Donibane Garazi
[2]
[a]
Euskal Herriko
udalerri bat da,
Nafarroa Beherea
lurraldean,
Garazi
eskualdean,
Luzaide
,
Beherobia
eta
Lauribar
ibaien arteko elkargunean (
Errobi
ibaia osatzen dute). Altuera 159 eta 320 metro artekoa da, eta 2,73 km²-ko azalera du.
2018
an 1 553 biztanle zituen.
Donibane Garazi
|
---|
Nafarroa Beherea
,
Euskal Herria
|
|
|
|
|
Herrialdea
| Euskal Herria
|
---|
Lurraldea
| Nafarroa Beherea
|
---|
Eskualdea
| Garazi
|
---|
|
Estatua
| Frantzia
|
---|
Eskualdea
| Akitania Berria
|
---|
Departamendua
| Pirinio Atlantikoak
|
---|
Elkargoa
| Euskal Hirigune Elkargoa
|
---|
Barrutia
| Baiona
|
---|
Kantonamendua
| Euskal Mendialdea
|
---|
Izen ofiziala
| ?Saint-Jean-Pied-de-Port
|
---|
Auzapeza
(2020-2026)
| Laurent Intxauspe
(
EAJ-PNB
)
|
---|
Posta?kodea
| 64220
|
---|
INSEE?kodea
| 64485
|
---|
Herritarra
| donibandar, donibanegaraztar
|
---|
|
Koordenatuak
| 43°09′51″N
1°14′12″W
? / ?
43.1642°N 1.2367°W
? /
43.1642; -1.2367
|
---|
Azalera
| 2,73 km
2
|
---|
Garaiera
| 159-320 metro
|
---|
|
Biztanleria
| 1.553?(2018:?
?11)
|
---|
Dentsitatea
| 559,34 biztanle/km²
|
---|
Zahartzea
[1]
| %?27,08
|
---|
Ugalkortasuna
[1]
| ‰?41,17
|
---|
|
Jarduera
[1]
| %?67,86
(2011)
|
---|
Desberdintasuna
[1]
| %?1,54
(2011)
|
---|
Langabezia
[1]
| %?4,93
(2013)
|
---|
|
Euskaldunak
| %?68,37
(2010)
|
---|
Erabilera
| %?38,12
(2011)
|
---|
|
Sorrera
| XII. mendea
|
---|
Webgunea
| www.st-jean-pied-de-port.fr
|
---|
Bertako biztanleak
donibandarrak
edo
donibanegaraztarrak
dira.
Nafarroa Beherea
herrialdeko hiriburua da, baita
Garazi
eskualdeko eta
Beherobiko ibarreko
hiriburua ere. Era berean,
Bortuez Bestaldeko Merindadeko
hiriburua izan zen,
Nafarroako Erresuman
zegoenean.
Donibane Garazi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Donibane
(1154)
[7]
- Via Sancti-Johannis (1168)
[8]
- Johannes-de-Cisera
(XII. mendea)
[8]
- Sanctus-Johannes-sub-Pede-Portus
(1234)
[9]
- San-Juan-del-Pie-de-Puertos
(1253)
[9]
- Sant-Johan-deu-Pe-deu-Port
(1268)
[9]
- Sant-Johan-del-Pie-de-Puerto
(1274)
[9]
- Sant-Johan
(1277)
- Sant-Johans
(1277)
- Sanctus-Johannes-de-Pede-Portus
(1302)
[10]
- Sainct-Jean-du-Pied-des-Ports
(XIV. mendea)
[11]
- Sainct-Jean-du-Pied-pres-des-Ports
(XIV. mendea)
[11]
- S-Iean Pie de Port
(
1650
)
- Nive-Franche
(
1793
)
- Jean-Pied-de-Port
(
1794
)
Hiria
Garazi
izenaz aipatzen da, baina akats bat da,
Garazi
Nafarroa Behereko eskualde
bat baita, Donibane Garazi hiriburua duena.
Hizkuntza guztietako izendapen guztiek argi eta garbi bereizitako bi zati dituzte.
Donibane Garazi
euskal
toponimoak argi eta garbi ikusteko aukera ematen du. Lehena
santu
katoliko
baten izena da,
San Joan
, nahiz eta hizkuntza bakoitzak bere hizkuntzara itzultzen duen.
Bigarren zatia desberdina da
euskaraz
eta gainerako hizkuntzetan. Horrela, bertsio tradizionalak,
euskaldunak
,
Garazi
hitza erabiltzen du,
Garazi
eskualdeari erreferentzia eginez. Horrela, izenak "Garazin dagoen San Joango hiria" esaten du, eta
Donibane Lohizune
edo
Donibane Iruna
bezalako beste
Donibane
batzuetatik bereizteko aukera ematen du.
