Det iarst sidj faan det
Fresk Lunrocht
(1485)
Det
Ualfresk Spriik
, en
waastgermaans spriik
, as det det foorluuper faan don neimuuds
fresk spriiken
. Hat as auerlowert uun rochtsbuken an uurkunden utj det 13. tu 16. juarhunert utj at lun twesken de
Weser Struum
an
Ijsselmeer
. Ualfresk wurd do uk uun
Nuurdfresklun
spreegen, man teksten diarfaan san ei auerblewen.
| Fering
|
Ualfresk
|
Ualingels
|
Ualplaattjiisk
|
Ualhuuchtjiisk
|
Uurgermaans
|
| feet
|
fet
|
fæt
|
fat
|
faz
|
*fat?
|
| maan
|
mon
|
mann
|
mon, man
|
man
|
*mann-
|
| muun
|
monath
|
monaþ
|
monath, manuth
|
manod
|
*m?n?þs
|
| wel
|
red
|
ræd
|
red, rad
|
rat
|
*raþ?
|
| oler
|
othar
|
oðer
|
oðar
|
andar
|
*anþeraz
|
| fiiw
|
fif
|
fif
|
fif
|
fimf
|
*fimf
|
| us
|
us
|
us
|
us
|
uns
|
*uns
|
| sark
|
tziurke
|
?iri?e
|
kirika
|
kirihha
|
*kirik?
|
| lei
|
ledza
|
le??an
|
leggian
|
legen
|
*lagjan?
|
| hingst
/
hoos
|
hors
|
hors
|
hors, hros
|
hros
|
*hruss?
|
Ualfresk noomer haa fjauer kaasen:
noominatiif
,
akusatiif
,
geenitiif
an
daatiif
.
- Tu bispal: th? b?m
a buum
, thi? erthe
at eerd
an thet skip
at skap
.
| Kaasus
|
Iantaal
|
Muartaal
|
Iantaal
|
Muartaal
|
Iantaal
|
Muartaal
|
| noominatiif
|
th? b?m
|
th? b?ma(r)
|
thi? erthe
|
th? ertha
|
thet skip
|
th? skipu
|
| akusatiif
|
thene b?m
|
th? b?ma(r)
|
th? erthe
|
th? ertha
|
thet skip
|
th? skipu
|
| geenitiif
|
thes b?mis
|
th?ra b?ma
|
there erthe
|
th?ra erth(en)a
|
thes skipes
|
th?ra skipa
|
| daatiif
|
th? b?ma
|
th? b?mum
|
there erthe
|
th? erthum
|
th? skipe
|
th? skipum
|
Ualfresk adjektiiwen hed en stark deklinatschuun an en swak deklinatschuun:
| Stark Deklinatschuun
|
| Faal
|
M.
|
W.
|
S.
|
Muartaal
|
| noominatiif
|
g?d
|
g?de
|
g?d
|
g?da, g?de
|
| akusatiif
|
g?d(e)ne, g?den
|
g?de
|
g?d
|
g?da, g?de
|
| geenitiif
|
g?des
|
g?d(e)re
|
g?des
|
g?d(e)ra
|
| daatiif
|
g?da, g?de
|
g?d(e)re
|
g?da, g?de
|
g?da, g?de
|
| Swak Deklinatschuun
|
| Faal
|
M.
|
W.
|
S.
|
Muartaal
|
| noominatiif
|
g?da
|
g?de
|
g?de
|
g?da
|
| akusatiif
|
g?da
|
g?da
|
g?de
|
g?da
|
| geenitiif
|
g?da
|
g?da
|
g?da
|
g?dena
|
| daatiif
|
g?da
|
g?da
|
g?da
|
g?dum
|
At Ualfresk hed stark werben an swak werben
- Bispal faan en stark werb,
nima
(nem):
Konjugatschuun faan en Stark Werb
nima
"nem"
| Indicatiif
|
| Persuun
|
Presens
|
Fergingenhaid
|
| 1. persuun iantaal (
ik
)
|
nime
|
nom
|
| 2. persuun iantaal (
du
)
|
nimest, nimst
|
nomest, nomst
|
| 3. persuun iantaal (
hi
of
hat
)
|
nimeth, nimth
|
nom
|
| muartaal (
wi
,
jam
of
jo
)
|
nimath
|
n?men
|
| Konjunktiif
|
| Persuun
|
Presens
|
Fergingenhaid
|
| iantaal (
ik
,
du
,
hi
an
hat
)
|
nime
|
n?me
|
| muartaal (
wi
,
jam
an
jo
)
|
nime, nimen
|
n?me, n?men
|
| Persuun
|
Imperatiiif
|
| iantaal
|
nim
|
| muartaal
|
nimeth
|
| Infinitiif an Partisipiin
|
| Infinitiif
|
nima
|
| Partisip Presens
|
nimande
|
| Partisip Perfekt
|
enimen, nimen
|
- Bispal faan en swak werb,
nera
(neere):
Konjugatschuun faan en Swak Werb
nera
"neere"
| Indicatiif
|
| Persuun
|
Presens
|
Fergingenhaid
|
| 1. persuun iantaal (
ik
)
|
nere
|
nerede
|
| 2. persuun iantaal (
du
)
|
nerist, nerst
|
neredest
|
| 3. persuun iantaal (
hi
of
hat
)
|
nereth
|
nerede
|
| muartaal (
wi
,
jam
of
jo
)
|
nerath
|
neredon
|
| Konjunktiif
|
| Persuun
|
Presens
|
Fergingenhaid
|
| iantaal (
ik
,
du
,
hi
an
hat
)
|
neri(e)
|
ner(e)de
|
| muartaal (
wi
,
jam
an
jo
)
|
neri(e)
|
ner(e)de
|
| Persuun
|
Imperatiiif
|
| iantaal
|
nere
|
| muartaal
|
nerath
|
| Infinitiif an Partisipiin
|
| Infinitiif
|
nera
|
| Partisip Presens
|
nerand
|
| Partisip Perfekt
|
nerid
|
Faan det
Fivelgo Rocht
(15. juarhunert):
1. Hueth is riucht? List ende kenst riuchtis ande godis.
Riuchtes
, thet queth rethelika thinga ande riuchtelika thinga, alsa bithiut hit thi paws. 2. Hwet queth thet wird
godis
? Nethelikera thinga and erlikera thinga, sprecht thi kaiser. 3. Hv monich riucht ister? Twa, en godelic ende en manslic; thet erste is thi onbern, thet other scoltu lernia; thet en hath
naturalis
, thet other
ciuilis
.
1. Wat as rocht? Wedenskap an weden faan't rocht an faan't gud.
Faan't rocht
, dat beduudet wis dingen an rochtelk dingen, so duudet det a paap. 2. Wat beduudet at wurd
faan it gud
? Natelk dingen an iarelk dingen, spreecht a keiser. 3. Hufol rochten san diar? Tau, en gotelk an en menskelk; det iarst as det uunbaaren, det oler skaal du liar; det ian het
naturalis
, det oler
civilis
.
- Heuser, W. (1903),
Altfriesisches Lesebuch mit Grammatik und Glossar
, Heidelberg: C. Winter. (
Archive.org
)
- Richthofen, K. (1840),
Friesische Rechtsquellen
, Berlin: Nikolaische Buchhandlung. (
Archive.org
)
