Hinduisma er ein heimsatrunaður . Indiska trugvin, hinduisma, varð grundað fyri fleiri enn 5000 arum siðan. Hindar trugva a nogvar gudar, og flestu hindar trugva a endurføðing. Hindu er persiskt orð fyri India . Kendasta teknið hja hinduismuni er orðamyndin OM, ið er gud a okkara mali .

Atrunaðurin hevur ongan stovnara og ongar skrifitir ^[1] , men istaðin eru elstu hindulærurnar i Rigvedakvæðunum, ið eru elstu atrunaðarligu bokmentir i India . Nu eru nogvir hindu truarflokkar, og to at teir trugva a somu gudarnar, hava teir to ikki somu trugv. Tað, sum eyðkennir hinduisma, er karma , læran at folk eru merkt av, hvat ið tey gjørdu i undanfarnum livum, og hvat ið tey fara at gera i komandi tiðum. Flestu trugva, at menniskjan hevur sal, sum ikki doyr, men fer ur einum kroppi i annan. Eru folk goð, verða tey endurfødd til betri liv, men tey kunnu eisini, eru tey ond, verða endurfødd sum djor , til dømis skordjor . Ti er tað, at dyr og menniskjur verða mett eins. Tað ræður ti um at gerast betri, so at tað slepst undan endurføðing. Soleiðis kemst i Mokshastøðuna.

Hinduisman lærir, at eingin ma slaa i hel ella gera seg inn a onnur ^[2] . Prestar gera tænastu i templunum. Folk koma hagar at biðja og ofra blomstur ella mat. Ta ið maturin er signaður, verður hann byttur imillum tey trugvandi ella latin teimum fatæku.

Upprunasøgan [ rætta | rætta wikitekst ]

Hinduisma er tann trið elsti atrunaður i heiminum og varð til i India fyri fleiri enn 5000 arum siðan ^[3] . Hinduisman tok seg upp i India um 1750 f.Kr. Um 1500 f.Kr. kemur induevropiskt folk, nevnt ariar , til India ur Miðasia, og gamla indusmentanin fer til grundar. Sum tiðin leið, vorðu ariar og upprunafolkið blandað saman, og burtur ur ti spratt onnur mentan og nyggj truarlæra, hinduisman . Samfelagið varð skift i fyra stættir - prestastættin, hernaðarsættin, bondastættin, keypsmansstættin og niðasta stættin, sum voru tey, ið tæntu hinum stættunum.

Landið varð bytt sundur i nogv furstadømi, og furstarnir ur hernaðarstættini høvdu politiska valdið. Harafturat varð samfelagið bytt sundur i nogvar ymiskar kastur, sum voru skipaðar eftir ætt og starvi. Elstu atrunaðarligu bokmentirnar , sum eru varðveittar i India, eru umleið 3000 ara gomlu Rigvedakvæðini. Tey halda sin uppruna imillum ariarnar, men hinduisma hevur eisini djupar røtur i gomlu indusmentanini.

Gudar [ rætta | rætta wikitekst ]

Hinduisman hevur triggjar høvuðsgudar, skaparin Brahma , uppihaldarin Vishnu og oyðileggjarin Shiva . Umframt tað er eitt otal (eini 330 mio. i tali ^{[4] [5]} ) av øðrum gudum, sum tey hava at halda seg til i dagliga yrki. Gudarnir kunnu vera forfedranna andar. Gomur indisk kvæði, tað gitnasta er Mahabharata , siga fra gudunum og bardaga teirra við tað onda. Nogvir hindugudar eru i ætt.

Flestu hindar taka framum ein gud, sum teir tilbiðja. Men teir triggir gudarnir, Shiva, Vishnu og Brahma, hava meira at siga enn allir hinir. Teir halda eisini, at mangt i naturini er heilagt. Teir meta eisini fleiri dyr at vera heilag, sum kyr , krokudillur , apur og ormar . Hesi dyr eru friðað, og ti ma eingin gera teimum onaðir. Um onkur etur neytakjøt, trugva teir, at hann er æviga glataður.

