De
Latynske skoalle
wie eartiids (foar de
19e iuw
) in skoaltype der't learlingen (allinnich jonges ut begoedige hushaldings) tariede waarden op de universiteit. It skoaltype wreide har oer gans Europa ut.
Destiids wie it
Latyn
de taal fan de
wittenskip
, en de kolleezjes op
universiteiten
waarden yn dizze taal jun. Kennis fan it Latyn wie essinsjeel foar elkenien dy't dy't hegere studzjes dwaan woe. It lesprogramma fan de Latynske skoalle bestie foar it meastepart ut Latyn. Oare fakken wienen fan mindere betsjutting.
In soad Nederlanske steden (under mear
Amsterdam
,
Rotterdam
,
De Haach
,
Dordrecht
- it aldste fan Nederlan,
Alkmaar
,
Gouda
,
Haarlim
,
Leien
, Dimter en
Grins
), hiene sunt de
14e iuw
in Latynske skoalle. Sunt de
16e iuw
waard ek it
Gryksk
opnomd yn it skoalprogramma.
Yn de
18e iuw
waard yn Nederlan de populariteit fan de Latynske skoallen minder, under mear troch de opkomst fan de "
Franske skoallen
", der't
Fransk
leard wurde koe (in taal dy't doe dwaande wie it Latyn te ferstjitten fan syn posysje as Europeesk
lingua franca
) en praktyske fakken lykas
boekhalden
.
Yn 1838 waard der yn Nederlan in underwiisherfoarming trochfierd, werby't de Latynske skoalle plak makke foar it
gymnasium
, in skoaltype der't Latyn noch hieltyd it wichtichste fak wie, mar wol folle mear tiid utlutsen waard foar de moderne talen (Fransk en
Dutsk
, bytiden ek
Ingelsk
),
wiskunde
en natuerwittenskippen. Yn de jierren nei 1838 waarden alle Latynske skoallen omset yn gymnasia.
It opskrift boppe de eardere Latyske skoalle yn Gouda :
"Praesidium atque decus quae sunt et gaudia vitae - Formant hic animos Graeca Latina rudes"
bestjut (frij oersetten) : 'Om ris ta steun, sieraad en boarne fan wille yn it libben te wezen, foarmje Gryksk en Latyn hjir de noch ruge geast'.
Yn
Fryslan
hawwe der latynske skoallen west yn Boalsert, Dokkum, Frjentsjer, Harns, De Jouwer, Kollum, Ljouwert, Snits en Warkum.
Boarnen, noaten en/as referinsjes:
|
- Henny van Dolder de Wit en Henkjan Sprokholt (red)
,
Van pechvogel tot bolleboos
, Gouda 1997.
|