Hondamen
[1]
edo
hondamendi
[2]
naturala
energia handiko gertaera natural batek (hala nola
uholde
,
sumendi erupzio
,
luizi
,
lurrikara
edo
ekaitz
batek) eragiten duen kalte material eta pertsonal multzo larria da, une eta leku jakin batean jazotzen dena. Gertaera hauek
planetaren
dinamika naturalak sortzen ditu, baina gizakiak eragindako ekintza batzuek (
deforestazioa
,
kutsadura
eta abar) areago ditzakete.
Garai modernoetan, hondamendi naturalen, gizakiek eragindako eta gizakiek bizkortutako hondamendien arteko banaketa nahiko zaila da marraztea
[3]
[4]
[5]
. Giza aukerak eta jarduerek, esaterako, arkitektura
[6]
, sutea
[7]
[8]
, baliabideen kudeaketa
[8]
[9]
eta
klima-aldaketa
[10]
hondamendi naturalak eragin ditzakete. Izan ere, jada 1976an, hondamendi naturala terminoa okertzat jo zen
[11]
.
Fenomeno naturalak
(
euria
, lurrikarak,
urakanak
eta
tsunamiak
, besteak beste) hondamendi bihurtzen dira “normaltasun-muga” gainditzen dutenean, oro har,
parametro
baten bidez neurtua dena. Fenomeno motaren arabera aldatzen da parametro hori, hala nola
momentu sismikoaren
magnitudea,
Richter eskala
lurrikarentzat,
Saffir-Simpson eskala
urakanentzat, etab. Hondamendi baten ondorioak handitu egin daitezke
lurralde antolakuntza
txar baten ondorioz
[12]
edo segurtasun neurri, larrialdi plan eta alerta sistema faltagatik. Bestalde, azkenaldian, zailagoa da zehazten hondamendi naturalen eta gizakiak eragindakoen edo areagotuen arteko desberdintasuna
[13]
[14]
[15]
, faktore ugarik parte hartzen baitu hondamendien sorreran, horien artean
arkitekturak
[16]
suak
,
[17]
[18]
baliabideen kudeaketak
[18]
[19]
eta are
klima aldaketak
[20]
. Gertaera kaltegarri bat ez da hondamendi mailara igoko baldin-eta populazio
zaurgarri
batean gertatzen ez bada.
Hondamendi naturalak areagotu ditzake: eraikuntza-arau desegokiak, pertsonen marjinazioa, desberdintasunek, baliabideen
gehiegizko ustiapenek
,
muturreko hiri-hedakuntzak
eta
klima-aldaketak
[5]
. Munduko biztanleriaren hazkuntza azkarrak eta, sarritan, ingurune arriskutsuetan duen kontzentrazioa areagotzeak hondamendien maiztasuna eta larritasuna areagotu izan ditu. Muturreko klimak (adibidez, tropikoetakoak) eta
lur-forma ezegonkorrak
,
baso-soiltzearekin
, planifikatu gabeko hazkunde-ugalketarekin eta ingeniaritzarik gabeko eraikuntzarekin batera, hondamendiak izateko joera duten espazio naturalak dituzten populazio-eremuen interfaze ahulagoak sortzen dituzte. Hondamendi natural kronikoak jasaten dituzten
garapen bidean dauden herrialdeek
, askotan, eraginik gabeko komunikazio-sistemak dituzte hondamendiak prebenitzeko eta kudeatzeko behar adinako laguntza ezarekin konbinatuta
[21]
.
Arrisku naturalaren gertaera baten ondoren gizarte edo komunitate batean eragin oso kaltegarria da hondamendi naturala.
Hondamendi
terminoa bera honela definitzen da: ≪Hondamendiak komunitate baten funtzionamenduaren eten larriak dira, bere baliabideak erabiliz aurre egiteko duen gaitasuna gainditzen dutenak. Hondamendiak gizakiak eta teknologiak eragindako arrisku naturalak dira, baita Komunitate baten esposizioan eta zaurgarritasunean eragiten duten hainbat faktore ere≫
[22]
.
