|
Artikulu honek
erreferentziak
behar ditu.
Hemen
erreferentzia egiaztagarriak
gehituz lagun dezakezu.
|
Aeronautika
[1]
(
antzinako grezieratik
:
??ρ
,
??r
, ≪aire≫ eta ναυτικ?,
nautik?
, ≪nabigazio≫; hau da, ≪aireko nabigazioa≫)
airean
hegan egiteko gai diren makinen ikerketa,
diseinua
eta fabrikazioa lantzen dituen zientzia edo artea da.
Hegazkinak
eta
suziriak
atmosferan barrena jardun dezaten erabiltzen diren teknikak ere hartzen ditu bere barnean.
Hasiera batean,
aeronautika
terminoak hegazkin bat gidatzeari bakarrik egiten zion erreferentzia, baina geroztik hegazkinen inguruko beste gai batzuk ere hartu ditu bere barnean, hala nola: teknologia, negozioak, eta abar. Batzuetan
abiazio
terminoa erabiltzen da
aeronautika
hitzaren sinonimo gisa. Hala ere, aeronautikak bere barnean hartzen ditu airea baino arinagoak diren gasekin jarduten duen ibilgailuak ?hala nola
baloi gidatuak
? eta balistikan oinarritutako ibilgailuak ere; eta abiazioak, ordea, ez.
Zientzia aeronautikoaren
atal garrantzitsu bat da
aerodinamika
:
dinamikaren
adar bat, airearen mugimendua eta horrek mugitzen diren objektuekin ?adibidez, hegazkin batekin? topo egitean duen portaera aztertzen dituena.
Antzinatik, hegan egiteko saiakera asko eraman dira aurrera aeronautikaren benetako ezagutzarik gabe. Horretarako hegalen antzeko tramankuluak eraiki eta dorre altuetatik salto eginez frogatzen ziren emaitzak. Ondorio modura elbarritu eta hildako ugari agertu ziren saiakera hauen inguruan.
Ikerlari jakintsuagoek ulermen arrazionalago baten bilaketan txorien hegaldia ikertu zuten. Adibide goiztiarrak Egiptoko testu zaharretan aurki daitezke.
[Aipua faltan]
Beranduago, zientzialari Islamikoak ere antzeko ikerketak egin zituzten. Aeronautika garaikidearen sortzaileek,
Leonardo da Vinci-k
errenazimenduan eta Cayley-k 1799. urtean, txorien hegaldiaren behaketaren bidez ekin zieten beren ikerketei.
Uste da antzinako Txinan gizakiak garraiatzeko ahalmena zuten kometak erabiltzen zituztela. Honela deskribatu zituen 1282. urtean Txinatar teknikak
Marco Polo
esploratzaileak. Txinatarrek ere aire beroko globoak, linternak eta hegal birakarizko jostailuak eraiki zituzten.
Roger Bacon
izan zen lehen Europarretako bat hegan egiteari buruzko argudio zientifikoak ematen eta airea baino arinagoak diren
baloiak
eta hego eragileak zituen
ornitopteroak
maneiatzeko funtsak deskribatu zituen.
XV. mende bukaeran, Leonardo da Vinci-ren txorien heganaren azterketari bere lehen makina hegalarien diseinuek jarraitu zioten. Nahiz eta bere diseinuak arrazionalak ziren, hauen funtsa ez zen oso zientzia zehatza. Bere diseinu askok arazo ugari erakusten dituzte. Gutxienez, objektu batek aireari jartzen dion erresistentzia aireak objektuari ezartzen dionaren adinakoa dela ulertu zuen (
Newton-ek
ez zuen bere
mozioaren hirugarren legea
1687. urterarte argitaratu). Bere ikerketek argi utzi zuten giza-indar hutsa ez zela gai hegaldi jarrai bat lortzeko eta bere gerorako diseinuak indar-iturri mekaniko bat hartzen zuten kontuta, hala nola, malguki bat. Italiarraren lana bere heriotzaren ondoren galdu egin zen eta ez zen bere berri izan
George Cayley-k
jarraipena eman zion arte.
Sir George Cayley
[2]
(1773-1857) aeronautika modernoaren sortzaile kontsideratzen da. 1846-ean, "hegazkinaren aita" ezizenarekin egin zen ezaguna. Bera izan zen lan bat argitaratzen zuen lehen benetako aire-zientzia ikerlaria. Bertan, lehen aldiz, hegaldiaren atzean dauden indar eta funtsak barneratu ziren.
1809. urtean "On Aerial Navigation" izeneko lanaren argitarapenari ekin zion, non arazoaren lehen adierazpen zientifikoa idatzi zuen. Bertan, arazoa gainazal bati emandako pisua aireak ezartzen zuen erresistentzia indarra erabiliz altxatzea zela adierazi zuen. Era berean, hegazkin batean eragiten duten lau indar bektoreak identifikatu zituen:
bultzada
,
igoera
,
arrastea
eta
pisua
eta egonkortasuna eta kontrola bereizi zituen bere diseinuetan.
