Uxmal
maia
zibilizazioko gune arkeologiko bat da,
Yucatan penintsulaan
kokatua,
Yucatan
estatuan,
Mexikon
.
Merida
estatu hiriburutik 78 km hegoaldera dago, Santa Elena udalerrian.
Leku izena prehispanikoa da eta antzinako maieraz
Hirutan eraikia
esan nahi du, nahiz eta aditu batzuk zalantzan ipini esanahi hori. Uxmal
u??mal
ahoskatzen da
[1]
, eta ez
uks?mal
.
Uxmalgo eraikinak
Puuc
estilokoak dira, behe horma lisoen gainean oso
friso
apainduekin. Apaindura hauek maien etxoletan oinarrituta daude, zutabetxo zilindrikoekin (etxolen hormak egiteko kanaberak irudikatuz) eta irudi
trapezoidalekin
(lastozko estalkiak irudikatuz). Beste apaindura ugari ere agertzen da, hala nola, suge txirikordatuak, askotan burubikoak,
Chaac
euriaren jainkoaren maskarak eta aho irekiko lumadun sugeak. Eraikinek bertako topografiaz baliatzen dira garaiera eta bolumen handia lortzeko. Hauen artean daude
Igarlearen piramidea
, bost mailakoa, eta
Gobernadorearen jauregia
, 1.200m² baino gehiago dituena.
Hiriaren erreferentzia idatzi zaharrenak Chumayelgo
Chilam Balam
delakoetan agertzen da (maien historia kontatzen diren idazkiak, latindar alfabetoan). Oinarri honekin, eta pilota jokalekuko eraztunetan agertzen diren idazkunen arabera, badirudi Uxmal VII. mendean sortu zela,
Aro Klasikoan
.
Chilam Balam
idatzien arabera, bigarren okupazioa X. mendean izan zen,
Tutul xiu
etniakoek egina. Gizatalde honek
nahua
elementuak barneratu zituen, hala nola,
Tlaloc
eta
Quetzalcoatl
jainkoen gurtza. Chaac jainkoaren irudikapena aurretikoa da, Puuc eskualde osoan zegoen
urarekiko
menpekotasuna zela-eta.
Xiu familiaren agintaldian eraikin ugari egin ziren eta hiriak botere handia lortu Yucatan mendebaldean. Aldi batez,
Chichen Itza
hiri-estatuarekin ere aliantza egin zuen, maia eskualdeko iparralde osoa kontrolpean edukiz. 1200 ondoren, ordea, ez dirudi eraikin garrantzitsu gehiagorik egin zenik, ziur asko Chichen Itzarekin zuen aliantza hautsi eta boterearen erdigunea
Mayapan
hirira lekualdatu zelako. Xiutarrek Mani hirira aldatu zuen hiriburua eta Uxmalgo biztanleriak gutxira egin zuen.
Espainiarrek penintsula konkistatu ostean (non xiutarrak espainiarrekin elkartu ziren), agiri kolonial goiztiarren arabera, hein batean bizileku garrantzitsua zen Uxmal. Baina bertan espainiar herririk sortu ez zenez, gainbeheratu eta ia guztiz hustu zen.
Hauek dira Uxmalgo eraikin esanguratsuenak:
- Igarlearen piramidea (
Piramide del adivino
)
- Mojen lau-aldekoa (
Cuadrangulo de las monjas
)
- Pilota jokalekua (
Juego de pelota
)
- Gobernadorearen jauregia (
Palacio del gobernador
)
- Dortoken etxea (
Casa de las tortugas
)
- Piramide handia (
Gran piramide
)
- Usategia (
Palomar
)
- Jaguarren plataforma (
Plataforma de los jaguares
)
- Uxmal
www.ciudadesmayas.com gunean