Quebec
|
---|
Kanada
|
![](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Montage_photo_Qu%C3%A9bec.png/280px-Montage_photo_Qu%C3%A9bec.png) |
|
|
|
Izen ofiziala
| Quebec
Kephek
|
---|
|
|
Estatu burujabe
|
Kanada
|
ISO 3166-2
| CA-QC
|
---|
Hiriburua
| Quebec Hiria
|
---|
Quebeceko Lehen Ministroa
| Francois Legault
(en)
![Itzuli](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png) |
---|
Zatiketa
|
ikusi
- Bas-Saint-Laurent
,
Saguenay?Lac-Saint-Jean
,
Capitale-Nationale
,
Mauricie
,
Estrie
,
Montreal
,
Outaouais
,
Abitibi-Temiscamingue
,
Cote-Nord
,
Nord-du-Quebec
,
Gaspesie?Iles-de-la-Madeleine
,
Chaudiere-Appalaches
,
Laval
,
Lanaudiere
,
Laurentides
eta
Monteregie
|
---|
|
Koordenatuak
| 52°N
72°W
/
52°N 72°W
/
52; -72
|
---|
![](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Quebec_in_Canada_2.svg/285px-Quebec_in_Canada_2.svg.png) |
Azalera
| 1.542.056 km²
|
---|
Mugakideak
| New Hampshire
,
Maine
,
Brunswick Berria
,
Ternua eta Labrador
,
New York
,
Vermont
,
Ontario
eta
Nunavut
|
---|
Punturik altuena
| Mont D'Iberville
|
---|
|
Biztanleria
| 8.501.833
(2021)
0 (2021)
|
---|
Dentsitatea
| 5,51 bizt/km²
|
---|
Hizkuntza ofiziala
| frantses
|
---|
Ordu eremua
| Ekialdeko Ordu-eremu
,
Atlantic Time Zone
(en)
eta
UTC?04:00
|
---|
quebec.ca
eta
quebec.ca…
|
Quebec
[1]
(
frantsesez
Quebec
entzun
ⓘ
)
Kanadako
hamar probintzietako bat da,
Ontarioren
eta
Atlantikoko probintzien
artean kokatua. Hegoaldean,
Estatu Batuekin
egiten du muga.
San Laurendi ibaiak
zeharkatzen du; ibai horrek lotzen ditu
Laku Handiak
Ozeano Atlantikoarekin
. 1.542.056
km²
dituelarik, Quebec da Kanadako probintziarik handiena, eta Kanadako lurralde-entitate handienetan bigarrena (
Nunavut
da handiena).
Quebeceko gehiengoak, bere gobernuen eta parlamentu ordezkarien bidez, bere burua naziotzat definitu izan du XXI. mendean; eta Kanadatik bereizteko proposamenak eta erreferendumak ere izan dira. Nazio frankofonoa da,
frantsesa
da hizkuntza ofiziala, eta
bertako hizkerak
baditu berezitasun batzuk (Quebecetik kanpo, kanadar komunitate batzuetan ere mintzatzen da).
Kanadako probintzia jendetsuenetan bigarrena da (Ontario da lehena), 8.500.000 biztanle baino gehiago baitzituen 2021ean. Biztanle gehienak
frankofonoak
dira (biztanleen % 94,6), eta nabarmenak dira gutxiengo anglofonoak,
alofonoak
eta
indigenak
. Frantsesa hizkuntza ofizial bakartzat duen Kanadako probintzia bakarra da. 2016an, ama-hizkuntza frantsesa zuten Quebeceko biztanleak % 79,1 ziren; eta
ingelesa
zutenak, berriz, % 8,9.
Quebeceko estatutu politikoa Kanadako Konstituzioan definituta dago. Quebecek, bere Parlamentuarekin, jurisdikzio-esparru esklusibo batzuetan legeak egiteko ahalmena du, hala nola justiziaren administrazioan, osasunean, hezkuntzan eta zuzenbidean. Quebeceko klima politikoa maiz bizia da probintziak Kanadaren barruan duen estatutu partikularrari buruzko eztabaidak. Mugimendu soberanista batek probintziaren independentzia defendatzen du, eta ideologia federalistak, berriz, batasun federalari eustea. 1960ko hamarkadaz geroztik, Konstituzioaren edo
independentziaren
erreformarako zenbait proiektu proposatu dira.
