Yn syn algemiene betsjutting is in katern in samling fan in tal yninoar skode tearde bleden perkamint of papier dy’t de basisienheid foarmje by it binen fan in boek of in brosjuere . Yn de terminology fan de boekbinerij is in katern eat dat untstiet troch ien folium of piano -fel foar printwurk opienfolgjend in tal kearen te tearen neffens it saneamde ynslachskema . Faak wurdt it fel hieltyd oer de midden teard; it tal siden fan in katern is dan in macht fan 2. By de produksje fan in boek wurdt in tal fellen printe en dernei ta katerns teard. Dan wurde dy katerns yn in bynstrjitte sammele ta in boekblok , der’t in omslach omhinne lime wurdt. As it fel faker as ienkear teard is, komme de siden earst los faninoar as it boek snien wurdt. Foarhinne waarden ek wol boeken ferkocht der’t de siden noch net fan lossnien wiene.

Skiednis [ bewurkje seksje | boarne bewurkje ]

It wurkjen mei katerns is untstien ut it bruken fan perkamint . Perkamint waard makke ut bistehuden en as it fel perkamint klear wie om te bruken waard it ien of mear kearen ploaid om it op it winske formaat te krijen. Der untstiene boekformaten ut as it yn folio (2°) better bekend as de foliant , yn kwarto (4°), yn oktavo (8°), yn duodesimo (12°) ensafuorthinne. De nammen fan it formaat binne oflaat fan it tal resultearjende folia yn it troch tearen foarme katern. Omdat de maksimale grutte fan it fel perkamint dat ut in hud makke wurde koe sawat festlei, stie it boekformaat dat troch it tearen untstie ek min ofte mear fest. In foliant wie dus it grutste boekformaat, it yn kwarto formaat wie mar heal sa grut ensafuorthinne.

Se koene katerns ek gearstalle troch meardere bifolia yninoar te skowen en sa te sammeljen yn in katern. Op dy wize koene katerns untstean dy’t net troch it midstroch tearen fan perkamint of papier makke wurde koene lykas de kwinion (kwintinion) besteande ut fiif bifolia of it trinion (ternion) mei trije bifolia. Yn de midsiuwen waard dy technyk brukt foar it gearstallen fan katerns frij algemien brukt en as it katern untstie troch tearen waard it hiel wol iepen snien foar it beskriuwen of beskilderjen mei miniatueren. It bifolium wie de ‘’wurkienheid’’ fan de skriuwer en de ylluminator.

It formaat joech ek in sekere status oan it boek mei. Sa wie it Houwelijck fan Jacob Cats yn 1647 te keap yn twa edysjes. De yn kwarto ferzje jilde fiif gune wylst de duodesimo edysje mar ien gune en fjouwer stuorren gou, mei oare wurden mar in fjirde fan de gruttere utjefte. ^[1]

Bifolium [ bewurkje seksje | boarne bewurkje ]

As in beprinte of beskreaun stik papier ienkear teard is, wurdt dat in bifolium of by fersin ek wol bifolio neamd. In bifolium telt twa folia of fjouwer siden. As de bleden yn in boek of manuskript net de side numere binne, dan wurdt praat oer folia. De twa siden fan in folium wurde oantsjut mei rekto en ferso .

Kwaternion [ bewurkje seksje | boarne bewurkje ]

In kwaternion bestiet ut fjouwer bifolia gearfoege ta ien katern. It kwaternion hat gjin streekrjocht ferban mei it boekformaat yn kwarto , ek yn in foliant kinne de katerns ut fjouwer bifolia bestean en dus kwaternions weze en om in kwaternion te meitsjen troch tearen fan it bled moat it net twa kear mar trije kear teard wurde. Yn hanskriften dy’t ut perkamint makke binne wie it kwaternion it meast brukte formaat om it boek gear te stallen, mar der waarden likegoed binions, trinions en kinions brukt. It is fan de term quaternion of quatern der’t it wurd katern fan oflaat is. ^[2] In kwaternion neame se ek wolris kwarto-yn-achten .

Krante [ bewurkje seksje | boarne bewurkje ]

De term katern wurdt ek brukt om in stik fan in krante of tydskrift mei oan te tsjutten. Ek der jildt dat ien beprinte fel papier meastentiids fjouwer siden telt. Inkeld is yn it katern in lytser stik papier ynfoege dat mar twa siden telt.

Boekformaat [ bewurkje seksje | boarne bewurkje ]

Ferskate boekformaten binne te werlieden ta it tearen fan in fel perkamint of papier ta in katern. Efterinoar oan:

• Folio : Ienkear oer de midden teard, twa folia, fjouwer siden (bygelyks 50 x 32 sm)
• Kwarto : Twa kear oer de midden teard, fjouwer folia, acht siden (sawat 32 x 25 sm).
• Oktavo : Trije kear oer de midden teard, acht folia, sechstjin siden (sawat 25 x 16 sm).

Utgeande fan inselde fel papier wurdt it boekformaat hieltyd behindiger, wat ta gefolch hat dat it boek tsjokker en/of yn ferskate dielen splist wurde moat.

By alde op papier printe boeken kinne jo ut de loop fan de keatlinglinen en de wetterlinen ^[3] ofliede hoe’t it katern teard waard. As de keatlinglinen rjochtop rinne giet it oer folio of oktavo, rinne se lizzend dan ha jo mei kwarto of duodesimo te krijen.