T?i sao chung ta co B? Quy t?c ?ng x? Chung
Chung toi tin vao vi?c trao quy?n cho nhi?u ng??i nh?t co th? đ? tham gia tich c?c vao cac d? an va khong gian Wikimedia, đ? hi?n th?c hoa t?m nhin c?a chung toi v? m?t th? gi?i n?i t?t c? m?i ng??i đ?u co th? chia s? kho tang ki?n th?c c?a nhan lo?i. Chung toi tin r?ng c?ng đ?ng c?ng tac vien c?a chung toi ph?i đa d?ng, c?i m? đon nh?n t?t c? cac nhom ng??i, va d? ti?p c?n nh?t co th?. Chung toi mu?n nh?ng c?ng đ?ng nay tr? thanh nh?ng moi tr??ng tich c?c, an toan va lanh m?nh cho t?t c? nh?ng ng??i tham gia (va mu?n tham gia). Chung toi cam k?t đ?m b?o r?ng c?ng đ?ng nay s? ti?p t?c nh? v?y, b?ng nhi?u cach trong đo co vi?c ap d?ng B? Quy t?c ?ng x? nay va đanh gia l?i đ? c?p nh?t n?u c?n. đ?ng th?i, chung toi mu?n b?o v? cac d? an c?a minh tr??c nh?ng ng??i lam t?n h?i ho?c bop meo n?i dung.
Phu h?p v?i s? m?nh c?a Wikimedia, t?t c? nh?ng ng??i tham gia vao cac d? an va khong gian c?a Wikimedia s?:
- giup t?o ra m?t th? gi?i trong đo m?i ng??i co th? t? do chia s? kho tang tri th?c
- tr? thanh m?t ph?n c?a m?t c?ng đ?ng toan c?u n?i khong co thanh ki?n va đ?nh ki?n, va
- n? l?c h??ng t?i s? chinh xac va kh? n?ng ki?m ch?ng trong t?t c? cac n?i dung c?a minh.
B? Quy t?c ?ng x? Chung (BQT?XC) nay đ?t ra m?t t?p cac h??ng d?n t?i thi?u v? hanh vi đ??c mong đ?i l?n khong đ??c ch?p nh?n. B? Quy t?c ap d?ng cho t?t c? nh?ng ng??i t??ng tac va đong gop vao cac d? an va khong gian Wikimedia tr?c tuy?n va ngo?i tuy?n. Nh?ng ng??i nay bao g?m cac c?ng tac vien m?i va lau n?m, cac nhan vien trong cac d? an, nh?ng ng??i t? ch?c va nh?ng ng??i tham gia s? ki?n, cac nhan vien va thanh vien h?i đ?ng qu?n tr? c?a cac chi nhanh va nhan vien va thanh vien h?i đ?ng qu?n tr? c?a Wikimedia Foundation. B? Quy t?c ap d?ng cho t?t c? cac d? an, khong gian k? thu?t, nh?ng s? ki?n tr?c ti?p va tr?c tuy?n c?a Wikimedia, c?ng nh? cac tr??ng h?p sau:
- Cac t??ng tac ca nhan, cong khai va ban cong khai
- Nh?ng cu?c th?o lu?n v? s? b?t đ?ng va nh?ng bi?u đ?t v? tinh đoan k?t gi?a cac thanh vien c?ng đ?ng
- Cac v?n đ? v? phat tri?n k? thu?t
- Cac ph??ng di?n v? đong gop n?i dung
- Cac tr??ng h?p đ?i di?n cho cac chi nhanh/c?ng đ?ng v?i cac đ?i tac ben ngoai.
1 ? Gi?i thi?u
B? Quy t?c ?ng x? Chung đ?nh chu?n hanh vi c?ng tac trong cac d? an Wikimedia tren toan th? gi?i. Cac c?ng đ?ng co th? b? sung cho tai li?u nay đ? phat tri?n cac chinh sach co tinh đ?n b?i c?nh v?n hoa va xa h?i t?i đ?a ph??ng, đ?ng th?i duy tri cac tieu chi đ??c li?t ke ? đay nh? tieu chu?n t?i thi?u.