1980an, Quebecen
independentzia
erreferendum bat izan zen, eta independentistek galdu egin zuten, baina 1994an
Alderdi Quebectarra
boterera berriro iritsi zen, beste erreferendum bat egingo zuen aginduarekin: 1995ean egin zen. Lehenago, Quebeceko parlamentuak sezesio lege bat onartu zuen, erreferendumean independentzia gailentzekotan, estatu berria sortzeko urratsak proposatuz. Hala ere, berriro ere independentismoak galdu egin zuen.
Kanadako Gobernu federala guztiz kontra zegoen Quebecen independentziari zegokionez, baina, hala ere, auzia legearen baitan argitu nahi izan zuen, eta estatuko Auzitegi Gorenari zuzendu zitzaion, kontua argitzeko. Erantzuna,
Auzitegi Gorenaren ebazpena
, autodeterminazio prozesu bat definitzeko testu inportante bat da, ez bakarrik Quebecen, baita euskal independentistek eta beste batzuek aipatua. Ebazpenak argitu zuen Konstituzioak ez zuela sezesiorik aurreikusten, baina printzipio demokratikoak, ordea, nagusitzen ahal zirela baldin eta Quebeceko independentzia nahia argi formulatua bazegoen eta independentziaren aldeko emaitza nabarmen argia bazen (portzentaiarik aipatu gabe). Kasu horretan, Kanadako Auzitegi Gorenaren arabera, Kanadako Gobernuak
fede onez
negoziatu behar luke independentzia.
2006an, Kanadako Komunen Ganberak mozio sinboliko bat bozkatu zuen, eta ia aho batez onartu zuen "Quebecois nazio gisa Kanada batuaren barruan".
Quebec hitzak
algonkinez
"non ibaia uzkurtzen den" esan nahi du.
Algonkinek
,
Cree-ek
eta
Mikmakek
erabiltzen zuten
San Laurendi
ibaiaren
estugunea izendatzeko
Diamant lurmuturraren
parean, Quebec hiria sortu zen tokian (1608ko uztailaren 3a) eta "Lurraren hasiera eta Kanadako probintzia" (1535eko irailaren 7a).
1632an,
Samuel de Champlainek
honela deskribatu zuen lekua: ≪itsasartea ibaian, indiarrek diotenez≫. Izenak zenbait grafiko ditu: Qvebecq 1601ean; Quebeck, Kebec 1609an; Quebec 1613an eta Kebbek.
Izena hiriburutik datorkio:
Samuel Champlain
frantziarrak 1608an sortu zuen
algonkinoek
Kebek deitzen zuten aldean eta Stadacona herrixka
irokesaren
ondoan.
[2]
Bertako herritarrak
quebectarrak
dira, frantsesez
Quebecois
. Hitz hori agian
euskaratik
datorrela uste dute hizkuntzalari batzuek, "Quebecekoak" berbarekin duen antzarengatik,
amerindiarrek
europarrei
suriquois
deitzen zietelako, hots, azal zurikoak.
[3]
Hiriburua
Quebec Hiria
da (531.902 biztanle
2016n
), baina hiri nagusia
Montreal
da (1.704.694 biz.). Populazioaren arabera, beste hiri handienak
Gatineau
,
Sherbrooke
,
Saguenay
eta
Trois-Rivieres
dira.
Mistassini aintzira
(2.335 km²) lakurik handiena da eta
Saint Lawrence
ibai nagusia.
Mont d'Iberville
edo Mount Caubvick (1.652 m) gailurra da.
1534tik 1763ra, Quebec, "Kanada" izenarekin,
Frantzia Berriko
kolonia frantseseko eskualderik garatuena da.
Zazpi Urteko Gerraren
ondorioz, Quebec
kolonia britainiar
bihurtu zen
1763
eta
1867
artean, lehenik Quebec probintzia gisa (1763-
1791
), gero Kanada Behereko probintzia gisa (1791-
1841
), Kanada Ekialdea bihurtu baino lehen (1841-1867).
