De
Nederlanske Antillen
(
Papiamintsk
:
Antias Hulandes
) wienen oant
9 oktober
2010
in lan binnen it
Keninkryk fan de Nederlannen
, besteande ut fiif eilannen yn de
Karibyske See
dy't by twa eilannegroepen fan de
Lytse Antillen
hearre. De totale lanoerflakte wie 800 km², mei in ynwennertal fan 225.369 (2008). De befolkingstichtens lei dermei op 281,7/km² (2008). De haadsted en tagelyk fierwei de grutste sted fan de Nederlanske Antillen wiei
Willemsted
op it eilan
Kurasau
.
De Nederlanske Antillen, as oantsjutting fan alle Westyndyske eilannen fan it Keninkryk wurde al noch beskoge as ien fan de
sibskipslannen
.
De eilannen waarden oan de ein fan de 15e iuw troch
Alonso de Ojeda
untdekt en yn
1634
troch de
West-Yndyske Kompanjy
op de Spanjerts ferovere. Yn de rin fan de tiid wienen de eilannen in pear kear yn hannen fan oare Europeeske mogendheden en hienen se ?yn wikseljende gearstallings? ferskate bestjoersfoarmen. Oan dizze koloniale status kaam in ein doe't op 15 desimber
1954
nei acht jier underhanneljen it Statut foar it
Keninkryk fan de Nederlannen
troch
Nederlan
,
Suriname
en de Nederlanske Antillen undertekene waard. Op dat stuit bestienen de Nederlanske Antillen ut
Aruba
,
Bonere
,
Kurasau
,
Saba
,
Sint-Eustasius
en in part fan it eilan
Sint-Marten
.
Op
1 jannewaris
1986
krige
Aruba
in status apart. Dat hold yn dat Aruba de status fan lan binnen it Keninkryk krige. Tagelyk waard ofpraat dat Aruba op 1 jannewaris
1996
unofhinklik wurde soe. Yn
1994
waard op fersyk fan Aruba it foarutsjoch op unofhinklikheid foar Aruba skrast.
Op
2 novimber
2006
waard tusken Nederlan, Kurasau en Sint-Marten in akkoard sluten, op grun werfan dizze beide eilannen in status apart binnen it Keninkryk krigen soenen, lykas dy fan Aruba. Earder wienen al ofspraken makke der't Saba, Sint-Eustasius en Bonere de status fan
iepenbier lichem
by krigen, en dan ferlykber mei dy fan in Nederlanske gemeente. Nederlanske wetjouwing sil der under kondysjes yn it plak komme fan de Antiljaanske. De ynwenners meie stimme foar de
Twadde Keamer
en it
Jeropeesk Parlemint
. Kurasau en Sint-Marten halde har eigen wetjouwing. Der kaam in
Mienskiplik Hof fan Justysje
foar Nederlan, Kurasau en Sint-Marten. Nederlan naam de skulden fan de Antillen (4 miljard gune) oer. Yn ruil derfoar meie de eilannen gjin lienings mear ofslute. De Nederlanske Antillen soenen as lan binnen it Keninkryk op 15 desimber 2008 untbun wurde. Dat is lykwols net slagge. De beslissing waard nommen op it polityk oerlis fan 30 septimber 2009, dat op Kurasau fiere waard tusken steatssekretaris Ank Bijleveld fan Kenkrykrelaasjes en de ferantwurdlike politisy fan de Nederlanske Antillen en de ofsunderlike eilannen. Doe waard besletten dat de Nederlanske Antillen as lan op 10 oktober 2010 opheft wurde soenen. Op dy datum waarden
Kurasau en Sint-Marten selsstannige lannen binnen it Keninkryk. Bonere, Sint-Eustasius en Saba waarden bysundere gemeenten fan Nederlan.
Nederlanske Antillen
De Nederlanske Antillen bestienen ut fiif eilangebieten:
Aruba
, Bonere en Kurasau hearre ta de
Underwynske Eilannen
en lizze foar de kust fan
Fenezuela
(
Sud-Amearika
). De oare trije eilannen hearre ta
Boppewynske Eilannen
en lizze east fan
Porto Riko
.
It gebiet fan it Keninkryk op Sint-Marten is allinnich de sudlike helte fan it eilan
Sint-Marten
. De noardlike helte heart ta it Franske oerseeske departemint
Gwadelup
.