Gainerako hizkuntzetan,
Donibaneko
gainerakoetatik bereiztea ahalbidetzen duen elementu bat ere erabiltzen da, baina kasu horretan erreferentzia
Ibanetako
mendateari dagokio. Hala, adierazten da "San Joango hiria [Ibanetako] mendatearen azpian dagoela".
Donibane Garazi hiriak bere nortasuna islatzen duten hainbat ikur ditu:
[12]
|
|
Donibane Garazin armarri tradizional bat dago, gaur egun ere erabiltzen dena eta diseinua ia aldatu ez dena.
Gorria, zilarrezko gazteluarekin eta San Joan Bataiatzailea gorpuztuta, hodei batez laberatua eta urrez jantzia, eskuineko eskua gazteluaren gainean jarrita eta ezkerreko eskuan urrezko gurutze bat duela, zilarrezko banderola batez apaindua, sablezko SAN JUAN letra kapitaletan eutsia eta zilarrez margotutako arkume batek eutsia.
[13]
|
Nahiz eta Donibane Garazin bandera propiorik ez izan, tradizioa ez delako
Ipar Euskal Herriko
herri gehienetan gertatzen den bezala,
Nafarroako bandera
erabili ohi da.
Ikurrina
ere nahiko preziatua izaten da.
Donibane Garazi
Luzaide
,
Beherobia
eta
Lauribar
ibaien arteko elkargunean kokatuta da,
Luzaide
,
Beherobia
,
Arzubi
eta
Hergarai
ibarrek bat egiten duten lautada txikiaren erdian.
Garaziko
ekialdeko muturrean dago, hiriburua izan arren.
Pirinioetan
kokatuta dago,
Munhoa
(1 021 m),
Laurinaga
(1 279 m),
Ortzantzurieta
(1 566 m),
Errozate
(1 345 m) eta
Behorlegittutturru
(1 265 m) hegoaldetik eta
Orgamendi
(639 m),
Arradoi
(660 m),
Motxondorena
(484 m) eta
Jara
(812 m) iparraldetik bezalako mendi handiez inguratuta.
Datu klimatikoak (
Irulegi
, 1981-2010)
|
?Hila?
|
Urt
|
Ots
|
Mar
|
Api
|
Mai
|
Eka
|
Uzt
|
Abu
|
Ira
|
Urr
|
Aza
|
Abe
|
?Urtekoa?
|
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)
|
24.8
|
27.0
|
30.0
|
32.6
|
35.0
|
40.0
|
41.0
|
42.0
|
39.2
|
34.0
|
27.0
|
26.0
|
42.0
|
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)
|
11.9
|
12.9
|
15.6
|
17.1
|
20.8
|
23.7
|
25.9
|
26.2
|
24.4
|
20.5
|
15.2
|
12.5
|
18.9
|
Batez besteko tenperatura (ºC)
|
7.5
|
8.0
|
10.3
|
11.7
|
15.2
|
18.2
|
20.3
|
20.5
|
18.3
|
15.3
|
10.6
|
8.3
|
13.7
|
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)
|
3.0
|
3.2
|
5.0
|
6.4
|
9.7
|
12.7
|
14.7
|
14.8
|
12.3
|
10.1
|
6.0
|
4.0
|
8.5
|
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)
|
-15.4
|
-10.5
|
-9.5
|
-3.2
|
-0.2
|
2.8
|
5.8
|
4.0
|
2.0
|
-2.5
|
-8.5
|
-9.8
|
-15.4
|
Batez besteko
prezipitazioa
(mm)
|
146.0
|
129.8
|
124.7
|
139.3
|
106.9
|
77.0
|
65.6
|
76.1
|
92.5
|
112.1
|
164.8
|
153.4
|
1398.2
|
Prezipitazio
maximoa 24 ordutan (mm)
|
96.7
|
115.5
|
128.9
|
78.8
|
70.1
|
66.2
|
103.2
|
80.3
|
69.3
|
88.1
|
124.1
|
110.2
|
128.9
|
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua
[14]
|
Udalerritik RD-933 (7
kilometrotara
dagoen
Arnegi
doana, antzinako
RN-133
), RD-918 (antzinako
RN-132
) eta RD-401 errepideak pasatzen dira.
Ibaneta
mendatetik gertu kokatuta, bertan
Luzaide
eta
Lauribar
lotzen dira.
Errobi
ibaiak udalerria ere zeharkatzen du.
Donibane Garazi
hiribildua
XII. mende
amaieran sortu zen, Mendiguren gailurrean nafar gotorlekua eraiki zenean, egungo Zitadela, eta erromesen bidea haren magaletik pasarazi zenean. Zenbait mende geroago
Karlos II.a Nafarroakoa
bere "Erresumaren giltzatzat" hartuko zuena. Haren garapenak
Donazaharreri
nagusitasuna kendu zion
Urkulu
eta
Orreaga
zeharkatzen zituen
erromatar
galtzadan. Orduan,
Nafarroako Erresumako
bost dibisioetako
baten hiriburu bihurtu zen:
Bortuez Bestaldeko Merindadea
.