Berak garatu zuen hegazkin garaikideen diseinua, gainazal horizontal eta bertikalak dituen isats egonkortzaile batekin.
Cayley-k beso birakorreko proba-polipastoaren erabilera aurkeztu zuen hegaldien aerodinamika ikertzeko, eta gainazal kurbatuko hegalek, gainazal lauekoekin alderatuta, zituzten abantailak ezagutzeko erabili zituen. Metodo honen bidez,
dihedralaren
, errefortzu diagonalen eta arraste erredukzioaren garrantzia ikusi ziren eta
ornitopteroen
eta
paraxuteen
ulermen eta diseinuan lagundu zuen.
Beste asmakizun garrantzitsu bat erradiodun gurpila izan zen, lur-hartze sistemarentzako gurpil sendo eta arin bat garatzeko asmoz diseinatu zuena.
XIX. mendean zehar Cayley-ren ideiak findu, frogatu eta garatu ziren. Lan honetan ibili ziren ikerlarien artean, aipatzekoak dira
Otto Lilienthal
eta
Horatio Phillips
.
Aeronautika hiru adar nagusitan banatu daiteke:
Abiazioa
,
Zientzia aeronautikoa
eta
Ingeniaritza aeronautikoa
.
Abiazioa
[3]
aeronautikaren praktika edo artea da. Historikoki abiazio terminoa airea baino astunagoak diren objektu hegalarientzat gordetzen zen, baina, gaur egun, baloi aerostatiko eta gidatuentzat ere hartzen ditu bere baitan.
Zientzia aeronautikoak
[4]
abiazioaren eta aeronautikaren teoria praktikoa biltzen ditu, hauetan jarduteko modua, nabigazioa, aire-segurtasuna eta giza-faktoreak barne.
Hegazkin gidari izan nahi dutenek zientzia aeronautikoan titulu bat lortzeko ikasi ohi dute.
Ingeniaritza aeronautikoak hegaz egiteko gai diren makinen diseinua eta fabrikazioa barneratzen ditu, nola ematen zaien ibiltzeko indarra, nola erabiltzen diren eta segurtasunez nola gidatzen diren barne.
Ingeniaritza aeronautikoaren atal nagusienetarikoa aerodinamika da, airean zehar ibiltzearen zientzia.
Espazioan zeharreko hegaldien ugaritzearekin batera, gaur egun, aeronautika eta astronautika sarritan bateratu egiten dira ingenieritza aeroespaziala
[5]
izenpean.
Aerodinamikaren zientzia airearen mugimendua eta mugimenduan dauden objektuekin duen interakzioa aztertzen du, hala nola, hegazkinekin.
Aerodinamikaren ikerketa hiru atal nagusietan banatzen da:
Fluxu konprimaezina,
airea soilki objektuak saihesteko mugitzen denean gertatzen da, orokorrean soinuaren abiadura baino txikiagoa denean.
Fluxu konprimagarria,
airea konprimatzen den lekuetan talka-uhinak daudenean agertzen da, orokorrena soinuaren abiadura baino handiagoa denean.
Fluxu transonikoa
soinuaren abiadureraren inguruan gertatzen da, non aire fluxuaren abiadura puntu batean soinuaren abiaduraren azpikoa eta beste batean gainekoa izan daiteke.
[6]
Suziria
edozein
misil
,
espazio-ontzi
,
hegazkin
edo beste edozien
ibilgailu
da, zein bultzada
motor-suziri
batetik lortzen duen. Suziri guztietan, bultzada hau ibilgailuak erabileraren aurretik daraman
erregaiarekin
lortzen da. Suziri motoreak akzio-erreakzio printzipioarekin egiten dute lan. Erregaiaren erreketa beste norabidean zuzenduz motore hauek suziriei bultza egiten diete.
Suzirien erabilera militarra eta dibertimendurako XIII. mendekoa da gutxienez,
Txinan
. XX. menderarte, ordea, ez ziren gertatu garrantzizko aurrerapenik arlo zientifiko, industrial edo interplanetarioan, non suziriak izan ziren
Aro Espazialaren
giltza teknologikoa eta
gizakia ilargira iristea ahalbidetu
zuten.
Suzirien erabileren artean
su artifizialak
,
armak
,
eserleku eiektagarriak
,
ibilgailu jaurtigarriak
satelite artifizialentzat
eta
ibilgailu espazialak
daude batik bat. Abiadura txikientzat eraginkorra ez den arren, oso arinak eta indartsuak dira, azelerazio oso altuak eta
abiadura oso handiak
lortzeko ahalmenarekin, zentzuzko eraginkortasun bat mantentzen dutelarik.
Suziri kimikoak dira suziri mota arruntenak eta, orokorrean, suzirientzko erregaia erabiliz sortzen dute bultzada. Suziri kimikoek erraz askatu daitekeen energia kantitate handiak biltzeko gaitasuna dute, arriskutsua izan daitekena. Hala ere, diseinu, proba, eraikuntza eta erabilera zainduek arrisku hauek murrizten dituzte.