Azkenik, Kanadako Konfederazioan sartu zen Quebec 1867an. Urte horretan Kanadan eratu zen egitura kuasi-federala izanik, Quebeceko frantses hiztunentzat egoera hobetu zen nolabait, aurreko hamarkadetan bigarren mailako nazioa baitziren. Legebiltzar propioa eta autonomia erlatiboa ezarri zen Quebecen, eta hizkuntzan estatus berdintasunezkoa ofizialki, nahiz eta praktikan frantsesak aurrera egiten asko berandutu ziren
[4]
.
1960ko
hamarkadaren hasiera arte, Eliza Katolikoak zeregin garrantzitsua izan zuen Quebeceko
gizarte
- eta kultura-erakundeen garapenean. 1960tik aurrera,
Iraultza lasaia
deitu zena, Quebeceko gobernuak Quebeceko Estatuaren bilakaera politiko, sozial eta ekonomikoaren kontrolean duen zeregina nabarmen handitu zen.
- 1534an,
Jacques Cartier
Frantziako
esploratzailea bertara iritsi zen.
- 1608an
,
Samuel Champlain
ek Quebec Hiria izan zena sortu zuen. Bertako lehen biztanleak Frantziako herri xeheko deportatuak, gaizkileak eta, oro har, pobreak eta gizartetik baztertutakoak izan ziren.
[5]
- 1613
an,
Quebec
, hots, gaur egungo izena hartu zuen.
- 1763an
,
Britainia Handiaren
menpe geratu zen.
- 1841ean
,
Kanadako
zati bihurtu zen.
- 1995eko
urriaren 30ean
, banaketari buruzko bigarren
erreferenduma
egin zuten. Independentistek oso alde txikiaz galdu zuten, botoen % 49,4 haien aldekoa izan baitzen eta % 50,6, aurkakoa.
2016an, Quebecen frantsesez hitz egiteko gai zirenak.
2016an
frantses hiztunak % 79,6 ziren eta ingelesezkoak. % 8,9
[6]
. Quebeceko berezko biztanleak indiarrak eta
inuitak
dira, gutxi gorabehera, % 2.3.
Quebeceko hizkuntza ofizial bakarra
frantsesa
da 1974tik.
Hizkuntza Ofizialaren Legea
onartu zen urte hartan, eta frantses hiztunen eskubideak are gehiago indartu ziren 1977an,
Frantses Hizkuntzaren Kartaren
bidez.
1970ko lege funtsezko hauen aurretik, 1960koan ere izan ziren bi lege. Izatez, Quebeceko hizkuntzari buruzko lehen legea 1961koa izan zen, baina ez zen oso ausarta izan. Guztiarekin, bere bitartez, Frantses Bulegoa (
Office de la langue francaise
) sortu zen 1961ean. “Benetako” lehen hizkuntza-legea 1969an onartu zuen
Jean-Jacques Bertrand
en gobernuak: frantsesa suspertzeko legea (
Loi pour promouvoir la langue francaise / Loi 63
). Lege horren helburuak nahiko kontraesankorrak ziren: alde batetik, legeak hezkuntza frantsesez emateko agintzen zien eskola-batzordeei; bestetik, hizkuntza aukeratzeko ahalmena uzten zuen gurasoen eskuetan eta aukeratua ingelesa izanez gero, legeak oinarrizko frantses-maila bat bermatzen saiatzen zen. Halaber, legeak Migraziorako Ministeritzari eskatzen zion Quebecera iritsitako etorkinek frantsesa ikas zezaten ziurta zezan. Dena den, legea ez zen oso aproposa izan Quebeceko hizkuntza-oreka mantentzeko, batez ere Montrealen, bertako eskola ingelesek erakarpen handia baitzuten etorkinentzat
[4]
.
Frantsesa quebectarren nazio-identiate argia izan arren, hizkuntzarekiko kezka argi bat ez zen garatu 1960-1970 hamarkadak arte, inmigrazioaren gorakada eta fluxu demografikoen aldaketak errealitate bat erakutsi zien arte Quebeceko arduradun politikoei: frantsesdunen pisu demografikoa behera zihoala beren probintzian ere
[4]
.