Hiribildu zaharreko lehendabiziko eraikinen artean
Errobitik
gertu zegoen
XII. mendeko
Santa Eulalia eliza,
Uganga
auzoan dagoen Toki Eder izeneko etxean dagoen portale
erromanikoa
eta gertuko muinoan dagoen
Mendiguren gaztelua
,
1191n
aipatua.
Gazteluaren oinetan,
Antso VII.a Azkarrak
, Nafarroako erregeak
, XIII. mendearen
hasieran,
Navas de Tolosako
garaipenaren ondoren, hiribildu gotortu bat eraiki zuen, ogiba-atedun
harresiz
inguratua. Hesi horrek gaur egun ere irauten du. Eliz bat eraikitzea ere agindu zuen, hiriko defentsa-sistemaren barnean zegoena:
Zubiburuko eliza
.
1329an
,
Filipe Evreuxkoak
(
1328
-
1343
)
forua
eman zion hiribilduari, hiriak
harresiak
, azokak eta feriak kontrola zitzan. Era horretan,
Donejakue Bidea
egiten ari ziren erromesek bertatik igaro behar zuten
Irunera
heldu baino lehen.
XV. mendeko
Mendebaldeko Zismaren
garaian,
Avignongo
aita santuaren apezpiku zismatikoa izan zuen
1383
eta
1488
artean.
Erromakoa
, berriz,
Baionan
zegoen (
Jean Froissartek
esan zuen apezpiku biek
Orthezen
bildu zirela
Gaston Febusek
deituak).
1512an
,
Fernando Katolikoak
errege legezkoak ziren
Joanes
eta
Katalina Labritekoari
Nafarroako Erresuma
indarrez kendu eta horiek
Bearnora
alde egin behar izan zuten.
Gaztelako Erresumako
armadak
Pirinioak
igaro eta
1512ko
abuztuan
Donibane Garazi konkistatu zuen.
[15]
Albako dukeak
gazteluaren defentsa gogortu zuen
irailean
.
Irailetik
aurrera
Joanes Labritekoak
gidatutako armadak erresumak berreskuratzeari ekin eta Donibane Garazi hartu zuen. Garai hartan,
hiribildua
eskuz esku aldatu zen, askotan kalte ugariak izanik. Labritekoaren 20 000 soldaduek
1512ko
azaroan
hiribildua setiatu arren, gotorlekuko 1000-1800 soldaduek eutsi egin zioten. Berriro
1516an
ekin zion.
Orreagan
hil zen
ekainaren 17an
.
1521eko
maiatzaren 12an
Labritarren
Henrike II.a Nafarroakoak
hiribildua setiatu zuen eta
15ean
, konkistatu egin zuen.
Ekainaren 30ean
Noainen
galdu, eta hiru asteko setioa izan eta gero,
Albako dukeak
gotorlekua berreskuratu zuen.
Bitartean, espainiarrek tropak bildu zituzten
Nafarroa Beherea
birkonkistatzeko.
Gaztelako
soldaduei
Noainen
borrokatzeko garaiz iritsi ez ziren
Aragoiko
tropak gehitu zitzaizkien, eta
Luis IV.a Beaumontekoa Leringo kondeak
,
Nafarroako Erresumako
agintari nagusietako bat izan arren,
Espainiako
bandora pasatu zela, bere aldeko ehunka gizon bildu zituen, Donamaria, Urtsua eta Maio kapitainek errekrutatuak. 6 000 infante, 550 zaldizko eta zortzi artilleria pieza bildu ondoren,
Diego de Vera
koronelak eta
Leringo kondeak
Orreaga
utzi zuten
uztailaren 15ean
Donibane Garazirantz.
Inbaditzaileak
1521eko
uztailaren 20an
aurkeztu ziren Donibane Garazin,
Donibane Garaziko setioa
esaten zaion horretan. Gotorlekua errenditzeko eskaerari uko egin ondoren, artilleria kokatzen hasi ziren.
Joan Arberoak
errefortzuak eskatu zizkien
frantziarrei
eta
Henrike II.a Nafarroakoari
, baina
Espainiarrek
Baionari
eta inguruko beste leku batzuei eraso egingo ziela beldur zenez, kapitainak 400 baino ez zituen izango, gehienez ere.
Uztailaren 20an
,
espainiarren
hiru setio kanoi handi gaztelua borrokatzen hasi ziren, nondik legitimistek euren artilleriarekin erantzuten zuten. Aldi berean, inbaditzaileek harresiaren oinarrira iritsi zen meategi bat zulatu zuten. Lehergailuak jarri ondoren, lehertu egin zuten eta gotorlekuko defentsetan zulo handi bat ireki.
[16]
Orduan hasi zen erasoa, nazioarteko begiraleek, nagusiki
ingeles
eta
portugaldarrek
, "basati" eta "oso bortitz" adjektiboez kalifikatu zutena: nafar defendatzaileetako asko harresian behera jaurti zituzten.