AEBko Larrialdiak Kudeatzeko Agentzia Federalak (FEMA) honela azaltzen du hondamendi naturalen eta arrisku naturalen arteko erlazioa: ≪Arrisku naturalak eta hondamendi naturalak erlazionatuta daude, baina ez dira berdinak. Arrisku naturala, ziurrenik, negatiboa izango duen gertaera baten mehatxua da. Hondamendi naturala, berriz, benetako agerraldi baten ondorengo eragin negatiboa da arrisku naturala, beti ere komunitate bati kalte nabarmena egiten dion kasuan≫
[23]
.
Arrisku naturalaren
eta
hondamenaren
arteko bereizketaren adibide bat da lurrikara bat izan zela
1906ko San Frantziskoko lurrikararen
hondamendia eragin zuen arriskua.
Arrisku naturala
[24]
gizakiengan
eta
animaliengan
edo
ingurumenean
eragin negatiboa izan dezakeen fenomeno naturala da. Arrisku naturaleko gertaerak bi kategoria handitan sailka daitezke:
geofisikoak
eta
biologikoak
[25]
. Arrisku naturalak prozesu antropikoek eragin edo erasan ditzakete, adibidez,
lurzoruaren
erabilera aldatzea edo
drainatzeak
eta
eraikuntzak
[26]
.
FEMAren Arriskuen Indize Nazionalean, 18 arrisku natural sartzen dira:
elur-jausiak
,
kostaldeko uholdeak
,
hotz-olatuak
,
lehorteak
,
lurrikara
,
txingorra
,
bero-bolada
,
zikloi tropikalak
,
izotz-ekaitza
,
luiziak
,
tximistak
,
ibaietako uholdeak
,
haize gogorrak
,
tornadoak
,
tsunamia
,
jarduera bolkanikoa
,
baso-sutea
,
neguko eguraldia
[23]
. Horrez gain,
hauts-ekaitzak
ere badaude.
Jada 1976an, hondamendi naturala terminoa okertzat jo zen
[11]
. Hondamendia
komunitate ahulean
eragiten duen arrisku natural baten ondorioa da. Baina hondamendiak saihestu daitezke. Lurrikarak, lehorteak, uholdeak, ekaitzak eta beste gertakari batzuek hondamendiak eragiten dituzte gizakiaren ekintza eta ez-eginagatik. Lurzoruaren eta politikaren plangintza eta desarautze txarrak baldintza okerragoak sor ditzakete. Askotan, hondamendien arriskuak alde batera uzten edo murrizten ez dituzten garapen-jarduerak egiten dituzte. Naturari bakarrik egozten zaio hondamendien errua, nahiz eta hondamendiak garapenean izandako hutsegiteen ondorioz izan. Hondamendiak ere gizartea ez prestatzeagatik sortzen dira. Porrot horien adibide dira: eraikuntza-arau desegokiak, pertsonen marjinazioa, desberdintasunak, baliabideen gehiegizko ustiapena, muturreko
hiri-hedapena
eta
klima-aldaketa
[11]
.
Hondamendiak gertakari natural gisa soilik definitzeak ondorio larriak ditu hondamendiaren arrazoiak eta erantzukizun politiko eta finantzarioaren banaketa hondamendien arriskua murrizteko eta hondamendien kudeaketa, kalte-ordainak, aseguruak eta hondamendien prebentzioan ulertzeko orduan
[27]
. Hondamendiak deskribatzeko natural hitza erabiltzeak jendea engainatzera darama, eta emaitza suntsitzaileak saihestezinak direla sinetsarazten du; gure kontroletik kanpo eta prozesu natural baten parte besterik ez direla pentsatzera garamatza. Arriskuak (lurrikarak, urakanak, pandemiak, lehorteak etab.) saihestezinak dira, baina gizartean duten eragina ez.