Listi [ rætta | rætta wikitekst ]

• Brahma er skaparin við fyra andlitum, og ti sær hann alt. Flestu hinduar trugva a mangar gudar, men at ein hevur skapað tilveruna - Brahma.
• Shiva er oyðarin, sum ræður fyri bæði livi og deyða og øllum, sum er i heiminum. Ta ið Shiva dansar, skapar hann liv. Hindugudurin Shiva er eisini gudur fyri goðum og illum. Mangir hinduar hava myndir ella standmyndir av Shiva heima við hus.
• Visnu er mildari enn tann grummi Shiva, og kemur til jarðar at halda frið og landaskil. Vishnu er eisini hann, ið varðveitir, hann hevur tiggju ymisk skapilsi.
• Krishna er best umtokti hindugudurin, og allastaðni i India eru myndir av honum. Krishna er imynd av Vishnu og i frumsagnunum verður sagt fra, hvussu menniskjaligur hann var. Hesin tølandi og fagri gudur var eitt oviðeiriligt barn, sum, ta ið tað var vaksið til mans, elskaði alt og vann a ti onda.

Halgidagar [ rætta | rætta wikitekst ]

• Dussehra : 10 daga veitsla i sept - okt ^[6] .
• Nyggjarshald .
• Janmashtami : Veitsla i aug - sept . Kristhna til heiðurs.
• Holi : Tveir daga veitsla um varið.
• Tempulveitslur : Verða hildnar a hvørjum ari.
• Diwali : Veitsla fyri ljosinum.

Stættarbytið [ rætta | rætta wikitekst ]

Ein og hvør hindi er føddur i avisa kastu og avisan bolk, og hetta ger av støðu hansara i samfelagnum. Høvuðsstættirnir voru fyra - prestarnir, handverkarnir, hermenninir og bøndurnir. Hesir stættir foru við tiðini sundur i hundraðtals aðrar stættir, til dømis hevði hvørt handaverk sin stætt. Stættirnir høvdu hvør sitt framerki brent inn i pannuna ella a okkurt annað asynligt stað a stættarlimunum, so at øll skuldu siggja, hvønn stætt, ið tey hoyrdu til ^[7] . Eingin matti skifta stætt, og felagsskapur stættanna millum ella giftarmal var ologligt. Giftust tvey ur hvør sinum stætti, voru tey utihyst av stættunum og itu ta paria, sum merkir stættarleys. Tey stættarleysu voru vanvird og hildin at vera orein, tey mattu halda seg burtur fra øðrum og livdu ofta i trongum korum. Hoast stættarbytið nu er avtikið við log, situr tað so fast i hindiska folkinum, at tað koma at ganga nogv ar, aðrenn tað hevur mist sina megi millum manna.

Reglur eru enn, sum siga, hvussu folk ur ymsum kastum skulu fara hvør við øðrum, ella um tey kunnu giftast. Hjunaband og husliv hava nogv at siga hja hindum. Ofta gera foreldrini av, hvørjum børn teirra skulu giftast við. Konufolkini halda seg til sitt og akta papan ella mannin. Tey gera stort brudleyp. Bruður og bruðgomur fara i stasilig klæði, og skrydd við blomstrum geva tey hvørt øðrum hatiðarlig lyfti framman fyri heilagum manni.

Heilaga ain [ rætta | rætta wikitekst ]

Mesta folkið i India eru hinduar (80,5 % av ti samlaðu folkinum ^[8] ), og halgasti byur teirra er Varanasi norðarlaga i India . Byurin er við anna Ganges . Hinduar halda størstu anna i India, Ganges, vera heilaga. Teir halda, at tvaar tu tær i henni, verður øll synd vaskað burtur av tær. Hvørt ar koma fleiri millionir pilagrimar til Varanasi at baða sær i anni. I Veranasi standa eini 400 gudatempul, sum trugvandi hinduar valla til fleiri ferð um arið, og fram við Gangesanni standa eitt otal av gistihusum. Gistihusini eru altið full av folki, sum er komið hagar at bugva, meðan tey tvaa sær i Gangesanni, ella at verða har sinar seinastu dagar. Hinduarnir vona, at ta ið teir eru deyðir, skulu teir verða brendir og stroyddir ut i Gangesanna.

Keldur [ rætta | rætta wikitekst ]

1. ↑ http://www.religioustolerance.org/hinduism.htm
2. ↑ http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/hinduethics/capitalpunishment.shtml
3. ↑ http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/ataglance/glance.shtml
4. ↑ http://www.skoleforum.com/stiler/analyse/det.aspx?id=2207
5. ↑ Joe David Brown; Time-Life Books (1961): "Though the popular figure of 330 million is not the result of an actual count but intended to suggest infinity, the Hindu pantheon in fact contains literally hundreds of different deities [...]"
6. ↑ http://www.bbc.co.uk/religion/religions/hinduism/
7. ↑ http://www.religionfacts.com/hinduism/things/tilak.htm
8. ↑ "Archive copy" . https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html . Heintað 2011-07-11 .  

Si miðlasavnið

≫ Hinduisma ≪ i Wikimedia Commons .