Mario Vargas Llosa

Mario Vargas Llosa
	; (2016) Irudi gehiago
17. Seat 18 of the Academie francaise (en)
; PENeko lehendakari
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Jorge Mario Pedro Vargas Llosa
Jaiotza	Arequipa ,? 1936ko martxoaren 28a ?(88 urte)
Herrialdea	Peru ; Espainia ?(1993 - ; Dominikar Errepublika ?( 2023ko maiatzaren 31 -
Bizilekua	Arequipa ; Cochabamba ; Piura ; Lima ; Paris ; Madril
Lehen hizkuntza	gaztelania
Familia
Aita	Ernesto Vargas Maldonado
Ama	Dora Llosa Ureta
Ezkontidea(k)	Julia Urquidi Illanes ?( 1955eko maiatza - ?1964) ; Patricia Llosa Urquidi (en) ?(1965 - ?2016)
Bikotekidea(k)	ikusi Isabel Preysler ;
Seme-alabak	ikusi Alvaro Vargas Llosa (en) ; Morgana Vargas Llosa ;
Familia	ikusi Luis Llosa ( lehengusu ) ;
Hezkuntza
Heziketa	Colegio La Salle (en) ; ( 1947ko martxoa - 1949ko abendua ) ; Leoncio Prado Military Academy (en) ; ( 1950eko martxoa - 1951ko abendua ) ; Q5777167 ; ( 1952ko martxoa - 1952ko abendua ) ; National University of San Marcos (en) ; (1953 - 1958) : zuzenbide , literatura zientzia ; Madrilgo Complutense Unibertsitatea ; (1958 - 1971) doktoretza
Tesia	Garcia Marquez: historia de un deicidio (en)
Tesi zuzendaria	Alonso Zamora Vicente
Hizkuntzak	gaztelania ; frantsesa ; ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	eleberrigilea , dramagilea , politikaria , kazetaria , saiakeragilea , literatura-kritikaria , unibertsitateko irakaslea , prosalaria , antzerkigilea , filosofoa , iritzi-kazetaria , idazlea eta film-zuzendaria
	Parte-hartzailea Q66447610 ; Q67392091 ; Democracy without anger (Democracia sin ira) (en) ;
Lantokia(k)	Madril ; Paris ; Lima ; Londres ?eta? Cambridge
Enplegatzailea(k)	Princetongo Unibertsitatea ; Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa ; La Industria (en) ?(1952 - ; La Cronica ?(1952 - ; Londresko King's College ?(1969 - ?1970 ) ; Harvard Unibertsitatea ?(1992 - ?1992 )
Lan nabarmenak	ikusi The Time of the Hero (en) ; The Green House (en) ; Conversation in the Cathedral (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria ?(2010) ; Princess of Asturias Literary Prize ?(1986) ; honorary doctor of the University of Rennes 2 ?(1994) ; Romulo Gallegos Prize ?(1967) ?: The Green House (en) ; Planeta saria ?(1993) ?: Death in the Andes (en) ; Mariano de Cavia' Price ?(1997) ; Maria Moors Cabot Prizes ?(2006) ; Peace Prize of the German Publishers' and Booksellers' Association ?(1996) ; Prix mondial Cino Del Duca ?(2008) ; Miguel de Cervantes saria ?(1994) ; Menendez Pelayo International Prize ?(1999) ; Irving Kristol Award ?(2005) ; Grinzane Cavour Prize ?(1986) ?: The Real Life of Alejandro Mayta (en) ; Carlos Fuentes saria ?(2012) ; Jerusalem saria ?(1995) ; Library of Congress Living Legend ?( 2016ko apirilaren 11 ) ; Ohorezko Legioko zalduna ?(1985) ; Arte eta letren komendadorea ?( 1993ko otsailaren 19a ) ; Honorary doctor of the Humboldt University of Berlin ?( 2005eko urriaren 13a ) ; honorary doctor of the University of Alicante ?(2008) ; Ortega y Gasset Sariak ?(1999) ; Grand Cross, Special Class of the Order of the Sun of Peru ?(2001) ; Order of Christopher Columbus ; Orden de la Independencia Cultural Ruben Dario ?(2006) ; Austrian Decoration for Science and Art ; Commander of the Order of the Aztec Eagle ?(2011) ; Order of Vasco Nunez de Balboa ; Caonabo de Oro Award ?(2002) ; Freedom Prize ?: Friedrich Naumann Foundation (en) ?(2008) ; honorary doctorate of the National University of San Marcos ?(2001) ; honorary doctorate of the University of Valladolid ?(1995) ; gold Medal of the Community of Madrid ?(2015) ; honorary doctorate of the Bordeaux Montaigne University ?( 2009ko azaroaren 13a ) ; honorary doctorate of the University of Granada ?(2009) ; Viareggio-Versilia International Prize ?(2010) ; honorary doctorate of the University of Murcia ?(1995) ; honorary doctorate of the University of Las Palmas, Gran Canaria ?(2012) ; Premio Biblioteca Breve ?(1962) ?: The Time of the Hero (en) ; Kritika Saria gaztelaniazko narratibari ?(1964) ?: The Time of the Hero (en) ; Kritika Saria gaztelaniazko narratibari ?(1967) ?: The Green House (en) ; National Culture Award ?(1967) ?: The Green House (en) ; Pablo Neruda Order of Artistic and Cultural Merit ?(2018) ; Prix Formentor ?(1967) ; St. Louis Literary Award ?(2011) ; Premio Ceppo Pistoia ?(2009) ; [[]] ?(2013) ?: The Dream of the Celt (en) ; National Book Critics Circle Award ?(1997) ; [[]] ?(2010) ; Scanno Prize ?(1989) ?: The Storyteller (en) ; honorary doctor of the Katholieke Universiteit Leuven ; Honorary doctor of the University of Oxford ; Honorary Doctorate from the National Autonomous University of Mexico ; honorary doctor from the NOVA University Lisbon ; Orden al Merito Docente y Cultural Gabriela Mistral ; Don Quijote Journalism Prize ?(2015) ; honorary doctorate from the Pontifical Catholic University of Peru ; honorary doctorate of the University of Burgos ?(2016) ; Grand Cross of the Order of Boyaca ?(2019) ; honorary doctor of the University of Miami ?( 2018ko maiatzaren 10a ) ; honorary doctor of the Sorbonne Nouvelle University ?(2005) ; doctor honoris causa from the University of Pau ?( 2001eko urriaren 23a ) ; [[]] ?( 2001eko ekainaren 15a ) ;
Influentziak	William Faulkner , Gustave Flaubert , Isaiah Berlin , Karl Popper , Friedrich Hayek eta Jean-Paul Sartre
Kidetza	Real Academia Espanola ; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia ; Brasilgo Letren Akademia ; Mont Pelerin Society (en) ; Peruvian Academy of Language (en) ; Inter-American Dialogue (en) ; Frantses Akademia
Mugimendua	errealismo magikoa ; Latin mmg todos (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	agnostizismoa
Alderdi politikoa	Liberty Movement (en) ; Liberty Movement (en) ; People's Liberty (en)
	mvargasllosa.com