Beraz,
hondamendi natural
terminoa desegokia da, eta
arrisku
termino sinpleagoaren alde utzi behar da, arriskuaren kategoria (edo mota) ere zehaztuz
[28]
.
Zikloiak
, ekaitz tropikalak, urakanak edo tifoiak itsaso tropikaletan sortzen diren ekaitz bortitzak dira. Itsasoetan sortu arren, maiz kostaldera jotzen dute, eta, bertan, suntsiketa handiak eragiten dituzte.
Tornadoa
zerutik lurrera doan eta bere baitan biratzen duen aire
zurrunbiloa
da. Tornado baten aireak 100-400 km/h abiadura izan dezake, eta alderantzizko kono baten itxura du.
Tornado bat sortzeko, hiru osagai dira beharrezkoak: aire-masa bero eta hezea, beste aire-masa hotz eta idorra eta goranzko haizea. Aipaturiko elementuak beharrezkoak badira ere, berez, ez dituzte tornadoak sortzen, prozesua konplexuagoa baita. Tornadoaren indarra neurtzeko,
Fujita-Pearson
eskala erabiltzen da.
Antartidan izan ezik, mundu osoan sortzen dira tornadoak, baina, leku batzuetan, besteetan baino gehiago sortzen dira, Ameriketan, esaterako.
Itsasoan sorturiko haize zurrunbilo indartsuak dira
traganarruak
, kumuloninbo handien azpian sortuak. Ez dira tornadoak bezain arriskutsuak, baina, itsasontziei, kalteak eragin diezazkiekete.
Sakontzeko, irakurri: ≪
Simun
≫
Simunak
, izan ere,
Sahara
,
Jordania
,
Siria
,
Palestina
eta
Arabian
gertatzen diren fenomenoa dira. Hondar anitz daramaten haize bortitz, bero eta lehorrak dira, oso azkar garatzen direnak. Haizeak eta hondarrak dakartzaten ohiko ondorio txarrez gain, kalte handia eragiten die gizaki eta animaliei,
itolarria
eta
hipertemia
eragiten baitu, besteak beste
Lehortea
, leku konkretu batean, ura, tokiko landareen, gizakien eta animalien ur beharra asetzeko heltzen ez denean gertatzen da.
Lehorteen eragile nagusia euri gabezia da. Hainbat hilabete edo zenbait urte ere iraun dezake. Lehortea, oso gogorra bada, lurra
pitzaduraz
bete, eta basamortuko klimaren antzeko baldintzak sortzen dira.
Lehorteek hainbat zorigaitz eragiten dituzte:
- Nekazaritzan, landareak hiltzen dira ur faltagatik.
- Basoetan, zuhaitzak hil edo gaixotasunek jotzen dituzte.
- Nekazaritzako hainbat abere hiltzen dira.
- Gizakiaren eguneroko beharretarako ur falta.
Sumendiak
Lurraren
edo beste
planeta
nahiz
satelite
baten gainazalean dagoen berezko irekidura edo arraildura dira. Irekidura horretatik ateratzen den magma hoztean sortzen diren mendiei deritzegu sumendiak. Sumendiak aztertzen duen zientziari
bolkanologia
deritzo. Sumendiak, normalean, bi edo hiru
plaka tektoniko
elkartzen diren lekuetan sortzen dira (
failak
, askotan).
Sumendia lehertzeak sortzen ditu hondamendi naturalak; inguruan giza populazioak direnean, kalteak sortzen ditu. Izan ere, historian zehar, hainbat sumendik, gizakiari, hondamendi erraldoiak eragin dizkio (
Vesuvio
Ponpeian
,
Krakatoa
Indonesian
…). Sumendiak bi jarduera mota dauzkate, hots, efusiboa eta leherkorra:
- Jarduera efusiboa: Laba basaltozkoa da; ez daude gas pilaketarik, eta
piroklasto
oso gutxi. Horren ondorioz,
laba
ez da metatzen, eta asko zabaltzen da.
