?ablon:Vikil??dirm?k
Koroglu
(Turk oguz dastanı) Coktan, pek coktan olmu? bir i?lar…Evelki zamannarda kasabaların birinda ya?armı? bir adam ? Hasan ? bey, Cok comertmi?, kapusu herkezina acık bir adammı?. Beygir seviciylanıp pek gozal avalar, turkular calarmı?lar, solarmi?lar.
Sevdi beygirlerini Hasan bey bakıcılara brakmazmı?, kendi bakarmı?, tımarlamı?.Onun varmı? bir delikannı cocuu Ru?en Ali, bir da gozal kızı ? Fatma. Bu u?aklarını o uretmi? okumaa yazmaa hem kau?ta calmaa.
Bir-iki yıl kurak olmu? da insan ac kalmı?. Hasan bey da elleri belinda kalmı?. Bu zorlukta o satmı? beygirlerini hepsini hem da kalan neyini kendisina brakmı? sade bir soydan tay dort yıllık.Biraz para brakıp e?ina karısına, kendisi gitmi? kurbetlaa kazanmaa.Da yana?er cırak bir fena beya beygir bakmaa.
Bir kera bey demi? ona getirsin en iy beygirlerindan birisini.Hasan bey deneer en iy beygirleri hergeledan: bir cirkin pınarı gecsinnar.Ama biri da gecamemi?, hepsi geri urmu?lar.Sade bir zabun beygir gelip gelip hep gecarmi? korkusuz o pınarı.
Ozaman Hasan bey aler da getirer onu corbacısına. Corbacı sanıp, ani cırak onu gulmaa aler, izin verer cıkarsınnar Hasanın gozlerini, pindirsinnar bu zabun beygira da uratsınnar kasabadan dı?arı. Bu beygir getirmi? onu doru evina. Kahır.Ama Hasan demi? ooluna Aliya, tutsun karannıkta bu beygiri hem beslesin onu sade arpaylan da buuduynan biraz taa yollansın zenginnera kar?ı du?maa. Beygir oler gozal, kıvrak hem girgin bir mal.Adını koymu? Kır at.
Da ta, yollaner Ali dunneya fukareleri du?mannarına kar?ı duu?a. ?nsan ona demi? Koroglu, kor Hasanın oolu.
Neredan da gecarmi? Ali, hepsina annadarmı? bobasının cektiklerini hem da kendi niedini bildirarmi?. Da coyu toplanarmı? onun ardına, olup ona asker,.?nsan arasında ?ansora bilinirmi? Koroglu askerinnan.
En ilkin o bulmu? da cezalamı? babasının zietcisini Bolu beyi. Sora da, erdan era kala duzup insanın du?mannarının ba?larına ansızdan du?armi?. Da oler Koroglu beylerin, hannarın hem beklerin en korkulu du?manı.
Koroglunun adamnarının icinda varmı? cok girgin, kavi hem inan dostları, nica Ayvaz, Demiroglu, Kenan.
Cok turlu sava?armı? hannar, beylar tutmaa da yoketmaaKorogluyu.Okadar ki, onu yokmu? nasıl tutmaa, ensemaa.Onun tarafını tutarmı? butun insan .?nsan vermi? ona en gozal kızı da gelin…
Koroglu cok duu?lar gecirmi? du?mannara kar?ı, insannara yardım icin. Bunun icin da o kaldı omuruna turk oguz halkların aklısında, girdi adı onnarın folkloruna, onnarın geroyluk eposuna.
Bu dastan duzulu turk oguz halkların arasında, ?iirdan duzulu, turku calıner, kau?, saz sesinnan barabar. Onu caler a?uglar, akınnar, kau?cular pietcilar insanın arasında buun da.
Koro?lu - xalqımızın igidliyi, mubarizliyi simvoluna cevrilib
Az?rbaycan q?hr?manlıq dastanlarında xalqın h?yatı il? ba?lı tarixi hadis?l?rd?n, onun haqq-?dal?t v? azadlıq u?runda apardı?ı mubariz?d?n b?hs edilir. Bel? dastanların q?hr?manları xalq ic?risind?n cıxmı? m?rd v? igid insanlar olur. Q?hr?manlıq dastanları ?sas?n, xalq q?hr?manları haqqında olan r?vay?t v? n??m?l?r ?sasında yaranır.
?n m??hur q?hr?manlıq dastanlarından biri d? "Koro?lu" dastanıdır.
Koro?lu kimdir?
Koro?lu Az?rbaycan xalqının ?n sevmili dastan q?hr?manlarından biridir. Koro?lu adı xalqımızın igidliyi, mubarizliyi, v?t?np?rv?rliyinin simvoluna cevrilib. Ata-analar bu gun d? ovladlarına Koro?lu adı verir v? bununla sanki ovladlarının g?l?c?kd? V?t?nini, elini sev?n, torpa?ı u?runda m?rdlikl? sava?an igid bir o?ul olaca?ının t?m?lini qoyurlar. Koro?lu mahnılarda, qo?malarda, bayatılarda ?n cox s?sl?n?n addır.
