Aldizkari zientifikoa
gai
zientifikoei
buruzko aldizkako argitalpena da, bai ikertzaileen artikuluak argitaratzeko plataforma gisa, bai publiko orokorrarentzako dibulgazio gisa (askotan bi funtzioak
aldizkari
bakarrean konbinatzen dira).
Aditu-
batzorde batek laguntzen dio editoreari aurkeztutako artikuluen kalitatea eta zorroztasun zientifikoa neurtzeko. Aldizkari zientifikoen artikulu gehienak, argitaratu gabeko emaitzak aurkezten dituztenak gutxienez, ikerketa-gaiaren egoera deskribatzen duen sarrera batekin hasten dira ikerketa-lanaren garrantzia kokatzeko, ondoren ikerketaren metodologia (materialak eta metodoak) edo erabiliko diren oinarrizko terminoak azaltzen dituzte. Azaldu beharrekoa azalduta, bukaeran aurkeztuko dira lortutako emaitzak, ondorioak, konpondu gabeko galderak eta etorkizuneko ikerketarako bide posibleak. Artikulu gehienek hasieran laburpentxo bat dute (edo
abstract
), askotan eleanitza, irakurleari intereseko gaia ote den jakiteko laguntzen diona. Munduko aldizkari zientifiko zaharrena Frantziako
Journal des savants da
, lehenengo aldiz 1665ean argitaratua. Aldizkari
Inpaktu-faktore
handieneko aldizkarien artean izaera "orokorreko"
Nature
eta
Science
daude
, edo
The New England Journal of Medicine
edo Lancet medikuntzan espezializatuak.
Aldizkari zientifikoetan artikuluek honako urrats hauek gainditzen dituzte:
- Editore batek hasierako kalitate minimoa ziurtatzen du.
- Espezialistek osatutako aldizkariaren aholku- edo zientzia-batzordeak artikuluaren kalitatea ebaluatzeko prozesua, peer review edo
parekoen ebaluazioa
izenekoa. Ikaskideak edo epaileak normalean bi izan arren, "pareko" hitzak ez du hemen "bi" esan nahi, egilearen "ezagutza maila antzekoa dutela edo antzeko pertsona direla" baizik.
- Ortografia- eta formatuaren-zuzenketa (letra larriak, letra lodia, letra etzana, epigrafeak, bibliografia. . . ). URLen egiaztapena.
- Estiloarenen berrikuspen-prozesua eta testuaren ulergarritasunaren hobekuntza. Siglak zabalu egiten dira eta, behar izanez gero, ilustrazioak eta azalpen-irudiak gehitzen dira.
[1]
Euskal Herriko kultur eszenatokiaren barruan, hainbat ekimen izan dira euskal aldizkari jasoak sortzeko. Historikoki garrantzitsua izan zen Euskaltzaindiak 1920an
Euskera
aldizkaria sortzea. Geroxeago 1947an Aranzadi elkarteak
Munibe
aldizkaria sortu zuen. Hasieran antropologia, arkeologia eta etnologia gaiak landu zituen hasieran, baina gero 1949az geroztik natur zientziak ere lantzen hasi ziren; eta
2013
. urtetik aurrera
Munibe Monographs
ere bai.
Karmel
aldizkaria gerraurrean sortu zen. Aldizkaria hiru aro izan ditu, 1970. urtean abiatzen da hirugarren eta azken aroa.
Euskarazko aldizkari aitzindariak beste hauek ere izan ziren:
Egan
(1948an sortu zen, eta 1953. urtean euskarazko aldizkari elebakarra bihurtu zen),
Euzko-Gogoa
,
ASJU
(euskal hizkuntzalaritzaren internazionalizazioa ekarri zuena),
Jakin
(hasieran
Yakin
izan zen),
Branka
eta
Zuzen
.
[2]
80ko hamarkadan, Hegoaldean 1936ko gerratik ezagutu ez zen egonkortze politikoaren babespean, hainbat erakunde, elkarte edo enpresa (kultural) berri sortu ziren. Horietako askok aldizkari edo liburuak argitaratzeari ekin zioten. Ondorioz, euskarazko produkzio jasoak ordura arte bizi gabeko hazkundea izan zuen. Inguma datu-basearen arabera, 1979-1990 urte-tartean euskarazko lanak argitaratzen zituzten 25 argitaletxe eta 62 aldizkari egon ziren. Argitaletxeek maila jasoko 367 liburu eta itzulpen argitaratu zituzten. Aldizkariek, berriz, 2.901 dokumentu (2.485 artikulu, 390 liburu-aipamen eta 26 itzulpen-artikulu). Garai horretan goi-mailako euskarazko 17 aldizkari zeuden, hau da, euskara hutsean argitaratutakoak. Multzo gisa beraien ezaugarri nagusiak hiru ziren: alde batetik, erakunde argitaratzaileak euskal kulturgintzakoak zirela627, lau kasutan izan ezik (Argia, HABE, UPV/EHU eta Deustuko Unibertsitatea); bestetik, euskarazko 17 aldizkari horietan metatu zela 80ko hamarkadan aldizkarietan kaleratutako euskarazko produkzio gehiena (hau da, % 81); eta hirugarren eta azkenik, aldizkariak Euskara Batuan idatzita zeudela (pixka bat urruntzen den bakarra Karmel aldizkaria da628). 1979-1990 artean euskarazko aldizkarien erakunde argitaratzailea eta produkzioa honelakoa izan zen:
[2]
Munibe
Aranzadi Elkartearen
aldizkarietako bat da.