- Jarduera leherkorra: Laba likatsua; gas pilaketa handiak, eta piroklasto ugari ditu. Horren ondorioz, gas metaketa handiak egiten dira leherketa erraldoiak sortuz.
Lurrikara
lurzoruaren astinaldi edo mugimendu bortitzak dira, normalean jatorri tektoniko edo bolkanikoa dutenak.
Sismologia
deritzo lurrikarak aztertzen duen zientziari.
Lurrikarak, normalki, plaka tektonikoen talken ondorioz sortzen dira, baina sumendien erupzioen ondorioz ere sor litzakete. Lurrikaren sortze puntuari, hipozentro deritzogu, eta, bere bertikalean dagoen lurrazaleko puntuari (eta, noski, kaltetua izango den lehen puntuari), epizentro. Lurrikarak sumendien failetan gertatzen dira gehienetan. Failak bi plaka tektonikoen artean sortzen diren zirrikitu erraldoiak dira. Lurrikarak hedatzeko hainbat modu daukate: P modua, S modua eta Love eta Rayleigh modua.
Lurrikarak, hainbat eskaletan neur daitezke:
Richter eskala
, momentuko magnitude eskala eta MSK eskala. Historia osoan zehar, hainbat bider, itzelezko lurrikarak egon dira milaka eta milaka pertsonei etxerik eta, askori, bizirik gabe utzirik.
Luizi
eta
elur-jausiak
goitik beherako higidurak dira, erorketak, batez ere
elur
,
izotz
,
harkaitz
,
lur
edo mendi-hegaleko landarediaren nahasketaz osatutako materialena. Elur-jausien arrisku handiena, neguan izaten da; kilometroak egin ditzakete, eta mendi-mazelaren erabateko suntsipena eragin, parean aurkitzen duen guztia txikituz. Luiziak, izan ere, lurrikarek, sumendi erupzioek edo inguruko eremuaren ezegonkortasunak eragin ditzakete.
Lokatz
- edo
lohi
-luiziak luizi mota berezi bat dira, euri-jasen ondorioz lurrean sartzen den urak eragiten dituenak lurra aldatuz eta irristatzea eraginez. Lurrikara, tsunami edo iraupen luzeko euriteen ondoren gertatzen dira lur-jausiak.
Sakontzeko, irakurri: ≪
Uholde
≫
Uholdea
, normalean, urak okupatzen ez duen eremu bat hartzen duenean gertatzen da, erreka eta ibaiek gainezka egiten dutenean, itsas-mailaren ezohiko igoeragatik edo tsunamiengatik. Ibai-uholdea periodikoki leku batzuetan gertatzen den uholdea da.
Uholde hauen sorketa gertatzeko hainbat era daude:
- Euriaren ondorioz.
- Ibai baten gorabeheren ondorioz.
- Tsunami edo itsasikara batengatik.
Historiaurrean
, hainbat eta hainbat uholde izugarri gertatu izan dira glaziarrak urtzearen ondorioz, eta, gainera, uholde erraldoiak eta ezin txarragoak gertatzen dira oraindik ere (1959
Uruguai
, 1972
New York
…)
Tsunamiak
itsasoan sortzen diren olatu erraldoiak dira. Tsunamiak jatorri ugari dauzkate; itsasikara, itsaspeko sumendiak, luiziak… Baina tsunamien % 90 baino gehiago itsasikaren ondorioz dira.
[29]
Itsasikarak
itsaspeko plaka ozeanikoa bortizki igotzen edo jaisten direnean sortzen dira,
plaka tektonikoen
talka dela eta, gainean duen ur masa desplazatzen du. Grabitatearen eraginez, ur masa handi horrek oreka bilatzen du, eta alboetara hedatzen da. Tsunamiak, orokorrean, plaka ozeaniko bat plaka kontinental baten azpian irristatzen denean, subdukzio izeneko prozesuan sortzen dira.