Borrokan hildako
nafarren
estimazioak legitimisten erdietatik, kalkulu
frantziarren
arabera, defendatzaileen hiru laurdenera artekoak ziren,
Portugalgo
enbaxadoreak
Anberesen
esandakoaren arabera. Enbaxadore
ingelesek
, berriz, hiru ehunka "harresiaren gainetik krudeltasun handiz jaurti" zituztela zioten,
Peio Monteano
historialariak jasotako testigantzen arabera. Ikus daitekeenez, sarraskiaren berri kontinentean zabaldu zen.
[16]
Plaza hartu ondoren,
Vera
koronela eta
Luis IV.a Beaumontekoa
Donibane Garazitik erretiratu ziren, gazteluan ehun gizoneko goarnizio txiki bat utzirik. Bazekiten
Frantziako
armada bat laster iritsiko zela zonaldera eta ez zuten harrapatu nahi.
1522an
gaztelarrek
hiribildua utzi baina
1524ko
urtarrilean
berreskuratu zuten.
1527an
nafarrek berriro lortu zuten eta zenbait hilabetez mantendu egin zuten.
[15]
1530ean
,
Karlos I.a Espainiakoak
seigarren merindadea
utzi eta gotorlekua txikitu zuen.
Henrike III.a Nafarroakoak
Frantziako
tronua lortu eta
Nafarroako
eta
Frantziako
errege bihurtu zen, haren oinordekoek
Karlos X
arte erabili zuten titulu bera.
Erlijio Gerretan
,
1567
Joana Labritekoak
katolizismoa
debekatu eta
irailean
liga bat eta
1568ko
martxoan
altxamendu bat sortu ziren.
Katolikoen
aterpea zena
Montgomeryk
1570eko
Errauts Ostiralean hartu zuen eta hiribildua eta eliza bi erre zituen. Azkenean,
Henrike III.ak
egoera konpondu egin zuen.
[15]
1789ko
martxoan, Donibane Garazin bildutako
Nafarroako Gorteek
ez zuten beren burua
Frantziako
"probintzia" tzat hartu eta ez zuten
Frantziako Estatu Orokorretara
ordezkaririk bidali.
Ekainean
egindako bilera batean, berriz, lau ordezkari hautatu eta
foruak
errespetatzeko aginduak zituztela,
Parisera
bidali zituzten. Hala ere, saioa alferrik izan zen, eta
1789ko
abuztuaren 4ko
gauean
foruak
abolitu ziren.
Nafarroa Behereak
,
Ipar Euskal Herriko
beste herrialdeekin eta
Bearnoekin
batera,
Pirinio Behereak
izeneko departamendua sortu zuen.
[15]
1790eko
martxoaren 4ko
Legeak departamenduak eta barrutiak sortu zituen.
Ipar Euskal Herrian
hiru barruti sortu zituen:
Maule
,
Donapaleu
eta
Uztaritze
.
[17]
Lapurdin
egindako gehiegikeriak zirela eta, egoitza
Uztaritzetik
Baionara
aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen
iraultzaileak
gogoan har zitezen. Horregatik, Donibane Garazi
Nive-Franche
,
Uztaritze
Marat-sur-Nive
(
Marat
zela eta),
Itsasu
Union
,
Arbona
Constante
,
Baigorri
Thermopyles
(
Termopiletako gudua
zela eta),
Donapaleu
Mont-Bidouze
,
Luhuso
Montagne-sur-Nive
,
Donibane Lohizune
Chauvin-Dragon
,
Ainhoa
Mendiarte
eta
Zuraide
Mendialde
bihurtu ziren.
1790eko
Donibane Garaziko kantonamenduak
egun dituen udalerri berak zituen,
Donapaleuko kantonamenduan
zegoen
Ainhize-Monjolose
izan ezik.
Frantziako Iraultzan
eta
Frantziar Lehen Inperioan
izandako gudek gudu-zelai bihurtu zuten Donibane Garazi.
1793an
,
Konbentzioaren eta Espainiaren arteko gerran
, orduko Nive-Franche gotorlekuan
Euskal Herriko Ehiztariek
Frantzia
defendatu zuten.
1813an
Soultek
gidatutako napoleondar kontraerasoa Donibanetik hasi zen,
Irunea
Wellingtonen
setiotik askatzeko asmoz.
1814an
, espainiar erregearen zerbitzura ziharduen
Espoz Mina
nafar jeneralak,
Pirinioak
zeharkatuta, nafar hiri hau setiatu zuen; baina bertakoek ez zuten etsi, eta hiria
Luis XVIII.a Frantziakoaren
eskuetara igaro zen,
Napoleon I.ak
abdikatu eta gero.
1889an
trenbidea Donibane Garazira
heldu bazen ere,
XX. mendean
hiria garrantzi politiko eta ekonomikoa galduz joan zen.