Jorge Mario Pedro Vargas Llosa ( Arequipa , Peru , 1936ko martxoaren 28a ) idazle perutarra da. Bizirik dauden gaztelaniazko idazlerik ezagunenetarikoa da. 2010ean Literaturako Nobel Saria lortu zuen. Cervantes saria ( 1994 ) eta Asturiasko Printzea Saria ( 1996 ) ere jaso ditu.

1960ko hamarkadan idatzitako La ciudad y los perros (1962), La casa verde (1965), eta Conversacion en La Catedral (1969) liburuekin irabazi zuen nazioarteko ezagutza. Literatura eta kazetaritza lanak egiten ditu, oso genero ezberdinak landuz. Idazlanetako asko Peruko bizimoduaren inguruan ari dira, edo bere esperientziez perutar gisa. Hala ere, munduko beste leku batzuetara ere hedatzen ditu gaiak azken aldi honetan

Biografia

Mario Vargas Llosa 1936ko martxoaren 28an , Peru hegoaldeko Arequipa hirian jaio zen. Ordurako gurasoak bereizirik zeuden eta hamar urte izan arte ez zuen aita ezagutu. Lehenbiziko ikasketak Cochabambako ( Bolivia ) La Salle ikastetxean egin zituen. 1945ean familia Perura itzuli zen, eta Mariok Piura zein Liman ikasi zuen. Aitarekin berriz bildu zelarik, haren heziketaren norabidea aldatu, eta bi urtean Limako Leoncio Prado eskola militarrean jardun zuen; hala ere, bigarren hezkuntza Piurako San Miguel ikastetxean amaitu zuen ^[1].