Historian zehar, tsunamiek milaka herri eta hiri hondatu eta txikitu dituzte (
San Frantzisko
, Tumaco,
Messina
…)
Kontrolik gabe hedatzen den
suak
dira
suteak
. Hondamen ekologikoaz gain, kalte material handiak eragin ditzakete, bai bizitokietan, baita nekazal ingurutan ere, .
Izurriteak
ohi baino arinago hedatzen diren gaixotasun kutsakorrak dira. Gizakiei eragiten dietenak eta animali zein landareei eragiten dietenak bereiz daitezke. Lehenak zuzenki gaixotzen ditu gizakiak, heriotzak eraginez, baina bigarrena ere hondamenditzat har daiteke,
gosete
handiak sor baititzake.
[30]
Munduak jasan duen azken izurritea
Covid19
deituriko
pandemia
izan da. 2019an,
SARS-CoV-2
birusak eragindako gaixotasunak 768.982.331
[31]
pertsona kutsatu, eta 6.953.730
[31]
pertsona hil zituen
2023ko
abuztuaren 8a
arte. Euskal Herrian ere, eragin handia izan zuen. (ikus
COVID-19 pandemia Euskal Herrian
).
Nazio Batuen
babespean, nazioarteko elkarlanerako gune bat eratzea izan da 1990-2000 hamarraldiaren asmoa, hala, nazio aberatsek pobreekin batera jardun dezaten hondamen naturalak ezagutzeko, aurreikusteko, eta haien kalteak murrizteko. Izan ere, Munduan, 340.000 milioi dolarreko galerak eta hiru milioi eta erdi hildakotik gora eragin zituzten hondamen naturalek
1965
eta
1992
bitartean.
1990eko
hamarraldiaren lehenengo lau urteetan
eguratseko
gertaera ez ohikoek eragindako kalteekin batera etorri diren galera ekonomikoak bakarrik 195.000 milioi dolarrekoak izan ziren, eta, beraz,
Munduko Produktu Gordinaren
% 0,25 galdu zen, batez beste, urtean, eta 190.000 pertsona hil edo desagertu.
Hondamen naturalen arazoa are kezkagarriagoa da, baldin-eta kontuan hartzen bada eguratseko gertaera ez ohikoek behin eta berriro hondatzen dituztela herri eta lurralde jakin batzuk, eta, horren ondorioz, herrialde horiek ekonomia lur jota daukatela eta
bizi maila
ezin hobeturik daudela. Horrez gain,
garabidean
diren herrialdeak edo artean garatu gabeak dira kalte gehien izaten dituztenak, eta, horrela, hondamenak are handiagoak izaten dira.
Hori gertatzen da, adibidez,
Bangladeshen
eta
Indian
, izan ere,
Ganges
,
Brahmaputra
eta
Indo
ibaien uholdeek eta
Indiako ozeanoko
zikloiek kalte handiak eragiten baitituzte; zikloi tropikalek ere txikizio handia egiten dute
Filipinetan
eta
Madagaskarren
;
Perun
, berriz, ≪
El Nino
≫ esaten zaion gertaerak eragin handia du herrialde horretako arrantzan. Herrialde garatuetan ere, galera handiak eragiten dituzte klimaren zenbait gertaerak, batez ere,
nekazaritzan
, baina baita gainerako alorretan ere. Herrialde garatuei dagokienez, aipagarria da
Estatu Batuetako
erdialdeko lautadaren kasua (
tornadoen
eraginpean dago), kostaldearena (
urakanek
gogor jotzen dute bazter hartan) edo
Mississippi ibaiaren
arroa (uholde ugari izaten da), eta nabarmentzekoa da, orobat,
Australiako
erdialdeko lurraldeen kasua,
lehorte
handiak eta
sute
handiak izaten baitira han. Era berean, euri erauntsi gogorrek kalte handiak eragiten dituzte uda amaieran eta udazken hasieran
Mediterraneo
inguruan, eguratseko eta itsasoko gertaerek garai jakin batzuetan bat egiten dutenean.