Frantzia
bi eremutan banatu zenez, bata
Wehrmachten
mendekoa eta bestea
Vichyko gobernuak
administratua
1940ko
ekainaren 22an
,
Beherobiko ibarreko
goialdea
Vichyko gobernuko
administrazioari esleitu zitzaion, baina
Beherobiko ibarreko
behealdea,
Hirugarren Reicheko
administrazioari. Donibane Garazi, gutxigatik,
Vichyk
administratutako zatian zegoen. Izan ere, demarkazio-linea ibarraren erdialdean egon zen,
Arnegi
eta Donibane Garazi artean.
[18]
XX. mendean
zehar, nahiz eta aurrekariak
XIX. mendearen
erdialdean gertatu, Donibane Garaziko gazte asko beren etxeak uzten hasi ziren
Amerikara
, batez ere
Estatu Batuetara
, bizitzera joateko. Fenomeno hori ez da gelditu
1970eko hamarkadara
arte, nahiz eta populazioa 1700etik 1400era jaitsi zen. Hala ere, aldea ez zen inguruko gainerako udalerrietan bezain nabarmena izan; izan ere, Donibane Garazi enplegu-gune bat zen eta, beraz,
Garazi
eta
Baigorriko
herrietako biztanle asko Donibane Garazira edo hiri-multzo bat osatzen duten ondoko herrietara joan ziren bizitzera.
1980ko hamarkadatik
aurrera, kultura berritu zen.
Euskal nortasuna
, ordu arte,
Frantziar Estatuak
lausotu eta gutxietsi egin zuen, eta, orain, bertako biztanleen harrotasuna da. Liskar politiko handiak ere gertatzen dira, bereziki
Iparretarrak
talde armatua sortuz,
1990eko hamarkadan
pixkanaka gutxitzen hasiko direnak. Orduan, biztanleria 1 500 biztanle inguruan egonkortu zen, eta nekazaritza-mundua kalitatezko ekoizpena lehenesten hasi zen. Horrela, udalerria
Ossau-Irati gaztan
dago, eta arrain-hazkuntza eta nekazaritza ekologikoa garatzen dira.
[19]
1793
|
1800
|
1806
|
1821
|
1831
|
1836
|
1841
|
1846
|
1851
|
1856
|
1861
|
1866
|
1872
|
1876
|
1881
|
1886
|
1891
|
1896
|
1901
|
1121
|
1286
|
1421
|
1632
|
1771
|
1979
|
2332
|
2085
|
1979
|
1752
|
1939
|
1959
|
1972
|
1641
|
1556
|
1545
|
1546
|
1600
|
1682
|
1906
|
1911
|
1921
|
1926
|
1931
|
1936
|
1946
|
1954
|
1962
|
1968
|
1975
|
1982
|
1990
|
1999
|
2005
|
2010
|
2015
|
2018
|
|
1638
|
1566
|
1404
|
1517
|
1591
|
1541
|
1541
|
1537
|
1612
|
1686
|
1729
|
1563
|
1432
|
1417
|
1511
|
1471
|
1580
|
1553
|
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Donibane Garazi 7 auzotan banatuta dago, eta honako hauek dira:
Nafarroa Behereko
gainerako udalerriekin alderatuta biztanleria-dentsitate handia duen arren (559 biztanle/km²), horren arrazoia da udalerriek 2 km²-ko azalera baino ez dutela, eta, beraz, ia ez dutela eremu-eremurik etxebizitzakoak konpentsatzeko. Hala eta guztiz ere, Donibane Garazi landa-eremuko udalerria da, nahiz eta
Nafarroa Behereko
udalerririk urbanizatuena izan.
Merkataritza-gune garrantzitsua da, inguruko handiena, eta
Pekotxetaren
bentek baino ez dute gainditu
Luzaiden
,
Nafarroa Garaiko
mugan. Oso hiri turistikoa ere bada, bereziki
Donejakue bidean
bisitatua.
Udalerrian nagusi den lurzoruaren okupazioa artifizializatutako lurraldeetakoa da; izan ere,
2018an
lurzoru donibanegarztarraren?% 51 ziren, hau da, ia 1,35 km². Aurreko erregistroekin alderatuta,
1990ean
, 6 puntu inguruko igoera egon da, garai hartan kopuru hori?% 45 ingurukoa baitzen.
[22]
Udalerriko lurzoruaren beste bi erabilera nagusiak nekazaritza-eremu heterogeneoak (?% 29,2) eta belardiak (?% 19,7) dira.
Donibane Garaziko auzapeza
, demokratikoki hautatua eta boto gehien jaso dituena,
Donibane Garaziko herriko etxeko
gobernuburua da, bertako atalak zuzendu eta koordinatzeaz arduratzen dena, bai eta Donibane Garazi beste udalerri edo erakunde batzuekiko harremanetan ordezkatzeaz ere.
