sa an rwin. Me metropol-a mennen a konsanti di gro lefo pou roukonstrigsyon di lekonnonmi ke progre sosyal-a. Lenstrigsyon obligatwe-a ka konstitchwe roun progre desizif. Mete an plas, ke roun leje dekalaj, di sistenm di sekirite sosyal egzagonnal ka aporte roun miyo konsiderab. An koumansman de lannen senkant, palidism-an, fleyo saniter majo dipi roun syek, sa eradike. Nonm-an di lit di lopital ka triple an dis lannen. I ka swiv roun lanmelyorasyon enportan di sante piblik-a, roun chit konsiderab di mortalite ke roun logmantasyon galopan di popilasyon-an, natalite-a ki ka kilminen a roun nivel reko ki proch di 50 pou mil.
2 form di lespresyon mizikal-a ka konpoze istorikman tradisyon folklorik-a di Lareynyon. Si roun, sega, sa roun varyan kriyol di lakadri, rot, maloya, a zimaj-a di blues anmeriken, ka vini di Lafrik, ki pote pa nostalji ke doulo-a de katib ki derasinen e deporte di ye late natal.
Sega, dans di salon kostimen ke ritmen pa de enstrouman ogsidantal tradisyonnel (lakordeyon, larmonnika, gita…), ka temwengnen di divertisman polise an kour annan sosyete kolonnyal-a di lepok-a. I ka rete jodla dans-a di salon tipik di Lareynyon e di larchipel de Maskarengn an jeneral ke sega morisyen epi sega rodrige.
Maloya de katib, danse di lalir ritchwel tout an melope e an jestchwel, ki ka fe so ko kazi klandestinman lannwit otour di roun dife ; tchek enstrouman di lakonpangnman te di konfegsyon vejetal (banbou, kalbas, etc.).