Espainian, eguratseko gertaera ez ohikoek
Barne Produktu Gordinaren
% 0,15 eta % 1 arteko galera ekonomikoak eragiten dituzte (nolako urte, halako galera), eta kalte horietatik, gehienak (% 60-75), nekazaritzan gertatzen dira.
1980ko hamarkadan,
esaterako, hondamen natural asko izan ziren:
Euskal Autonomia Erkidegoan
, aipagarriak izan ziren
1983ko
abuztuko uholdeak eta
1989ko
lehortea, areago izan zena hidrologikoa eguratseko gorabeheren ondoriozkoa baino. Eta
1990eko hamarkadari
dagokionez, uholdeak izan ziren
Donostian
1992ko
ekainean
eta
Donostialdean
1997ko
maiatzean
. Dena dela, bereziki aipagarria da Aras baserrekan izandako bat-bateko uholdea (
Huescako
Pirinioak
)
1996ko
abuztuan
, euri erauntsi batek eragina, 86 lagun hil baitziren gertaeraren ondorioz.
Goian adierazitako arrisku natural mota bakoitzak oso ezaugarri desberdinak ditu, eragiten duten espazio- eta denbora-eskalei, arrisku-maiztasunari eta
itzulera-epeari
eta intentsitate- eta inpaktuaren neurriei dagokienez. Konplexutasun horiei esker,
arrisku bakarreko
ebaluazioak ohikoak izaten dira, non arrisku-mota jakin baten arrisku-potentziala mugatuta dagoen. Adibide hauetan, arriskuak isolatu edo independente gisa tratatzen dira. Alternatiba bat
arrisku anitzeko
ikuspegia da, arrisku natural posible guztiak eta haien elkarrekintzak edo elkarrekiko harremanak identifikatzea bilatzen duena
[32]
[33]
.
Arrisku natural batek beste arrisku natural bat edo gehiago eragiteko probabilitatea abiarazteko edo areagotzeko adibide asko daude. Esaterako,
lurrikara
batek lur-jausiak eragin ditzake, eta
baso-sute
batek, etorkizunean,
luiziak
sortzeko probabilitatea areagotu dezake
[33]
. 21 arrisku naturalen arteko interakzio horien berrikuspen zehatz batek 90 interakzio posible identifikatu zituen, probabilitate eta garrantzi espazial ezberdinekoak
[33]
. Arrisku natural horien eta prozesu antropikoen artean, elkarrekintzak ere egon daitezke
[34]
. Esaterako,
lurpeko urak
ateratzeak lurpeko urekin zer ikusia duen hondoratzea eragin dezake
[35]
.
Eremu jakin bateko arriskuen analisi eraginkorrak (adibidez, hondamendi-arriskua murrizteko helburuarekin) arrisku garrantzitsu guztiak eta haien elkarrekintzak aztertzera eraman beharko luke. Arriskuak murrizteko erabilgarriena izan dadin, arriskuen analisia arriskuen ebaluaziora hedatu behar da, non eraikitako inguruneak arrisku bakoitzaren aurrean duen ahultasuna kontuan hartzen den. Urrats hori ondo garatuta dago arrisku sismikorako, non etorkizuneko lurrikarek egituretan eta azpiegituretan izan dezaketen eragina ebaluatzen den, baita muturreko haizearen arriskua eta neurri txikiagoan uholde arriskua ere. Beste arrisku natural mota batzuen kasuan, berriz, arriskuaren kalkulua zailagoa da, batez ere, arrisku baten intentsitatea eta kalte-maila ezberdinen probabilitatea (hauskortasun-kurbak) lotzen dituzten funtziorik ez dagoelako
[36]
Euskal Herrian gertatutako hondamen aipagarriak
[
aldatu
|
aldatu iturburu kodea
]
Euskal Herrian gertatutako hondamenei buruz, honako hauek aipa ditzakegu, besteak beste:
- ↑
Hondamen
Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-26)
- ↑
Hondamendi
Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-03-26)
- ↑
(Ingelesez)
≪Why natural disasters aren't all that natural≫
openDemocracy
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Txantiloi:None
Gould, Kevin A.; Garcia, M. Magdalena; Remes, Jacob A. C.. (2016-12-01).