1947an
sortu zen
arkeologia
,
etnografia
eta
natur zientziei
buruzko ikerketak jasotzeko. Urteko maiztasuna du eta publiko zientifikoari zuzenduta dago.
[3]
Inguruak
Euskal Herriko Unibertsitatearen
Euskal Soziologia eta Zientzia Politikoen Elkartearen
unibertsitate-aldizkaria
da
1986etik
aurrera. Formatu digitalean ere argitaratzen da. ISSN 1695-8748
[4]
Senez
aldizkaria Martuteneko Itzultzaile Eskolak sortu zuen baina, 1987an EIZIE sortu zenean, EIZIE arduratu zen aldizkariak.
Hamarkadaren erdialdean beste sei aldizkari sortu ziren. Euskaraz argitaratzeaz gainera, hizkuntzarekin oso lotuta zeuden: Literaturarekin (Idatz & Mintz, Hegats, Enseiukarrean), Itzulpengintzarekin (Senez), Glotodidaktikarekin (Zutabe eta Ele). Hamarkadaren amaieran, bost aldizkari berri sortu ziren, hizkuntza ez zen beste gai berriak lantzen zituztenak: Hezkuntza (
Tantak
), Zientzia eta Teknologia (
Ekaia
) eta Giza eta Gizarte Zientziak (
Uztaro
). Baita hizkuntzari buruzko aldizkari berriak ere kaleratu ziren: Bat ( EKB eta SEIk ekoitzia Soziolinguistika-arlokoa) eta Hegats (EIErena, literaturari buruzkoa).
Eleria
Euskal Herriko legelarien aldizkaria da, 1996tik 2003ra bitartean 24 zenbaki eta 266 artikulu argitaratu zituen.
[5]
Ekaiak
,
1989an
sortua, zientziaren euskarazko dibulgazioaren esparruan hutsune bat bete nahi zuen. Izan ere, Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkariak dibulgazio orokorra egiten zuen eta Elhuyar aldizkaria (edo Elhuyar txikia) ikerketara bideratuta zegoen. Beraz, Ekaia goi-dibulgazioa euskaraz egiteko sortu zen. Geroago Elhuyar aldizkaria (edo Elhuyar txikia) desagertu zen eta Ekaiak bete zuen espazio hori.
Lapurdum
1996an
Jean-Baptiste Orpustanek
sortu zuen, eta urtero argitaratzen dute euskal gaiak eta, batez ere,
euskara
ikertzen nabarmendu dena.
[6]
Eleria
Euskal Herriko
legelarien
aldizkaria izan zen, 1996tik 2003ra bitartean 24 zenbaki eta 266 artikulu argitaratu zituen.
[5]
Uztaro
aldizkaria ondo finkatuta zegoenean UEUk beste hiru aldizkari sortu zuen geroago:
Kondaira
historiaz,
Aldiri, Arkitektura eta abar
arkitekturaz, eta
Osagaiz
osasun-zientziaz.
Gogoa
aldizkaria 2001ean sortu zuen
Euskal Herriko Unibertsitateko
Logika, Kognizio, Hizkuntza eta Informaziorako Institutuak
(ILCLIk). Urtean bitan argitaratzen da, euskaraz. Orokorrean
zientzia kognitiboak
jorratzen ditu, eta bereziki hizkuntza, ezagutza, komunikazio eta ekintza. Saiatzen da uztartzen logika, matematika, hizkuntzalaritza, psikologia, filosofia, informatika eta adimen artifiziala.
[7]
2021ean 400dik gora artikulu argitaratuta zituen.
[8]
[9]
Nazioarteko aldizkari aurkibiderik entzutetsuena
Journal Citation Reports da
.
[10]
Azken bertsioak,
JCR 2008
, 8.194 argitalpen baino ez ditu. Hala ere, haiek dira hautaketa irizpide zorrotzak betetzen dituztenak.
[11]
Irudikatutako irudikapena izan arren, badirudi guztia eremu anglosaxoira eta zientzia purura, medikuntzara eta bizitzara bideratuta dagoela,
2008ko JCRak
katalanezko 19 argitalpen biltzen ditu, Espainiako argitalpenen% 35,2 ordezkatzen dutenak.
JCR edizioei
dagokienez, 17
Zientziari
dagozkio eta 2 bakarrik
Gizarte Zientziei
.