2020tik
2026rako
legealdiko auzapeza
Laurent Intxauspe
da.
- Funzioak
Auzapezak funtzio bikoitza du:
[23]
- Herriko administrazio-burua da
- Estatuaren ordezkaria da herrian
Berezko botereak ditu:
[23]
- Herriko agenteen buru hierarkikoa
- Udaltzaingoaren arduraduna. Ordena ona, segurtasuna, segurtasuna eta osasungarritasun publikoa bermatzea du.
- Lur-okupazio baimenak ematea
- Egoera zibileko ofiziaria
Donibaneko 2020ko martxoaren 15eko herri bozen emaitzak
[24]
Zerrendaburua
|
Zerrenda
|
Lehen itzulia
|
Eserlekuak
|
Bozak
|
%
|
HK
|
EHE
|
|
Laurent Intxauspe
|
independente
|
425
|
55,19
|
15
|
1
|
|
Xabi Larre
|
independente
|
345
|
44,80
|
4
|
0
|
|
Erroldatuak
|
1 070
|
100
|
|
Abstentzioak
|
266
|
24,86
|
Parte-hartzea
|
804
|
75,14
|
Zuriak eta baliogabeak
|
34
|
3,17
|
Baliodunak
|
770
|
95,77
|
|
Donibaneko 2014ko martxoaren 23ko herri bozen emaitzak
[25]
Zerrendaburua
|
Zerrenda
|
Lehen itzulia
|
Eserlekuak
|
Bozak
|
%
|
HK
|
EHE
|
|
Alphonse Idiart
|
independente
|
611
|
66,70
|
13
|
5
|
|
Xabi Larre
|
independente
|
305
|
33,29
|
2
|
0
|
|
Erroldatuak
|
1 100
|
100
|
|
Abstentzioak
|
155
|
14,09
|
Parte-hartzea
|
945
|
85,91
|
Zuriak eta baliogabeak
|
29
|
3,07
|
Baliodunak
|
916
|
96,93
|
|
2017ko
urtarrilaren 1era
arte, Donibane Garazi
Garazi-Baigorri herri elkargoaren
kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen
Euskal Hirigune Elkargoaren
parte izatera pasa zen.
[26]
Donejakue Bidea
udalerritik igarotzen da,
Donazaharretik
datorrena. Hurrengo udalerria
Arnegi
edo
Orreaga
da.
Luis Luziano Bonapartek
,
1869an
,
Garazi
eskualdeko herri guztiak sailkatu zituen,
Arnegi
izan ezik, ekialdeko
behe-nafarrera
euskalkian,
Amikuze
eta
Oztibarre
eskualdetan hitz egiten zena.
[29]
Koldo Zuazok
,
2010ean
, Donibane Garazik
nafar-lapurtera
euskalkian sailkatu zituen.
[30]
Udalerrian lau eskola daude: eskola publikoa, haurtzaindegi publikoa, Garaziko ikastola eta Sainte-Marie lehen mailako eskola pribatua. Garaziko ikastolak murgiltze bidezko
euskarazko
irakaskuntza eskaintzen du, eta beste hiru eskolek
frantsesa
-
euskara
irakaskuntza elebiduna, ordutegiaren erdia hizkuntza bakoitzean dutela.
Udalerrian, gainera, bi ikastetxe daude: bata publikoa (Zitadelako kolejioa) eta bestea pribatua (Joan Maiorgako kolejioa). Irakaskuntza orokorreko eta profesional publikoko lizeo bat (Nafarroako lizeoa) eta nekazaritzako lizeo pribatu bat (Frantses-Enia lizeoa) ere badaude.
Union sportive Garazi
(US Garazi)
1963n
sortutako errugbi taldea da.
2003an
desagertu zen
Union sportive Baigorri
(US Baigorri) taldearekin bat egin zuenean
Union sportive Nafarroa
(US Nafarroa) sortzeko. Egoitza soziala Donibane Garazin egon arren,
Baigorrin
egoitza erantsi bat dago.
[31]
Football Club Garazi
(FC Garazi)
1977ko
udazkenean
sortutako futbol taldea da, Donibane Garazin du egoitza soziala.
Okzitaniako
eta
Frantziako
Donejakue bideetatik
datozen erromesak
Donazaharretik
sartzen dira Donibane Garazira,
Donazaharretik
,
Maddalengo kaperatik
igaro ondoren.
Zitadelako karrika
zeharkatu eta
Errobi
ibaia gurutzatzen dute,
erromatar zubitik
,
Espainiako karrikara
igaro eta
Erdi Aroko
hiritik
Donejakuerako
bidean.
Uztailaren 15ean
,
Joan Maiorga
martiriaren eguna ospatzen dute.