Koro?lu dastanı haqqında ara?dırmalardan m?lum olur ki, o, yarı mistik xalq q?hr?manıdır. Onun t?qrib?n XVI ?srin II yarısı ya?adı?ı guman edilir. Koro?lu C?lalil?r h?r?katının ba?cılarından biri olub. XVI ?srin ortaları - XVII ?srd? Turkiy? ??h?rl?rini, Az?rbaycan v? s. ?razil?ri k?ndli h?r?katı burumu?du. Az?rbaycandakı c?lali d?st?l?rind?n birin? Koro?lu ba?cılıq edirdi. R?vay?t? gor?, Koro?lunun ?sl adı Rov??n olmu?dur. Koro?lu v? silahda?ları haqqında yazılı m?nb?l?rd? m?lumat cox azdır. T?dqiqatcıların b?zil?ri Koro?lunun Xorasanda, dig?rl?ri Anadoluda, ?ks?riyy?ti is? Az?rbaycan ?razisind? f?aliyy?t gost?rdiyini qeyd edirl?r.
?ifahi xalq ?d?biyyatında Koro?lunun adı il? ba?lı hadis?l?r ?fsan?vil???r?k oz ?ksini "Koro?lu" dastanında tapmı?dır. Dastanla hadis? v? ??xsiyy?tl?r silsil?sinin tarixilik x?tti pozulmamı?, Koro?lunun igid doyu?cu, goz?l qo?malar mu?llifi olan istedadlı ?air v? a?ıq olması tarixi h?qiq?t kimi qorunub saxlanılmı?dır. Dastanda adları c?kil?n ??xsiyy?tl?rin (Giziro?lu Mustafa b?y, Kosa S?f?r, C?f?r pa?a, Hasan pa?a v? b.) ?ks?riyy?ti tarixi simalardır. Koro?lunun ?sas istinadgahı C?nlibel qalası olmu?dur. Bu gun d? Az?rbaycan ?razisind? muxt?lif bolg?l?rd? "C?nlibel" adlı coxlu qalalar movcuddur. XIX ?sr? aid m?nb?l?rd? ya?ayı? m?nt?q?si kimi C?nlibelin adı c?kilir.
Koro?lu turk dunyasının ortaq q?hr?manıdır
A.T?brizlinin "Tarixl?r kitabı" ?s?rind? c?lali d?st?l?rind?n 20-d?n cox ba?cısının, o cuml?d?n Koro?lunun adı xususi qeyd edilir. Koro?lunun vuru?malardakı m?rdlik v? ?uca?ti, kasıbların dostu, zulmkarların du?m?ni olması onu xalq q?hr?manına cevirmi?dir.
Turk xalqlarının boyuk ?ks?riyy?tinin (turk, turkm?n, ozb?k, qazax, ba?qırt, tatar, qaraqalpaq, Az?rbaycan turkl?ri v? b.) ?ifahi ?n?n?sind? movcud olan "Koro?lu" dastanı Tunadan Balkanlara, Sibird?n Suriyaya q?d?r geni? bir co?rafi arealda yayılıb. Yayılma miqyasına, h?cmin? v? ?ohr?tin? gor? "Koro?lu" yegan? dastandır ki, variant v? versiyalarının sayı be? yuzd?n coxdur.
Turkiy?d? "Koro?lu"nun ilk capı 1887-ci ild? i?ıq uzu gorub. On be? s?hif?lik bu n??rd?n sonra Koro?lu, dovru v? q?hr?manın f?aliyy?t gost?rdiyi tarixi hadis?l?rl? ba?lı bir cox ara?dırmalar aparılmı?dır. Bundan bir q?d?r ?vv?l is? "Koro?lu" dastanının bir hiss?si erm?ni ?lifbası il? ?stanbulda cap edilmi?dir. 1897-ci ild? A?ıq C?malid?n yazıya alınmı? "Giziro?lu Mustafa b?y", "Bolu b?y" qolları Tiflisd? n??r edildi.
Az?rbaycanda "Koro?lu" dastanının ilk n??ri 1913-cu ild? Orucov qarda?ları m?tb??sind? Rza Zaki t?r?find?n cap edilmi?dir. Bu n?srl? olan n??rin titul v?r?qi farsca yazılıb. Dastanın 14 qoldan ibar?t daha muk?mm?l v? qo?malarla z?ngin dig?r bir variantı 1941-ci ild? Humm?t ?lizad? t?r?find?n n??r edilmi?dir.
