Samarkanda
Самар?анд
Самар?анд
Самарканд
??????
|
---|
hiri handia
|
![](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Samarqand.jpg/280px-Samarqand.jpg) |
|
|
|
|
Estatu burujabe
|
Uzbekistan
|
Region of Uzbekistan
| Samarkanda probintzia
|
Izen ofiziala
| Samarqand/Самар?анд
|
---|
Jatorrizko izena
| Самар?анд
Самар?анд
Самарканд
??????
|
---|
Posta kodea
| 140100
|
---|
|
Koordenatuak
| 39°39′17″N
66°58′33″E
/
39.6547°N 66.9758°E
/
39.6547; 66.9758
|
---|
![Map](https://maps.wikimedia.org/img/osm-intl,10,39.6547,66.9758,280x250.png?lang=eu&domain=eu.wikipedia.org&title=Samarkanda&revid=8774249&groups=_e995b8407bb4c85084748f2cd559d85168548726) |
Azalera
| 108 km²
|
---|
Altuera
| 702 m
|
---|
|
Biztanleria
| 546.303
(
2020ko
urtarrilaren 1a
)
179.272 (1989)
|
---|
Dentsitatea
| 5.058,36 bizt/km²
|
---|
|
Telefono aurrizkia
| 662
|
---|
Ordu eremua
| UTC+05:00
|
---|
Hiri senidetuak
| Florentzia
,
Balkh
,
Merv
,
Bukhara
,
Nixapur
,
Lahore
,
Lviv
,
Istanbul
,
Eski?ehir
,
Cusco
,
Mary (Turkmenistan)
,
Banda Aceh
,
Khujand
,
Antalya
,
Gyeongju
(en)
,
Krasnoiarsk
,
New Delhi
,
Xi'an
,
Mexiko Hiria
,
Rio de Janeiro
,
Kairuan
,
Bremen
,
Lyon
,
Lieja
,
Plovdiv
,
J?rmala
,
Samara
,
Nara
eta
G?nc?
|
---|
Hizkuntza ofiziala
| Uzbekera
|
---|
samshahar.uz
|
Samarkanda
[1]
(
uzbekeraz
:
Samarqand
,
tajikeraz
eta
errusieraz
:
Самар?анд
)
Uzbekistango
ekialdean dagoen hiria eta herrialdeko bigarren handiena da,
izen bereko probintzian
kokatua. Hiriak garrantzi handia izan zuen
Zetaren Bidearen
erdibidean baitzegoen,
Txina
eta
Mendebaldea
lotzen zituen merkatari eta kultura bidean.
XIV. mendean
Inperio Timuridoko
hiriburu bihurtu zuen
Tamerlanek
, eta bertan eraiki zuen bere mausoleoa (Gur-e Amir). Populazioaren gehiengoa
tajik etniakoa
da.
2001ean
UNESCOk
erdigune historikoa
Gizateriaren Ondare
izendatu zuen.
Samarkanda
Behe Paleolitotik
da gizakien bizileku eta
Asia Erdialdeko
zibilizazioaren sorlekuetako bat da. Samarkandatik hurbil Afrasiab arkeologia gunea dago, hiriaren aurrekaritzat jotzen dena, K.a. VII mendean sortua. Samarkanda
Sogdianako
hiribura zen Persiako
akemenestar
dinastiaren garaian,
Alexandro Handiak
hiri konkistatu zuenean
K. a. 329
inguruan. garai hartan hiriak
Marakanda
izena zuen grezieraz.
Sasaniar Inperioan
Samarkandaren garrantzia handituz joan zen,
Persiar Inperioko
nagusietako bat bihurtzeraino.
Sherdor madrasa
712an
arabiarrek
konkistatu zuten. Talasko batailan arabiarrek
txinatar
papergileak atzeman zituzten eta Samarkanda
islamdar
munduko
paper
fabrikazio gune nagusia bihurtu zen.
Omar Khayyam
matematikari, astronomo eta poeta (
1048
-
1131
) bertan bizi izan zen
1072
eta
1074
artean,
Ispahanen
kokatu aurretik Malik Xaa I.a sultan
seljukarraren
gonbiteari jarraituz.
1220an
Genghis Khan
hiria suntsitu zuen.
Ibn Battuta
bertatik igaro zen 1335 inguruan eta hiria oraindik guztiz berreraiki gabe zegoen.
1369an
Inperio Timuridoaren
hiriburu bihurtu zuen
Tamerlanek
, eta
Persiatik
Daniel
profetaren ustezko
erlikiak
ekarri zituen. Tamerlanen oinordekoek eraikitako monumentuak dira Samarkandaren nortasuna.
1507an
uzbekoek timuridoak garaitu zituzten eta hiria bereganatu. Oraingo Uzbekistanen zatiketan hiru
khanerritan
(
Khiva
,
Bukhara
eta
Kokand
), hiria Bukharako khanerrira atxiki zuten.
1868an
errusiarren
agindupera igaro zen eta
1925ean
sobietar Uzbekistango hiriburu bihurtu. Bost urte geroago, ordea, hiriburutza galdu zuen
Tashkenten
mesedetan.
1939an Samarkandak 134.346 biztanle zituen
[2]
eta 2005ean 384.000 inguru, gehienak
tajik etniakoak
. Uzbek jatorrikoak gutxiengo handia dira.
Bukhararekin
batera, Samarkanda tajik jendearen Asia Erdialdeko gune historiko bat da.
- Registan
, islamdar arkitekturako adibide aipagarrienetako bat.
- Ulugh Beg madrasa (1417?1420)
- Sher-Dor madrasa (
lehoien atea
) (1619-1635/36).
- Tilya-Kori madrasa (1647-1659/60).