Ta de Nederlanske Antillen hearden ek in stikmannich lytsere eilannen, werunder:
Kurasau wie it grutste en befolkingsrykste eilan fan de Nederlanske Antillen. Bonere wie it twad-grutste en tinst befolke eilan. Karakteristyk foar Sint-Marten is it hege oantal butenlanners (ynwenners mei in oare as de Nederlanske nasjonaliteit): 49% fan de befolking komt earne oars wei. Op alle eilannen wurkje in soad arbeiders ut de regio: op de Boppewynske eilannen komme se meastentiids fan
Haity
, de
Dominikaanske Republyk
en
Porto Riko
, op de Underwynske eilannen komme se benammen ut Fenezuela.
Algemiene statistiken per eilan
(CBS Ned. Antillen, 2004)
| Gebiet
|
Oerflakte
|
Ynwennertal
|
Bef.tichtheid
|
| Aruba
|
180
|
103.065
|
573
|
| Bonere
|
288
|
10.185
|
35
|
| Kurasau
|
444
|
133.644
|
301
|
| Saba
|
13
|
1.424
|
88
|
| Sint-Eustasius
|
21
|
2.498
|
119
|
| Sint-Marten
|
34
|
33.119
|
974
|
| Totaal
|
800
|
180.870
|
303
|
De offisjele talen fan de Nederlanske Antillen wienen sunt 2007
Nederlansk
,
Ingelsk
en
Papiamintsk
. Papiamintsk is de folkstaal op de Underwynske eilannen. It is in kreoaltaal basearre op
Portegeesk
of
Spaansk
, mei in soad Nederlanske en ek Ingelske en
Franske
ynfloeden. Op de Boppewynske eilanden is Ingelsk de folkstaal. De skoallen wienen altyd Nederlansktalich, mar yn de leste jierren fan it lan wie besluten om op de basisskoallen it Papiamintsk en Ingelsk as underwiistaal yn te fieren. De middelbere skoallen bleaunen Nederlansktalich, omdat men gebruk makket fan itselde Sintraal Skriftlik Eineksamen as yn Nederlan en omdat in soad skoalbern nei de middelbere skoalle heger underwiis yn Nederlan folgje.
De
Antiljaanske literatuer
is benammen skreaun yn it Nederlansk en Papiamintsk, foar in lyts part ek yn it Ingelsk en Spaansk.
Meast sprutsen thustaal yn persinten fan de befolking, Folkstelling 2001
| Gebiet
|
Papiamintsk
|
Ingelsk
|
Nederlansk
|
Spaansk
|
Oars
|
| Aruba
|
69
|
8
|
6
|
13
|
3
|
| Bonere
|
75
|
3
|
9
|
12
|
2
|
| Kurasau
|
81
|
3
|
8
|
6
|
2
|
| Saba
|
1
|
88
|
2
|
5
|
4
|
| Sint-Eustasius
|
2
|
83
|
4
|
6
|
6
|
| Sint-Marten
|
2
|
68
|
4
|
13
|
13
|
| Trochstrings
|
65
|
16
|
7
|
6
|
5
|
De Nederlanske Antillen binne fierwei meast
roomsk-katolyk
. Derneist binne der op de Boppewynske eilannen grutte protestantske mienskippen (
pinkstergemeenten
,
metoadisten
,
baptisten
,
sandedeisadvintisten
en
anglikanen
). Op Kurasau en Sint-Marten bestiet derneist fan alds in frij grutte
Joadske
mienskip. Ek bestiet der op Kurasau en Sint-Marten in
moslimmienskip
.
De Nederlanske Antillen hienen twa bestjoerslagen, it lansregear en de (fiif) eilanbestjoeren. It lansregear fan de Antillen siet yn Willemsted op Kurasau.
De guverneur hat in dubele funksje: haad fan it regear as fertsjintwurdiger fan in keningshus yn de Keninkryksgebieten. Hy is net ferantwurdlik foar de besluten en dieden fan it regear.
De guverneur stie noed foar it algemien belang fan it Keninkryk en seach der op ta dat troch wetjouwings- en bestjoersorganen yn de Nederlanske Antillen gjin beslissings nomd waarden dy't de ienheid fan it Keninkryk skea dwaan koenen of dy't stridich binne mei de bepalingen fan it
Keninkryksstatut
of mei in ynternasjonale regeling. De utfierende macht lei by de guverneur yn gearwurking mei de Ried fan Ministers.