≪Beyond "natural-disasters-are-not-natural": the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile≫
Journal of Political Ecology
23 (1)
doi
:
10.2458/v23i1.20181
.
ISSN
1073-0451
.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
Smith, Neil.
≪There’s No Such Thing as a Natural Disaster≫
Items
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Coburn, Andrew W.; Spence, Robin JS; Pomonis, Antonios (1992). "
Factors determining human casualty levels in earthquakes: mortality prediction in building collapse
" (PDF).
Proceedings of the tenth world conference on earthquake engineering
. Vol. 10. pp. 5989?5994.
ISBN
978-90-5410-060-7
. Archived (PDF) from the original on 2020-11-12. Retrieved 2020-12-29.
- ↑
(Ingelesez)
≪Wildfire Causes and Evaluations (U.S. National Park Service)≫
www.nps.gov
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
DeWeerdt, Sarah. (2020-09-15).
Humans cause almost all wildfires that threaten homes in US.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
Smil, Vaclav. (1999-12-18).
≪China's great famine: 40 years later≫
BMJ
319 (7225): 1619?1621.
doi
:
10.1136/bmj.319.7225.1619
.
ISSN
0959-8138
.
PMID
10600969
.
PMC
PMC1127087
.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
McGuire, Bill (2012).
Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes
. Oxford University Press.
ISBN
978-0-19-959226-5
. Archived from the original on 2022-04-18. Retrieved 2020-12-29
- ↑
a
b
c
(Ingelesez)
≪Why "natural" disasters aren't all that natural | PreventionWeb≫
www.preventionweb.net
2017-09-14
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Arrisku geologikoak.
(Noiz kontsultatua: 2021-3-26)
.
- ↑
(Ingelesez)
Why natural disasters aren't all that natural.
2020-11-26
(Noiz kontsultatua: 2020-12-29)
.
- ↑
(Ingelesez)
Beyond 'natural-disasters-are-not-natural': the work of state and nature after the 2010 earthquake in Chile.
2016-12-1
doi
:
10.2458/v23i1.20181
.
.
- ↑
(Ingelesez)
There’s No Such Thing as a Natural Disaster.
2006-06-11
(Noiz kontsultatua: 2020-12-29)
.
- ↑
(Ingelesez)
Proceedings of the tenth world conference on earthquake engineering.
ISBN
978-90-5410-060-7
.
.
- ↑
(Ingelesez)
Wildfire Causes and Evaluations (U.S. National Park Service).
2018-11-27
.
- ↑
a
b
(Ingelesez)
Humans cause 96% of wildfires that threaten homes in the U.S..
2020-09-15
(Noiz kontsultatua: 2020-12-29)
.
- ↑
(Ingelesez)
China's great famine: 40 years later.
, 1619?1621 or.
doi
:
10.1136/bmj.319.7225.1619
.
PMID
10600969
.
.
- ↑
(Ingelesez)
McGuire, Bill. (2012).
Waking the Giant: How a changing climate triggers earthquakes, tsunamis, and volcanoes.
ISBN
978-0-19-959226-5
.
.
[
Betiko hautsitako esteka
]
- ↑
(Ingelesez)
Zorn, Matija. (2018). Pelc, Stanko ed.