- Bibi-Khanym meskita
- Gur-e Amir mausoleoa (1404)
- Ulugh Beg behatokia (1428?1429)
- Shah-i-Zinda nekropolia
- Afrasiab arkeologia gune historikoa (K.a. XIII-VII mendeak)
Asia Erdialdeko islamdar arkitekturako adibide aipagarrienetako bat da, Mediterraneo eta India arteko islamdar arkitekturaren oinarrizko ezaugarriak finkatu zituena.
Registan
hitzak
hareatza
esan nahi du, ibai lehor baten tokian eraiki baitzen. Samarkandako erdigunea izan zen
Erdi Aroan
.
Plaza bat inguratzen duten hiru eraikinez osatua dago:
- Ulugh Beg
madrasa plazaren mendebaldean dago eta 1420an amaitu zen
Ulugh Beg
-en agintaldian.
Astronomia
gaitzat duten
mosaikoz
apaindua dago.
Astronomiako
,
filosofiako
eta
teologiako
100 bat ikasle zituen.
- Sher-Dor
madrasa plazaren ekialdean dago eta 1636an amaitu zuen Yalangtush Bakhodur emirrak.
Ulugh Beg
madrasaren isla perfektua da, apainduran agertzen diren bi
lehoi
(edo
tigre
) izan ezik, izaki biziak irudikatzeko Islamak duen debekuari aurre eginez.
- Tilya-Kori
madrasa, erdikoa, 1660ean amaitu zen Yalangtushek. Apaindura
urrekara
du eta patio bat.
Bibi Khanum meskitako kupula.
Batzuen ustez,
meskita
erraldoi hau
Tamerlanen
emazte zen Bibi Khanym-ek eraikiarazi zuen, senarra hiritik kanpo zegoenean.
Kondairaren
arabera,
arkitektoa
berarekin maitemindu zen eta lana amaitzeari uko egin zion,
musu
bat eman ezean. Musuak marka utzi zion Bibi Khanymi, eta Tamerlan itzultzean, amorrarazi eta arkitektoa bilatzeko agindu zuen, baina hilda zegoen dagoeneko. Hala ere, ez dago Tamerlanen emaztearekin lotzen duen froga fidagarririk.
Nolanahi ere, meskita hau Samarkandako eraikin handienetakoa eta ospetsuenetakoa da. Ate nagusia 35 metro garai da. Behiala lau
minarete
zituen, erdiko patioa
haitzurdinez
eta
zeramikaz
galtzadatua zegoen, haitzurdinezko 400 zutabeko arkupeak inguratua. Eraikinaren zati handiena 1897ko
lurrikaran
behera etorri zen, baina gobernuak berriki zaharberritu du, jatorrizko zeramikekin. Gaur egun, nahiz eta tamaina neurrigabeak oraindik ere liluragarri bihurtu, lehen izandakoaren itzala baino ez da.
Gur-e Amir mausoleoa.
Gur-e Amir,
"Erregearen hilobia"
persieraz
,
Tamerlann
lurperatua dagoen tokia da. Hirian egoera onenean dagoen monumentuetako bat da.
SESBen
garaian zaharberritu zuten eta orain jatorrizko egoera berreskuratu du.
Mausoleoaren oinplanoa
oktogono
bat da,
zilindro
itxurako danbor bat eta
kupula
handi batekin. Kanpoaldea
mosaiko
urdin
-
berdekaraz
estalia dago. Kupularen azpian hilobiak daude: erdian Tamerlanena eta inguruan beste bost.
Islamdar arkitekturan garrantzi handiko eraikina da, beste hainbat hilobiren eredu eta aitzindaria. Hauen arten daude Hamayunen hilobia
Delhin
eta
Taj Mahal
Agran
, Tamerlanen oinordekoek eraikiak
India
iparraldean.
Samarkandako klima
erdi-agorra
da (
Koppen klima sailkapena
:
BSk
) uda bero eta lehorrekin eta negu fresko eta erdi-hezeekin. Uztaila eta abuztua hilabete beroenak dira, 40 °C igarotzeraino. Prezipitazio urria
apirilean
izaten da gehien bat
[3]
Datu klimatikoak (Samarkanda)
|
Hila
|
Urt
|
Ots
|
Mar
|
Api
|
Mai
|
Eka
|
Uzt
|
Abu
|
Ira
|
Urr
|
Aza
|
Abe
|
Urtekoa
|
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)
|
6.1
|
7.9
|
13.5
|
20.8
|
26.4
|
32.0
|
33.8
|
32.2
|
27.9
|
21.0
|
14.9
|
9.2
|
20.5
|
Batez besteko tenperatura (ºC)
|
0.6
|
2.2
|
7.8
|
14.5
|
19.5
|
24.5
|
26.2
|
24.2
|
19.3
|
12.7
|
7.5
|
3.3
|
13.5
|
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)
|
-3.3
|
?1.4
|
3.2
|
8.9
|
12.7
|
16.4
|
17.8
|
15.9
|
11.2
|
6.0
|
2.0
|
?0.9
|
7.4
|
Pilatutako
prezipitazioa
(mm)
|
44
|
39
|
71
|
63
|
33
|
4
|
4
|
0
|
4
|
24
|
28
|
41
|
355
|
Iturria: Hong Kong Observatory
[4]
|
Iran
Nishapur
,
Iran
Uzbekistan
Bukhara
,
Uzbekistan
Afganistan
Balkh
,
Afganistan
Turkmenistan
Merv
,
Turkmenistan
Peru
Cuzco
,
Peru
Pakistan
Lahore
,
Pakistan
Ukraina
Lviv
,
Ukraina
Tunisia
Kairouan
,
Tunisia
Turkia
Istanbul
,
Turkia
Turkia
?zmir
,
Turkia
Tajikistan
Khujand
,
Tajikistan