De guverneur waard deryn bystien troch in Ried fan Advys, dy't ut minstens fiif troch de guverneur sels beneamde leden bestie, dy't oer alle untwerpen fan lansferoarderingen, rykswetten, lansbesluten oer algemiene maatregels en soksoartige, advys utbringt. De guverneur is foarsitter fan dy ried, mar oefent dizze funksje allinnich ut by bysundere gelegenheden. In underfoarsitter, beneamd ut de leden fan de ried, hat de lieding fan de gewoane gearkomsten.
De Kening wie haad fan it regear fan de Nederlanske Antillen; de kening waard as sadanich fertsjintwurdige troch de guverneur. De Ministers wienenb ferantwurdlik oan de Staten.
It regear fan de Nederlanske Antillen waard foarme troch de guverneur (yn fertsjintwurdiging fan de kening) en de Ried fan Ministers. De Kening beneamde de guverneur by Keninklik Beslut en dy beneamde op syn beurt de ministers.
Tradisjoneel levere elk eilan fan de Nederlanske Antillen ministers foar it sintrale regear. De ministerried wie ferantwurding skuldich oan de folksfertsjintwurdiging, de
Steaten fan de Nederlanske Antillen
(te fergelykjen mei de
Twadde Keamer
yn Nederlan).
Foar de Nederlanske Antillen gou dat de Steaten de befolking fertsjintwurdigen. Se waarden by algemiene ferkiezings foar fjouwer jier keazen. De folksfertsjintwurdiging fan de Nederlanske Antillen bestie ut 22 leden (Kurasau 14, Bonere 3, Sint-Marten 3 en Saba en Sint-Eustasius elk 1). Tegearre mei de guverneur foarmen hja de wetjaande macht. De folksfertsjintwurdiging hie it rjocht fan amendemint, fan enkete en fan ynterpellaasje. Hja hienen ek it rjocht fan inisjatyf. De lansbegrutting moast troch harren goedkard wurde.
Elk eilangebiet hie in eigen bestjoer dat bestiet ut de
eilansried
, it
bestjoerskolleezje
en de
bewaldhawwer
. De eilansrieden fan Kurasau (21 leden), Bonere (9 leden), Sint-Marten (11 leden), Saba (5 leden) en Sint-Eustasius (5 leden) fertsjintwurdigen de befolking fan it eilangebiet. De leden waarden foar fjouwer jier keazen. It bestjoerskolleezje en de bewaldhawwer wienen ferlykber mei it kolleezje fan boargemaster en wethalders yn in Nederlanske gemeente. It bestjoerskolleezje foarme it deistich bestjoer fan it eilangebiet en fierde de besluten fan de Eilansried ut.
Binnen de
Jeropeeske Uny
hienen de Nederlanske Antillen de status fan
lannen en gebieten oersee
(LGO).
Yn 2010 binne Bonere, Saba en Sint-Eustasius Nederlanske gemeenten gelyk wurden. Kurasau en Sint-Marten binne krekt as Aruba autonome lannen binnen it
Keninkryk fan de Nederlannen
wurden. De Nederlanske Antillen binne dermei ophalden te bestean.
De ekonomy fan de Nederlanske Antillen stipe op trije pylders: it
toerisme
, de
ierdoalje
en de (finansjele) tsjinstferliening. De ynfloed en de groei fan eltse sektor ferskilt sterk fan eilan ta eilan. De oalje-yndustry, ferfierssektor, havenaktiviteiten en finansjele tsjinstferliening binne essinsjeel foar de ekonomy fan Kurasau. Willemsted hat ien fan de grutste havens yn de regio. De oare grutte eilannen hawwe har spesjalisearre yn de toeristyske sektor. De Antiljaanske ekonomy wie dertroch hiel bot op it butenlan oriintearre en foar in grut part ofhinklik fan ymport. De Nederlanske Antillen wienen gjin lid fan de
Jeropeeske Uny
, mar se wurde der wol mei assosjearre. Dat biedt in tal hannelsfoardielen. De Antilliaanske munt wie de
Antiljaanske gune
, dy't keppele wie oan de
Amerikaanske dollar
.
Alle jierren joech Nederlan help oan de Nederlanske Antillen. Dy help waard benammen ynsetten foar rjochtshanthavening, underwiis, bestjoerlike untwikkeling en duorsume ekonomyske untwikkeling.