[21]
Donibane Garazi ikus-entzunezko hainbat produkzioren eszenatoki izan da, hala zinematografikoak nola telebistakoak:
- Mendiguren gaztelua edo Donibaneko zitadela
Lau gotorlekurekin,
1626
eta
1627
artean eraiki zuen
Pierre de Conty de La Mothe d'Argencourtek
, eta
1640
eta
1648
artean
Nicolas Desjardinsek
ukitu zuen.
[32]
Mendebaldeko hormak
1540
eta
1560
urteen artean eraikitako artilleriako kasamatak ditu, hiribilduaren leialtasuna ziurtatzeko, beti
Nafarroako Erresumari
leial izan zitzaiona.
1686tik
1700era
,
Francois Ferry
ingeniariak lan osagarriak egin zituen gotorlekuan: kasernak eta defentsa osagarri batzuk eraiki zituen,
Sebastien Le Pestre de Vaubanen
aginduei jarraituz. Hasierako planaren jarraitutasunean hobekuntza txiki batzuk egin ziren
1728ra
arte.
[33]
XIX. mendean
zehar ia ez zen aldaketarik izan gotorlekuan,
XVII. mendearen
lehen erdian
Nafarroako
arkitektura militarraren eredu ongi kontserbatua eta aparta izan zena.
[34]
Bi sarbide ditu, biak
Zitadelako karrikatik
. Mendebaldeko sekziotik,
Garaziko
behereko zatia eta
Baigorriko ibarra
ikusteko aukera dago. Berriki zaharberritua, gotorlekuak gotorleku bastioidunen defentsa-sistema ulertzea ahalbidetzen du, gotorleku eta zubi altxagarriz betetako lubaki eta
harresiekin
. Gainera, adibide berezia da, lurra erabat menditsua eta irregularra baita.
Gaur egun eskola publikoa dagoen arma-etxea ezin da bisitatu.
- Zubiburuko eliza
Lehen
Zubiburuko Andredena Maria
bezala ezagutua eta gaur egun
Jasokuntza
deitua, hiriaren erdian dago, gotorlekutik eta
Errobi
ibaitik gertu,
Erdi Aroko harresiaren
zati delarik. Elizaren ondoan dagoen eraikinak
Andredena Mariaren ospitalea
hartu zuen mende askotan, eta multzo bera osatu zuen elizarekin.
[35]
Elizaren dorrea,
Andredena Mariaren atearen
gainean dago,
zubi erromatarra
Zitadelako karrikarekin
lotzen duena.
Oinarri erromanikoen gainean gotiko estiloan eraikia, elizak bi ganbera, bi tribuna solairu eta koru poligonal bat dituen nabe bat du. Bere barnean,
XIX. mendearen
erdialdeko
organo
bat dago, bi teklatuz eta pedal batez osatua.
Jondoni Frantses Xabierrekoaren
estatuaren atzean zegoen,
2002
eta
2004
artean zaharberritze lanak egin ondoren, toki ikusgarriago batera joan zen arte.
[36]
[37]
- Kaleak
- Plazak
- Zubiak
- Ateak
- Besteak
Donibanegaraztar ospetsuak
aldatu
- Joanes Jatsu
(?-1515), legelaria.
- Joan Arberoa
(1470-1521), militarra.
- Joanes Uharte Donibanekoa
(1530-1588), medikua eta filosofoa.
- Joan Maiorga
(1533-1570), jesuita eta margolaria.
- Henri Fargues
(1757-1804), politikaria.
- Raymond Larraburu
(1797-1875), politikaria.
- Michel Renaud
, (1812-1885), politikaria.
- Charles-Alexandre Fay
(1827-1903), militarra eta kartografoa.
- Charles Floquet
(1828-1896), politikaria.
- Jean Barbier
(1875-1931), euskal idazlea.
- Pierre Duny Petre
(1914-2005), euskal idazlea.
- Michel Intxauspe
(1925-2011), bankaria eta politikaria.
- Bernard Housset
(1940-), apaiza.
- Marc Etxebertz
(1947-) famazialari eta rally-pilotua.
- Antton Luku
(1959-), idazle eta antzerklaria
- Txetx Etxeberri
(1964-), ekologista eta abertzale buruzagia.
- Patxiku Uranga
(1969-), idazlea eta animatzaile kulturala.
- Imanol Harinordoki
(1980-),
errugbi
jokalaria.
Donibane Garazi ondorengo hiriekin senidetuta dago:
- ↑
a
b
c
d
e
Euskal Herriari Begira.
Udalbiltza
.
- ↑
Euskaltzaindia
.
122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia.
.
- ↑
Jobbe-Duval, Brigitte. (2009).
Dictionnaire des noms de lieux des Pyrenees-Atlantiques.
Archives & Culture
ISBN
978-2-35077-151-9
.
PMC
466662204
.
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
(Okzitanieraz)
Diccionari toponimic occitan de las Lanas e deu Baish Ador.
lo Congres
.
- ↑
≪Sant Joan de Peu de Port | enciclopedia.cat≫
www.enciclopedia.cat
(Noiz kontsultatua: 2021-07-09)
.