1953an Limara itzuli eta Universidad Nacional Mayor de San Marcos-en zuzenbidea eta letrak ikasten hasi zen. 1955ean , 18 urte besterik ez zuela, Julia Urquidirekin ezkondu zen ^[2]. Hori zela eta, ikasketekin batera, hainbat lanetan aritu behar izan zuen. 1959an , Javier Prado diru-laguntzari esker, filosofia eta letretako doktoregoa lortu zuen Madrilgo Complutense Unibertsitatean . Ondoko urtean Parisen kokatu zen. Bertan, besteak beste, gaztelania irakaslea, France-Presseko kazetaria eta ORTFko esataria izan zen. 1959n bere lehenbiziko liburu Los jefes ipuin bilduma argitaratu zuen ^[1].

1964an Perura itzuli, Julia Urquidirengandik dibortziatu eta Amazonian zehar ibili zen, oihanari eta oihaneko biztanleei buruzko informazioa biltzen. 1965ean La Habanara joan zen. Casa de las Americas kubatar aldizkariaren erredakzio batzordekidea izan zen, harik eta 1971n bertako erregimen sozialistatik erabat aldendu zen arte ^[1].

1965ean Patricia Llosarekin ezkondu zen. Hiru seme-alaba izan zituzten: Alvaro ( 1966 ), Gonzalo ( 1967 ) eta Morgana ( 1974 ). 1967an Grezian aritu zen lanean, UNESCOren itzultzaile, Julio Cortazar rekin batera. 1974 arteko urteak Europan igaro zituen eta, aldizka, Paris, Londres eta Bartzelonan bizi izan zen ^[3].

Mario Vargas Llosa 1982an.

1975ean Peruko Hizkuntz Akademiako kide izendatu zuten. 1976 eta 1979 bitartean Nazioarteko PEN Clubeko lehendakaria izan zen. Perun, 1981ean La Torre de Babel telebista emankizuna aurkeztu zuen, eta 1983an Uchuraccay herrian gertatutako 8 kazetariren hilketa argitu behar zuen Ikerketa Komisioaren burua izan zen ^[3]. 1987an politika munduan sartu zen, Alan Garcia Perez presidentearen aurkako Movimiento Libertad alderdiaren buru. 1990eko presidentetzarako hauteskundeetan parte hartu zuen, baina Alberto Fujimorik gainditu zuen ^[4]. Horren ostean, Londresera itzuli eta idazteari ekin zion, berriz ere ^[3].

1993ko martxoan espainiar hiritartasuna lortu zuen, perutarrari uko egin gabe. 1994an Espainiako Errege Akademiako kide aukeratu zuten, eta urte horretan bertan Miguel de Cervantes saria jaso zuen. Hainbat unibertsitatek honoris causa doktore izendatu dute ^[3].

Idazlanak

1959an , Leopoldo Alas saria lortu zuen Los jefes ( Buruzagiak ), kontakizun laburren multzoarengatik. Lehiak eta gogorkeriak markatzen dituzte kontakizun guztiak, eta bai liburu horren, bai ondorengo eleberrien osagai nagusietako bat giro dramatikoa, zoria edota halabeharraren mendekoa dira. La ciudad y los perros ( 1962 , Hiria eta txakurrak ) eleberri trinkoa da, aldi berean klasikoa eta abangoardiakoa. Limako eskola militar bateko kadeteen bizimodua erakusten du (egileak berak bertan eman zituen urte batzuk), zapalkuntzak dakarren giro guztiz bortitza eta, mikrokosmos baten moduan, Peruko gizartearen irudia islatuz.

La casa verde eleberriarekin ( 1966 , Etxe berdea ), Peruko iparraldera eta oihanera aldatzen da gertalekua. Etxe berdea , putetxea, zenbait istorioren gurutzagunea da: mojek hazitako indiarra, putetxera joan beste aukerarik ez duena; Fushia bidelapurra; oihaneko biztanleen bizimodua eta zuriekin dituzten istiluak. Modu polifonikoan, oihal zabal batean, Peruko gizartearen beste alderdi bat aurkezten du egileak, Jose Maria Arguedas edo Ciro Alegriaren indigenismo pintoresko zein protestazaletik oso urruti. Datuen zehaztasunak frantses eleberrigile handien tradizioa darama gaztelerazko eleberrigileen eremura, Honore de Balzac eta Gustave Flaubertena bereziki (azkenaren mireslea izanik, liburu bat eskaini zion Vargas Llosak).