B? Quy t?c ?ng x? chung ap d?ng cong b?ng cho t?t c? cac Wikimedian ma khong co b?t k? ngo?i l? nao. Nh?ng hanh đ?ng đi ng??c v?i B? Quy t?c ?ng x? chung co th? d?n đ?n cac hinh ph?t. Nh?ng hinh ph?t nay co th? đ??c th?c thi b?i cac nhan vien đ??c ch? đ?nh (n?u phu h?p trong b?i c?nh đ?a ph??ng c?a h?) va/ho?c b?i Wikimedia Foundation v?i t? cach la ch? s? h?u h?p phap c?a cac n?n t?ng.
2 ? Hanh vi đ??c ki v?ng
T?t c? cac Wikimedian, du la bien t?p vien m?i hay lau n?m, la nhan vien c?ng đ?ng, thanh vien ho?c thanh vien h?i đ?ng qu?n tr? hay nhan vien c?a Wikimedia Foundation, đ?u ph?i ch?u trach nhi?m v? hanh vi c?a chinh h?.
? t?t c? cac d? an, khong gian va s? ki?n c?a Wikimedia, hanh vi s? đ??c xay d?ng d?a tren s? ton tr?ng, v?n minh, t?p th?, đoan k?t va quy?n cong dan t?t. đi?u nay ap d?ng cho t?t c? nh?ng ng??i đong gop va nh?ng ng??i tham gia trong qua trinh t??ng tac c?a h? v?i t?t c? nh?ng ng??i đong gop va ng??i tham gia, khong co ngo?i l? d?a tren tu?i tac, khuy?t t?t v? th? ch?t ho?c tinh th?n, ngo?i hinh, qu?c gia, ton giao, dan t?c va n?n t?ng v?n hoa, đ?ng c?p, t?ng l?p xa h?i, kh? n?ng ngon ng? l?u loat, khuynh h??ng tinh d?c, b?n d?ng gi?i, gi?i tinh ho?c l?nh v?c ngh? nghi?p. Chung toi c?ng s? khong đ?a ra ngo?i l? d?a tren v? th?, k? n?ng ho?c thanh tich trong cac d? an ho?c phong trao c?a Wikimedia.
?
2.1 ? Ton tr?ng l?n nhau
Chung toi mong mu?n t?t c? cac Wikimedian th? hi?n s? ton tr?ng đ?i v?i ng??i khac. Khi giao ti?p v?i m?i ng??i, du trong moi tr??ng Wikimedia tr?c tuy?n hay ngo?i tuy?n, chung ta s? ton tr?ng l?n nhau.
đi?u nay bao g?m nh?ng khong gi?i h?n ?:
- Th?c hanh s? th?u c?m
. Hay l?ng nghe va c? g?ng hi?u nh?ng đi?u ma nh?ng ng??i lien quan đ?n Wikimedia co ngu?n g?c khac nhau mu?n noi v?i b?n. Hay s?n sang đ?t cau h?i va đi?u ch?nh s? hi?u bi?t, k? v?ng va hanh vi c?a chinh b?n v?i t? cach la m?t Wikimedian.
- Hay xu?t phat t? thi?n chi va th?c hi?n nh?ng ch?nh s?a co tinh xay d?ng
; đong gop c?a b?n s? c?i thi?n ch?t l??ng c?a d? an ho?c cong vi?c. Cung c?p va nh?n ph?n h?i m?t cach t? t? va b?ng thi?n chi. Nh?ng l?i phe binh nen đ??c đ?a ra m?t cach nh?y c?m va xay d?ng. T?t c? cac Wikimedian nen gi? đ?nh r?ng, tr? khi co b?ng ch?ng th? hi?n đi?u ng??c l?i, nh?ng ng??i khac co m?t ? đay đ? h?p tac trong vi?c nang cao ch?t l??ng c?a cac d? an, nh?ng đi?u nay khong nen đ??c s? d?ng đ? bi?n minh cho nh?ng l?i noi co tac đ?ng tieu c?c.
- Ton tr?ng cach cac c?ng tac vien t? g?i va mo t? v? b?n than h?