Frantsesaren aldeko neurri publikoak nahiko zorrotzak dira alderdi publikoei begira Quebecen.
Publizitatean
derrigorrezkoa da, elebitasuna baimenduta dagoen arren; baina hesi publizitarioetan eta hiri-autobusetan, adibidez, frantsesa bakarrik. Lan munduan 50 langiletik gorako enpresa guztiei ezartzen die legeak frantseste-ziurtagiria lortzeko betebeharra; eta 100 langiletik gora duten enpresek derrigor izan behar dute frantseste batzorde bat. Zirutagiria lortzeko, hizkuntza ofizialaren ezagutza ziurtatu behar da enpresako maila guztietan, zuzendaritzan zein langileen artean. Enpresako barne eta kanpo komunikaziorak betebeharrak ere badaude frantsesaren aldekoak
[4]
.
Quebecen, Haur Hezkuntzako, Lehen eta Bigarren Hezkuntzako derrigorrezko hizkuntza frantsesa da, bai eskola publikoetan, bai gobernuak diruz lagundutako eskola pribatuetan. Herri autoktonoei dagokienez, heziketa euren hizkuntzaz jasotzeko eskubidea onartzen zaie, ingelesa eta frantsesa bigarren hizkuntzatzat hartuta
[4]
.
Quebeceko frantses
hiztunek eta
Frantziakoek
elkar ulertzen dute, baina hizkuntza gehienetako hizkuntza ofiziala eta dialektoen artean jazotzen den bezala, frantses ofiziala eta quebeceraren artean ere ezberdintasunak daude, bai hiztegi aldetik nahiz ahoskera aldetik ere.
Ezberditasun handiena quebecerak gaurdaino mantendu izan dituen antzinako frantsesaren hainbat hitz eta esamolde nahiz ahoskerak dira, bai eta quebecera egunerokotasunean ingelesarekin egunerokotasunean elkarbizitzen den hizkuntza izanik, azken hizkuntza horrek quebeceran duen eragin handia dela eta, ingelesetik hartutako mailegu eta zenbait ahoskera ere.
Lexiko ezberdintasun batzuk, adibide gisa:
Quebeceraz
|
Frantsesez
|
Euskaraz
|
abrier
|
couvrir
|
estali
|
astheure (a c't'heure)
|
maintenant
|
orain
|
chum (m)
|
copain (m)
|
mutilagun
|
magasiner
|
faire du shopping
|
erosketak egin
|
placoter
|
papoter
|
solastu
|
pogner
|
attraper, prendre
|
atzeman, harrapatu
|
Quebecek bere kultura propioa garatu du bere sustrai historikoetatik, eta faktore nagusi batek garrantzia du batez ere perspektiba ezberdina izateko: frantses hiztuna den nazio bat izatea, ingelesezko kultura handiagoez inguratua kontinentea. Baina frankofoniaren parte den kultura horrek baditu beste eragin batzuk, nazio indigenenak, britainiarren eta estatubatuarren ekarpenak, Amerikako beste komunitate frankofono batzuenak, eta XX. eta XXI. mendeetako etorkinen berriena.
Kultura hiri nagusia
Montreal
da, eta
Quartier Latin
auzoa delakoa bertan. Baina
Quebec
hiriko
Vieux-Quebec
auzoa ere maila bertsuan dago.
Hainbat gobernuz kanpoko erakundek jarduera kulturalaren alde egiten dute Quebecen, baina gobernu babes handia ere badago.
Conseil des arts et des lettres du Quebec
(CALQ) Quebeceko Kultura eta Komunikazio Ministerioaren ekimen bat da, sorkuntza, ekoizpenak, berrikuntza eta nazioarteko banaketa sustatzen duena. Era berean,
Societe de developpement des entreprises culturelles
(SODEC) delakoak kulturaren industrian lan egiten duten artista eta pertsona indibidualak finantztzen ditu.