"Koro?lu" dastanı Orta Asiyada da d?f?l?rl? n??r edilmi?dir. Orta Asiya versiyası dovri oldu?undan h?l? d? tam ??kild? cap edilm?mi?dir. ?sas?n d? ozb?k Koro?lusu bir nec? n?slin q?hr?manlıq salnam?sini canlandırdı?ından h?r dovr must?qil dastan kimi formala?mı?dır. Son zamanlarda Az?rbaycanda "Koro?lu" dastanının yeni qolları toplanıb n??r edilmi?dir. Bunlardan "Q?hr?man Koro?lunun divl?rl? goru?u", "Koro?lunun Tehran s?f?ri", "Misri qılıncın o?urlanması", "M?rcan xanımın C?nlibel? g?lm?si", "Z?rni?an xanımın C?nlibel? g?lm?si", "A?ca quzu" qollarını gost?rm?k olar.
"Koro?lu" dastanının qısa n??r tarixi gost?rir ki, o, XIX ?srin ba?lan?ıcından son dovrl?r? q?d?r cox m??hur olmu?, variant baxımından ?n cox yayılan dastan halına g?lmi?dir. Ancaq h?m ingilis, fransız, h?m d? ilk rus n??rl?ri t?hrifl?rl? doludur. Folklorluq baxımından bu n??rl?rin qusurları coxdur. Bunlara misal kimi ?eir hiss?l?rinin n?srl? verilm?si, t?rcum?d? s?rb?stlik, yersiz ?lav?l?r kimi muxt?lif t?hrifl?ri gost?rm?k olar. Cox t??ssufl? dem?k lazımdır ki, Az?rbaycan n??rl?ri d? arzu edil?c?k s?viyy?d? deyildir.
"Koro?lu"da q?hr?manlıq n??m?l?ri
Dastandan m?lumdur ki, Koro?lunun bir ?lind? qılınc, bir ?lind? saz olub. Doyu?? sazla girib, doyu?d?n sonra da q?l?b?sini sazı sin?sin? basaraq t?r?nnum etm?y? ba?layıb. "Koro?lu" dastanındakı qo?malar bu gun d? boyukd?n-kiciy? hamının dilinin ?zb?ridir. T?sadufi deyil ki, dahi Uzeyir Hacıb?yli "Koro?lu" dastanı motivl?ri ?sasında "Koro?lu" operası yazmı?, operanın uverturası is?, dem?k olar ki, butun dovrl?rd? Az?rbaycanı tanıtma himni kimi s?sl?nmi? v? s?sl?nm?kd?dir.
Eposun meydanag?lm? amill?rind?n ilk d?f? ?saslı ??kild? b?hs acan turkm?n alimi B.A.Karrıyevin g?tirdiyi d?lill?r bizd? v? ba?qa olk?l?rd? ir?li surul?n q?na?tl?rin oz?yini t??kil edir. Daha do?rusu, E.Mu?eq, A.T?brizi, O.C?l?bi, ?.?open, A.Xodzko, S.S.Penn, ?.Petru?evski v? b. Koro?lu haqqında soyl?dikl?rin? onun t?dqiqatında daha geni? ??rh verilmi?, bu s?b?bd?n d? tarixi m?x?zl?rd?n g?tirdiyi sitatlar sonralar d?rslikl?ri b?z?mi?dir.
Alim bel? bir q?na?tl? razıla?ır: "Do?rudan da, XVII yuzild? boyuk ?ohr?t qazanmı? Koro?lu adlı ??xs ya?amı?dır. Az?rbaycan v? turkm?n variantlarında gost?rilir ki, Koro?lu tuk (daha d?qiq des?k, t?k?) tayfasından cıxmı? turkm?n idi v? onun atası sultan Murada xidm?t etmi?dir". H.Samuelyanın bu q?na?tl?rinin Arakel T?brizinin (1670-ci ild? olmu?dur) v? Eliyas Mu?eqin (XVIII ?sr) ?ahidliyin? ?sas?n ir?li surulduyunu bildir?n alim? gor?, bunlar eposun meydanag?lm? s?b?bl?rini v? yerini mu?yy?nl??dir?n yegan? m?nb?l?rdir. Arakel T?brizi ?ran ?ahı I Abbasın hakimiyy?ti dovrund?ki hadis?l?rd?n b?hs acmı? v? ba? ver?n usyana ba?cılıq ed?n ??xsl?rd?n birinin adının Koro?lu oldu?unu bildirmi?dir. Q?rib?dir ki, o, indi a?ıqların oxudu?u mahnıların coxunun da Koro?lu t?r?find?n qo?uldu?unu vur?ulayırdı. "Arakel T?brizi soyl?yirdi ki, usyankarlar ozl?rini "c?lalil?r" (?r?b sozu "c?lal" - m??hur, ?ohr?tli, qorxu yaradan dem?kdir) adlandırırdılar. Onlar ?aha v? t?r?fdarlarına qar?ı amansızcasına vuru?urdular. O yazırdı: "C?lalil?r monarxa butunlukl? tabe olmurdular; onların hec yerd? daimi ya?ayı? m?sk?nl?ri yox idi; qabaqlarına n? cıxırdı, hamısını da?ıdırdılar; haralara onlar haqqında hec bir m?lumat catmamı?dı, tez oralara uz tutur, soy?unculu?a ba?layır, q?nim?tl?r toplayır v? yerd? qalan h?r ?eyi oda atırdılar".