. M?i ng??i co th? s? d?ng cac t? ng? c? th? đ? mo t? b?n than h?. đ? th? hi?n s? ton tr?ng, hay s? d?ng nh?ng t? ng? nay khi giao ti?p v?i ho?c noi v? nh?ng ng??i nay, trong tr??ng h?p kh? thi v? m?t ngon ng? ho?c k? thu?t. Cac vi d? bao g?m:
- Cac nhom dan t?c co th? s? d?ng m?t ten c? th? đ? mo t? b?n than h?, thay vi ten ma nh?ng ng??i khac t?ng s? d?ng;
- M?i ng??i co th? co ten ma s? d?ng cac ch? cai, am thanh ho?c t? trong ngon ng? c?a h? ma b?n co th? th?y khong quen thu?c;
- Nh?ng ng??i bi?u th? khuynh h??ng tinh d?c ho?c b?n d?ng gi?i c? th? c?a minh b?ng ten ho?c đ?i t? đ?c bi?t;
- Nh?ng ng??i co khuy?t t?t v? th? ch?t ho?c tinh th?n c? th? co th? s? d?ng cac t? ng? c? th? đ? mo t? b?n than h?
- Trong cac cu?c g?p g? tr?c ti?p, chung toi s? c?i m? v?i m?i ng??i va chung toi s? l?u y đ?n va ton tr?ng s? thich, ranh gi?i, s? nh?y c?m, truy?n th?ng va yeu c?u c?a m?i ng??i.
2.2 ? Phep l?ch s?, tinh t?p th?, s? t??ng tr? va tinh th?n cong dan t?t
Chung toi n? l?c đ? th?c hi?n nh?ng hanh vi sau:
- Phep l?ch s?
la l?i hanh x? hoa nha trong hanh vi va l?i noi gi?a m?i ng??i, k? c? ng??i l?.
- Tinh t?p th?
la s? h? tr? than thi?n ma nh?ng ng??i tham gia vao cung m?t n? l?c chung danh cho nhau.
- S? t??ng tr?
va
tinh th?n cong dan t?t
co ngh?a la ch? đ?ng ganh vac trach nhi?m trong vi?c đ?m b?o r?ng cac d? an Wikimedia la nh?ng khong gian lam vi?c hi?u qu?, d? ch?u va an toan, va đong gop cho S? m?nh Wikimedia.
đi?u nay bao g?m nh?ng khong gi?i h?n ?:
- C? v?n va hu?n luy?n
: Giup nh?ng ng??i m?i lam quen va co đ??c nh?ng k? n?ng thi?t y?u
- H? tr? nh?ng c?ng tac vien khac
: Giup h? m?t tay khi h? c?n h? tr?, va len ti?ng benh v?c h? khi h? b? đ?i x? theo cach khong x?ng v?i hanh vi đ??c k? v?ng theo B? Quy t?c ?ng x? Chung
- Ghi nh?n va ghi cong cho nh?ng ph?n vi?c ma c?ng tac vien lam
: Cam ?n h? vi đa giup đ? va lam vi?c. Tran tr?ng nh?ng n? l?c c?a h? va ghi nh?n cong s?c khi phu h?p
3 ? Hanh vi khong đ??c ch?p nh?n
B? Quy t?c ?ng x? Chung nh?m giup cac thanh vien c?ng đ?ng xac đ?nh cac tinh hu?ng co hanh vi x?u. Nh?ng hanh vi sau đ??c coi la khong th? ch?p nh?n đ??c trong phong trao Wikimedia:
3.1 ? S? qu?y r?i
đi?u nay bao g?m b?t k? hanh vi nao ch? y?u nh?m m?c đich đe d?a, gay ph?n n? ho?c lam kho ch?u m?t ng??i ho?c b?t k? hanh vi nao ma xet m?t cach h?p ly thi h? qu? chinh co kh? n?ng x?y ra cao nh?t la nh?ng c?m xuc tieu c?c đo. Hanh vi co th? b? coi la qu?y r?i n?u hanh vi đo v??t qua m?c ch?p nh?n ma co th? k? v?ng ? m?t ng??i bi?t suy ngh? đung sai trong m?t moi tr??ng toan