Zenbait sari daude, izaera nazionala dutena. Prix du Quebec delakoa gobernuak ematen du eta aparteko lorpena frogatzen duten pertsonei ematen zaien bereizmen eta ohore handia da. Beste sari hauek ere badaude:
Athanase David sariak
(literatura), Felix sariak (musika), Gemeaux sariak (telebista eta ikus-entzunezkoak), Jutra saroiak (zinea), Masques sariak (antzerloa), Olivier Guimond sariak (umoerea) eta Opus sariak (kontzertuetako musika).
Musika alorrean, folk musikatik (adibide ezagun bat bertako foplk musika tradizionalaren erakusgarri, ukitu modernoekin, "
La Bottine Souriante
" taldea dugu) hip-hop berrienera, musika esparru ugaritako esperientzia eskaintzen duen herrialde kosmopolita da Quebec.
XX. mendetik nazio horrek eman dituen musikari ezagunenak izan dira
Felix Leclerc
(1950eko hamarkada),
Gilles Vigneault
(1960eko hamarkadatik),
Kate eta Anna McGarrigle
(1970eko hamarkadatik) and
Celine Dion
(1980ko hamarkadatik).
Zinea egiten da Quebecen XX. mende hasieratik, eta soinua sartu zenetik frantsesezko ekoizpenak ere presente izan dira.
XXI. mendean, Quebecen prestaturiko zenbait zuzendarik ospea lortu dure bereziki, hala nola
Xavier Dolan
,
Denis Villenueve
,
Jean-Marc Vallee
edo
Denis Cote
. Urrezko aro bat ere izan dela deritzote kritikari batzuek
[7]
. Zuzendari haietariko batzuk zinea frantsesez egiten hasi ziren Quebecen bertan, eta gero AEBetako nazioarteko eskalako industrian, lanean ingelesez segitu. Adibide argia Villeneuve da: haren lan quebectar frantsesezkoak dira beren lehen faseko
Maelstrom
(2000) edo
Incendies
(2010), baina gero ingelesezko arrakastak lortu ditu, hala nola
Prisoners
(2013) edo
Blade Runner 2049
(2017). Ikerlari batzuek esan dute Villeneuveren zinea izarean transnazionala eta eleaniztuna idela
[8]
.
- Emile Nelligan
(
1879
-
1941
), poeta.
- "
La Bolduc
" (
1894
-
1941
), abeslaria.
- Felix Leclerc
(
1914
-
1988
), abeslaria eta idazlea.
- Claude Jutra
(
1930
-
1986
), zinema zuzendaria.
- Leonard Cohen
(
1934
-), abeslaria.
- Denys Arcand
(
1941
-), zinema zuzendaria.
- Guy Delisle
(
1966
-),
komikigilea
.
- Celine Dion
(
1968
-), abeslaria.
- Philippe Falardeau
(
1968
-), zinema zuzendaria.
- Naomi Klein
(
1970
-), aktibista.
- ↑
Euskaltzaindia
. (2012-05-25).
170. araua: Amerikako toponimia.
.
- ↑
MAIA, Jon:
Apaizac obeto
. Donostia: Elkarlanean, 2006. 62-63. orriak.
- ↑
MAIA, Jon:
Apaizac obeto
. Donostia: Elkarlanean, 2006. 63. orria
- ↑
a
b
c
d
e
Martinez Navarro, Laida. (2002).
Frantsesaren egoera Quebec-en..
Hiznet 7
(Noiz kontsultatua: 2022-03-22)
.
- ↑
MAIA, Jon:
Apaizac obeto
. Donostia: Elkarlanean, 2006. 63. orria.
- ↑
(Frantsesez)
Le francais, l’anglais et les minorites de langue officielle au Canada en 2016
, Statistiques Canada.
- ↑
(Gaztelaniaz)
≪La epoca de oro del cine de Quebec≫
La Tempestad
2018-02-16
(Noiz kontsultatua: 2022-03-22)
.
- ↑
(Ingelesez)
King, Gemma. (2019).
Denis Villeneuve's multilingual cinema: Decentring space, time and language in Arrival.
Peter Lang GmbH Europaeischer Verlag der Wissenschaften
ISBN
978-3-631-80110-9
.
(Noiz kontsultatua: 2022-03-22)
.