Bel?likl?, tarixi m?nb?l?rd? Koro?lunun ??xsiyy?ti haqqında ilk d?f? Arakel T?brizi ozunun 1662-ci ild? q?l?m? aldı?ı "Tarix" kitabında m?lumat vermi?dir. ??h?rl?rin kasıb ?halisinin v? k?nd camaatının usyan qaldırmasından b?hs acark?n o gost?rmi?dir ki, usyan ba?cılarının birinin adı Koro?ludur. Ovliya C?l?binin XVII yuzilliy? aid "S?yah?tnam?"sind? d? Koro?lu c?lalil?r h?r?katının ?n gork?mli numay?nd?l?rind?n biri t?k xatırlanmı?dır.
Paris nusx?sind? q?hr?manlar C?lali Koro?lu v? N?z?r C?lali adıyla verilir. Molla Cumanın duzub-qo?du?u dastanların birind? d? bu addan istifad? olunur: "C?lali M?h?mm?d v? Tavat xanım".
1571-1573-cu ill?rd? T?brizd? s?n?tkarlar v? ??h?r yoxsullarının boyuk bir usyanı olmu?dur. C?km?ci, mahud toxuyan, ?alvar-duz, d?v?ci, s?bz?fru? v? b. i?tirak etdiyi usyanı ?ah amansızcasına yatdırmı?dır. H.Rumlunun, ?.Mun?inin yazdıqlarına gor?, usyanda q?ssablar silki muhum rol oynamı?dır. H.Rumlu p?hl?van h?r?katının ba?cılarından birinin adının ?v?z oldu?unu yazır. ?.T.Petru?evski bunun Eyvaz ola bil?c?yi fikrini ir?li surur. P.?f?ndiyev faktlar uz?rind? muqayis?l?r apararaq bel? q?na?t? g?lir ki, Eyvaz ?v?zsiz bir p?hl?van, h?m d? Q?ssab Alının o?ludur. Bel? olduqda dastandakı Eyvazın tarixi ?v?z-Eyvazın prototipi olmasına ?ubh? yeri qalmır .
1577-1578-ci ill?rd? ?irvanda yeni bir xalq usyanı olmu?dur. Tarixci H.Rumlunun t?svir etdiyin? gor? usyan q?ddarcasına yatırılmı? v? onun i?tirikcılarından 400 n?f?rin ba?ı k?silib ?ahın sarayına gond?rilmi?dir. P.?f?ndiyev ?.P.Petru?evskiy? istinad?n gost?rirdi ki, Az?rbaycan k?ndl?rind? 35 nov vergi v? muk?ll?fiyyat t?tbiq edilirdi.
?nd?lib Qaracada?i 1804-cu ild? ?r?van istila edildiyi zaman rus ordusunun mayoru ?ubinin xahi?i il? soyda?larının dilind?n q?l?m? alıb sisteml??dirdiyi "folklor toplusu"nda Koro?lunun adı il? ba?lanan coxsaylı a?ıq ?eirl?ri verir.
Xalq q?hr?manı Koro?lunu saz-soz s?n?tkarı adı il? tanıtmaq ?n?n?si kec?n ?srin otuzuncu ill?rin?d?k davam etdirilmi?dir. Az?rbaycan EA-nın Memarlıq v? Arxeologiya ?nstitutunun arxivind?n tapdı?ımız 1938-ci il? aid bir "A?ıq ?eirl?ri" toplusunda Koro?lu adlı a?ı?a unvanlanan qo?ma v? g?raylılara rast g?lirik. Do?rudur, g?nc ?rto?rul Cavidin (Huseyn Cavidin o?lu) r?yi il? capa hazırlanmı? bu toplu mu?yy?n s?b?bl?rd?n i?ıq uzu gorm?mi?dir. El?c? d? ?eirl?r eposun ayrı-ayrı qolları il? s?sl??ir. Daha d?qiq des?k, m?zmununda eposun hadis?l?rini tam ?ks etdirir.
D.N.Tanasoglu koroglu (Turk oguz dastanı ) Ana Dili Grammatika hem Literatura Okumakları 5-ci Klasa icin Ki?inev 1990 s.70-71.
- Turk Dil Kurumu
- Gagavuz Destanları
- Prof.Dr.Nevzat Ozkan