≪Natural Disasters and Less Developed Countries≫
Nature, Tourism and Ethnicity as Drivers of (De)Marginalization: Insights to Marginality from Perspective of Sustainability and Development
(Springer International Publishing): 59?78.
doi
:
10.1007/978-3-319-59002-8_4
.
ISBN
978-3-319-59002-8
.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪What is a disaster? | IFRC≫
www.ifrc.org
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
a
b
≪Natural Hazards | National Risk Index≫
hazards.fema.gov
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Organization of American States, Department of Regional Development; Organization of American States, Natural Hazards Project; United States Agency for International Development, Office of Foreign Disaster Assistance (1990).
Disaster, planning and development: managing natural hazards to reduce loss
(PDF). Washington, D.C.: Organization of American States. Retrieved 21 July 2014.
- ↑
Burton, I.; Kates, R.W.; White, G.F. (1993).
The environment as hazard
.
Guilford Press
.
ISBN 978-0898621594
- ↑
(Ingelesez)
Gill, Joel C.; Malamud, Bruce D.. (2017-03-01).
≪Anthropogenic processes, natural hazards, and interactions in a multi-hazard framework≫
Earth-Science Reviews
166: 246?269.
doi
:
10.1016/j.earscirev.2017.01.002
.
ISSN
0012-8252
.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪Time to say goodbye to “natural” disasters | PreventionWeb≫
www.preventionweb.net
2020-07-16
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
(Ingelesez)
≪#NoNaturalDisasters - Changing the discourse of disaster reporting | PreventionWeb≫
www.preventionweb.net
2018-11-16
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Zientzia, Elhuyar. (2008-12-01).
≪2004ko tsunamia azken sei mendeetako handiena izan zen≫
Elhuyar aldizkaria
(Noiz kontsultatua: 2022-10-24)
.
- ↑
Aitziber, Agirre Ruiz de Arkaute. (2019-01-09).
≪Intsektuen izurriteak kontrolatzeko teknika berria, CRISPR bidez≫
Elhuyar aldizkaria
(Noiz kontsultatua: 2022-10-24)
.
- ↑
a
b
Ritchie, Hannah
; Mathieu, Edouard; Rodes-Guirao, Lucas; Appel, Cameron; Giattino, Charlie; Ortiz-Ospina, Esteban; Hasell, Joe; Macdonald, Bobbie; Beltekian, Diana; Dattani, Saloni;
Roser, Max
(2020?2022). "
Coronavirus Pandemic (COVID-19)
".
Our World in Data
. Retrieved 8 August 2023.
- ↑
Kappes, Melanie S.; Keiler, Margreth; von Elverfeldt, Kirsten; Glade, Thomas (2012). "
Challenges of analyzing multi-hazard risk: a review
" (PDF).
Natural Hazards
.
64
(2): 1925?1958.
doi:10.1007/s11069-012-0294-2
.
S2CID 108636952
- ↑
a
b
c
(Ingelesez)
Gill, Joel C.; Malamud, Bruce D.. (2014-12).
≪Reviewing and visualizing the interactions of natural hazards: Interactions of Natural Hazards≫
Reviews of Geophysics
52 (4): 680?722.
doi
:
10.1002/2013RG000445
.
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
http://meetingorganizer.copernicus.org/EGU2014/EGU2014-3049.pdf
- ↑
≪Land Subsidence | U.S. Geological Survey≫
www.usgs.gov
(Noiz kontsultatua: 2023-08-10)
.
- ↑
Douglas, J. (2007-04-05). "
Physical vulnerability modelling in natural hazard risk assessment
" (PDF).
Nat. Hazards Earth Syst. Sci
.
7
(2): 283?288.
Bibcode:2007NHESS...7..283D
.
doi:10.5194/nhess-7-283-2007
.
ISSN 1684-9981