c?u, đa v?n hoa. Hanh vi qu?y r?i th??ng di?n ra d??i hinh th?c ng??c đai v? c?m xuc, đ?c bi?t la đ?i v?i nh?ng ng??i ? v? tri d? b? t?n th??ng va co th? bao g?m vi?c lien l?c v?i n?i lam vi?c ho?c b?n be va thanh vien gia đinh đ? đe d?a ho?c lam h? x?u h?. Trong m?t s? tr??ng h?p, hanh vi khong đ?n m?c qu?y r?i xet trong m?t tr??ng h?p đ?n l? nh?ng co th? tr? thanh hanh vi qu?y r?i n?u l?p đi l?p l?i. Qu?y r?i bao g?m nh?ng khong gi?i h?n ?:
- Xuc ph?m
: Vi?c nay bao g?m m?t sat, s? d?ng l?i noi t?c t?u ho?c đ?nh ki?n, va b?t k? vi?c t?n cong nao d?a tren đ?c đi?m ca nhan. Xuc ph?m co th? h??ng đ?n cac đ?c đi?m quan sat đ??c nh? tri thong minh, ngo?i hinh, dan t?c, ch?ng t?c, ton giao (ho?c khong co ton giao), v?n hoa, đ?ng c?p, xu h??ng tinh d?c, gi?i tinh, gi?i, khuy?t t?t, tu?i tac, qu?c t?ch, đ?ng phai chinh tr? ho?c cac đ?c đi?m khac. Trong m?t s? tr??ng h?p, nh?ng l?i ch? gi?u, m?a mai ho?c gay h?n l?p đi l?p l?i khi xet t?ng th? s? t?o thanh s? l?ng m?, cho du nh?ng l?i l? rieng l? co th? khong b? coi la nh? v?y.
- Qu?y r?i tinh d?c
: S? theo đu?i ho?c ve van v? tinh d?c d??i b?t k? hinh th?c nao đ?i v?i ng??i khac khi ng??i đo bi?t ho?c trong ch?ng m?c h?p ly ph?i bi?t r?ng s? theo đu?i đo la khong đ??c đon nh?n ho?c trong cac tinh hu?ng ma s? đ?ng thu?n khong th? đ??c trao đ?i.
- đe d?a
: Ng? y m?t cach ro rang ho?c bong gio v? kh? n?ng x?y ra b?o l?c th? ch?t, s? x?u h? khong chinh đang, t?n h?i danh ti?ng khong chinh đang va phi ly, ho?c d?a n?t b?ng cach đ? c?p đ?n v? ki?n phap ly vo c? đ? th?ng m?t cu?c tranh cai ho?c bu?c ai đo ph?i c? x? theo cach b?n mu?n.
- Khuy?n khich lam h?i ng??i khac
: Vi?c nay bao g?m khuy?n khich ng??i khac t? lam h?i b?n than ho?c t? sat c?ng nh? khuy?n khich ai đo th?c hi?n cac cu?c t?n cong b?o l?c vao ben th? ba.
- Ti?t l? d? li?u ca nhan (Doxing)
: chia s? thong tin ca nhan c?a nh?ng c?ng tac vien khac, ch?ng h?n nh? ten, n?i lam vi?c, đ?a ch? th?c ho?c email ma khong co s? đ?ng y ro rang c?a h?, ho?c trong cac d? an Wikimedia ho?c ? n?i khac, ho?c chia s? thong tin lien quan đ?n ho?t đ?ng Wikimedia c?a h? ben ngoai cac d? an.
- đeo bam
: đi theo m?t ng??i t? d? an nay sang d? an khac va lien t?c ch? trich cong vi?c c?a h? v?i y đ?nh lam h? kho ch?u ho?c n?n long. N?u cac v?n đ? v?n ti?p di?n sau nh?ng n? l?c đ? trao đ?i thong tin va c?i t?o, cac c?ng đ?ng co th? c?n ph?i gi?i quy?t nh?ng hanh vi nay thong qua cac quy trinh c?ng đ?ng đa đ??c thi?t l?p.
- Ch?i kh?m
: C? y lam gian đo?n cu?c tro chuy?n ho?c đ?ng bai co y x?u đ? c? tinh khieu khich.