1967koa da Los cachorros ( Txakurkumeak ), Limako gazte burgesei buruzkoa. Liburu horretako prosaren arintasunak, indarrak eta oparotasunak egilearen obra handienetako bati zabaldu zioten bidea: Conversacion en la catedral ( 1971 , Elkarrizketa katedralean ). Errealismo gogor eta lizunenak iradokizun sinboliko eta alegorikoaren ahalmen harrigarria hartzen du hor. Obra horretan, Santiago Zavala protagonistak bere aitaren txofer ohiarekin duen elkarrizketa luzera mugatzen da kontakizuna, baina hor ateratzen dira, nahasmendu zurrunbilotsuan, Santiagoren bizitzako azken hamar urteak, eta jakiten da haren aitaren benetako izaera: homosexuala, hiltzailea, gaizkilea.

Ondoko bi lanak, Pantaleon y las visitadoras ( 1973 , Pantaleon eta bisitariak ) eta La Tia Julia y el escribidor ( 1977 , Izeba Julia eta eskribatzailea ), eleberri komiko eta parodikoak dira. Lehenbizikoa Peruko Amazonian gertatzen da: oihan horretara igorritako soldaduen sexu-grinak asetzeko, prostituta konboiak antolatzen dira. Isileko zeregin horren arduraduna, bere printzipioen aurka bada ere, Pantaleon Pantoja kapitaina da. Eleberri labur horretan, oso kontaera berritzailea erabiliz, hipokresia sozialaren kritika zorrotza egin zuen ^[5]. La Tia Julia y el escribidor , berriz, 1950eko hamarkadako Limaren oroitzapena da, eta idazlearen lehen ezkontzan oinarriturik dago.

1981ean La Guerra del fin del mundo ( Mundu amaierako gerra ), bere lehenbiziko eleberri historikoa, karrikaratu zuen. Brasil ipar-ekialdeko Sertao eskualdean ( Bahia ) kokaturik dago eta 1896 - 1897 bitartean gertatutako Canudosko gerra du oinarri. El pez en el agua ( 1993 , Arraina uretan ) autobiografikoaren ostean, La fiesta del chivo ( 2000 , Akerraren jaia ), Rafael Trujillo , dominikar diktadoreari buruzkoa, argitaratu zuen. 2010ean kaleratutako El sueno del celta ( Zeltaren ametsa ), Kongo eta Perun britainiar kontsul izandako Roger Casement , irlandar independentista eta antikolonialistaren biografia da ^[6].

Politika

Literaturan gogor lan egiteaz gainera, politikagintzan jardun du beti; jadanik unibertsitateko urteetan, 1950eko hamarraldian, Peruko Alderdi Komunista berregituratzen saiatu zen. 1960tik aurrera sozialismotik aldentzen hasi zen, benetako sozialismoaren huts egitea zela eta. Orduz geroztik, totalitarismoa etengabe gaitzesteaz gain, liberalismoaren bidetik abiatu zen.

1987an , Alan Garcia presidenteak bankuak nazionalizatzeko asmoa iragarri zuelarik, neurri horren aurka agertu eta Peruko politikaren lehen lerrora igaro zen. 1990eko hauteskundeetan, zentro-eskuineko FREDEMO koalizioaren presidentegaia izan zen, baina Alberto Fujimorik garaitu zuen ^[7].

Espainian , Alderdi Popularra zein UPyDren alde eta nazionalismo periferikoen aurka agertu da ^[8]^[9].

Bibliografia hautatua

Fikzioa

1959 ? Los jefes
1963 ? La ciudad y los perros
1966 ? La casa verde
1969 ? Conversacion en la catedral
1973 ? Pantaleon y las visitadoras - Euskaraz: Pantaleon eta bisitariak . 2011, Santi Leoneren itzulpena ^[10].
1977 ? La tia Julia y el escribidor
1981 ? La guerra del fin del mundo
1984 ? Historia de Mayta
1986 ? ¿Quien mato a Palomino Molero?
1987 ? El hablador
1988 ? Elogio de la madrastra
1993 ? Lituma en los Andes
1997 ? Los cuadernos de don Rigoberto
2000 ? La fiesta del chivo
2003 ? El paraiso en la otra esquina
2006 ? Travesuras de la nina mala
2010 ? El sueno del celta
2013 ? El heroe discreto
2016 - Cinco esquinas
2019 - Tiempos recios
2023 - Le dedico mi silencio