- ↑
≪Orbis latinus?: Lexikon lateinischer geographischer Namen des Mittelalters und der Neuzeit / 1. A - D | bavarikon≫
www.bavarikon.de
(Noiz kontsultatua: 2021-07-09)
.
- ↑
Al Idrissik
aipatua [XII. mendeko hispano-arabiar geografoa]
- ↑
a
b
Baionako
eskutitzak edo
Livre d'Or
,
XIV. mendea
. Archives Departementales des Pyrenees-Atlantiques.
- ↑
a
b
c
d
Duchesne Bilduma, 99-114. Liburukiak,
Oihenarten
paperak -
Frantziako
Liburutegi Nazionala
- ↑
Baionako
kapitulua - Archives departementales des Pyrenees-Atlantiques
- ↑
a
b
Jean Froissart
kronikaria, IV. Liburukia
- ↑
(Frantsesez)
≪Armarria eta logoa≫
Donibane Garaziko herriko etxea
(Noiz kontsultatua: 2021-07-09)
.
- ↑
(Frantsesez)
Raymond, Paul. (1863).
Dictionnaire topographique du departement des Basses-Pyrenees.
Impr. imperiale
(Noiz kontsultatua: 2021-05-17)
.
- ↑
Irulegiko estazioko balio klimatologikoak.
Frantziako Gobernua
(Noiz kontsultatua: 2020-08-24)
.
- ↑
a
b
c
d
Gerard Folio.
"La citadelle et la place de Saint-Jean-Pied-de-Port, de la Renaissance a l’Epoque Contemporaine"
,
"Cahier du Centre d’etudes d’histoire de la defense n° 25" aldizkarian,
2005
ISBN 2-11-094732-2
,
Online
- ↑
a
b
(Gaztelaniaz)
SL, TAI GABE DIGITALA. (2021-04-23).
≪Donibane Garazi, 1521: Espainiako sarraskia gazteluan eta Juanikoteren mendekuzko exekuzioa≫
naiz:
(Noiz kontsultatua: 2021-07-15)
.
- ↑
Veyrin, Philippe. (1975).
Les Basques de Labourd, de Soule et de Basse Navarre?: leur histoire et leurs traditions.
Arthaud
ISBN
2-7003-0038-6
.
PMC
2492212
.
(Noiz kontsultatua: 2021-07-12)
.
- ↑
≪Armistice 1940, France Allemagne, MJP, universite de Perpignan≫
mjp.univ-perp.fr
(Noiz kontsultatua: 2021-06-12)
.
- ↑
Xipirons, Tom.
≪Baigorriko historia≫
www.baigorry.fr
(Baigorriko Herriko Etxea)
(Noiz kontsultatua: 2021-06-12)
.
- ↑
Sud-Ouest:
Classement des 50 premieres entreprises agro-alimentaires
- ↑
a
b
Hiru: Euskal Herriko hiriburuak
- ↑
≪CORINE Land Cover | Donibane Garazi≫
www.statistiques.developpement-durable.gouv.fr
(Noiz kontsultatua: 2021-07-12)
.
- ↑
a
b
≪Auzapeza≫
Donibane Garazi
(Noiz kontsultatua: 2021-07-15)
.
- ↑
(Frantsesez)
≪2020ko hauteskudetako onibane Garazi udalerriko emaitza ofizialak≫
interieur.gouv.fr
(Noiz kontsultatua: 2020ko martxoak 21)
.
- ↑
(Frantsesez)
≪2014ko hauteskudetako Donibane Garazi udalerriko emaitza ofizialak≫
interieur.gouv.fr
(Noiz kontsultatua: 2020ko martxoak 21)
.
- ↑
Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑
(Frantsesez)
≪Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.≫
France Bleu
2019-10-21
(Noiz kontsultatua: 2021-04-22)
.
- ↑
Hergarai Bizi - Garraio Solidarioko zerbitzua
- ↑
Luis Luziano Bonaparte.
Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietes
,
1863
.
- ↑
Koldo Zuazo.
El euskera y sus dialectos
. Alberdania, 2010.
- ↑
(Frantsesez)
≪US Nafarroa≫
Federation Francaise de Rugby
(Noiz kontsultatua: 2021-06-12)
.
- ↑
Merimee datu-basea: Gotorlekuak
- ↑
Merimee datu-basea: Mendiguren gaztelua eta Zitadela
- ↑
Merimee datu-basea - Zitadela
- ↑
Merimee datu-basea:
Haute-Ville
- ↑
Merimee datu-basea: Jasokundearen Eliza
- ↑
Merimee datu-basea: Jasokundearen Eliza
- ↑
≪Senidetzea≫
Ayuntamiento Estella-Lizarra Udala
(Noiz kontsultatua: 2021-07-12)
.
- ↑
(Ingelesez)
Sister Cities International.
(Noiz kontsultatua: 2018-08-08)
.