3.2 ? L?m d?ng Quy?n l?c, đ?c quy?n ho?c ?nh h??ng
Vi?c l?m d?ng x?y ra khi m?t ng??i nao đo ? m?t v? tri th?c s? ho?c t?o ?n t??ng la co quy?n l?c, đ?c quy?n ho?c t?m ?nh h??ng co hanh vi thi?u ton tr?ng, đ?c ac va/ho?c b?o l?c đ?i v?i ng??i khac. Trong nh?ng moi tr??ng c?a Wikimedia, vi?c nay th??ng di?n ra d??i d?ng ng??c đai b?ng l?i noi ho?c tam ly va co th? đan xen v?i hanh vi qu?y r?i.
- L?m d?ng ch?c v? c?a cac nhan vien c?ng đ?ng, vien ch?c va nhan vien d? an
: s? d?ng quy?n h?n, ki?n th?c ho?c ngu?n l?c theo y c?a cac nhan vien c?ng đ?ng đ??c ch? đ?nh, c?ng nh? cac vien ch?c va nhan vien d? an c?a Wikimedia Foundation ho?c cac chi nhanh c?a Wikimedia, đ? h?m d?a ho?c đe d?a ng??i khac.
- L?m d?ng tham nien va quan h?
: S? d?ng v? tri va danh ti?ng c?a m?t ng??i đ? đe d?a ng??i khac. Chung toi k? v?ng r?ng nh?ng ng??i co kinh nghi?m va m?i quan h? đang k? trong phong trao c?n đ?c bi?t c?n tr?ng khi hanh x? vi nh?ng binh lu?n thi?u thi?n c?a h? co th? d?n đ?n s? ph?n đ?i d? d?i ngoai y mu?n. Nh?ng ng??i co quy?n uy trong c?ng đ?ng co đ?c quy?n c? th? la đ??c coi la đang tin c?y va khong đ??c l?m d?ng đi?u nay đ? t?n cong nh?ng ng??i khong đ?ng y v?i h?.
- Thao tung v? tam ly
: V?i ac tam, khi?n ai đo nghi ng? nh?n th?c, giac quan ho?c s? hi?u bi?t c?a chinh h? v?i m?c tieu gianh chi?n th?ng trong m?t cu?c tranh lu?n ho?c bu?c ai đo ph?i c? x? theo cach b?n mu?n.
3.3 ? Pha ho?i n?i dung va s? d?ng sai cac d? an
C? y tung ra n?i dung thien l?ch, sai s? th?t, khong chinh xac ho?c khong đung đ?n ho?c c?n tr?, ng?n c?n ho?c gay kho kh?n cho vi?c t?o (va/ho?c duy tri) n?i dung. đi?u nay bao g?m nh?ng khong gi?i h?n ?:
- Vi?c nhi?u l?n xoa b? tuy ti?n ho?c khong co ly do b?t k? n?i dung nao ma khong co s? th?o lu?n thich h?p ho?c đ?a ra l?i gi?i thich
- Thao tung n?i dung m?t cach co h? th?ng đ? ?u ai nh?ng cach di?n gi?i c? th? v? s? ki?n ho?c quan đi?m (c?ng b?ng cach khong trung th?c ho?c c? y bop meo vi?c trinh bay cac ngu?n thong tin va thay đ?i cach so?n n?i dung bien t?p đung đ?n)
- Ngon t? kich đ?ng s? thu h?n d??i b?t k? hinh th?c nao ho?c ngon ng? phan bi?t đ?i x? nh?m ph? bang, l?ng m?, kich đ?ng thu h?n ch?ng l?i cac ca nhan ho?c nhom tren c? s? con ng??i ho?c ni?m tin ca nhan c?a h?
- Vi?c s? d?ng cac ky hi?u, hinh ?nh, danh m?c, th? ho?c cac lo?i n?i dung khac co tinh ch?t đe d?a ho?c gay h?i cho ng??i khac ben ngoai ng? c?nh c?a vi?c s? d?ng đ? tra c?u va tim thong tin. đi?u nay bao g?m ap d?ng nh?ng ph??ng k? len n?i dung nh?m m?c đich g?t ra ho?c t?y chay.