Saiakera

1958 - Bases para una interpretacion de Ruben Dario tesia.
1971 - Garcia Marquez: historia de un deicidio
1971 - Historia secreta de una novela
1975 - La orgia perpetua: Flaubert y Madame Bovary
1981 - Entre Sartre y Camus, ensayos
1984 - La suntuosa abundancia , Fernando Boterori buruzko saiakera.
1990 - La verdad de las mentiras: ensayos sobre la novela moderna
1992 - Un hombre triste y feroz , George Groszi buruzko saiakera
1994 - Desafios a la libertad
1996 - La utopia arcaica. Jose Maria Arguedas y las ficciones del indigenismo
1997 - Cartas a un joven novelista
2001 - El lenguaje de la pasion
2004 - La tentacion de lo imposible , Victor Hugoren Los miserables eleberriari buruzkoa.
2008 - El viaje a la ficcion , Juan Carlos Onettiri buruzko saiakera.
2012 - La civilizacion del espectaculo

Antzerkia

1952 - La huida del Inca , argitaratu gabea.
1981 - La senorita de Tacna
1983 - Kathie y el hipopotamo
1986 - La Chunga
1993 - El loco de los balcones
1996 - Ojos bonitos, cuadros feos
2007 - Odiseo y Penelope
2008 - Al pie del Tamesis
2009 - Las mil noches y una noche

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopediko tik edo Lur entziklopedia tematiko tik txertatu zen 2013/11/23 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak , hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean .

↑ ^a ^b ^c Mario Vargas Llosa: biografia Mvargasllosa.com
↑ Edmundo PAZ SOLDAN: Julia Urquidi, la inolvidable tia Julia de Vargas Llosa Elpais.com
↑ ^a ^b ^c ^d Mario Vargas Llosa. Biografia Cervantes.es
↑ 20 anos despues: Fujimori en la carcel y Vargas Llosa en el parnaso de la literatura universal Elcomercio.pe
↑ Pantaleon eta bisitariak Elkar.com
↑ Asier SARASUA: El sueno del celta (Vargas Llosa, 2010) Eibar.org
↑ Mauricio TORRES: La carrera politica de Mario Vargas Llosa tuvo su climax en 1990 Mexico.cnn.com
↑ Mario VARGAS LLOSA: Una rosa para Rosa Politica.elpais.com
↑ Vargas Llosa: ≪El desafio mas grande que tiene Espana no es la crisis sino la unidad≫ Elmundo.es
↑ Ane URRUTIKOETXEA: Mario Vargas Llosa Nobel saridunaren 'Pantaleon eta bisitariak' euskaratu dute Paperekoa.berria.info

Kanpo estekak

Mario Vargas Llosa Ekarriak.armiarma.eus

Datuak: Q39803
Multimedia: Mario Vargas Llosa / Q39803
Aipu famatuak: Mario Vargas Llosa

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Mario Vargas Llosa

[vargas-1] Mario Vargas Llosa: biografia Mvargasllosa.com

[2] Edmundo PAZ SOLDAN: Julia Urquidi, la inolvidable tia Julia de Vargas Llosa Elpais.com

[cerva-3] Mario Vargas Llosa. Biografia Cervantes.es

[4] 20 anos despues: Fujimori en la carcel y Vargas Llosa en el parnaso de la literatura universal Elcomercio.pe

[5] Pantaleon eta bisitariak Elkar.com

[6] Asier SARASUA: El sueno del celta (Vargas Llosa, 2010) Eibar.org

[7] Mauricio TORRES: La carrera politica de Mario Vargas Llosa tuvo su climax en 1990 Mexico.cnn.com

[8] Mario VARGAS LLOSA: Una rosa para Rosa Politica.elpais.com

[9] Vargas Llosa: ≪El desafio mas grande que tiene Espana no es la crisis sino la unidad≫ Elmundo.es

[10] Ane URRUTIKOETXEA: Mario Vargas Llosa Nobel saridunaren 'Pantaleon eta bisitariak' euskaratu dute Paperekoa.berria.info

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]