Vivisekcio (de latinaj vortoj v?vus ?vivanta“ kaj secti? ?tran?ado“, ?sekco“), a? vivosekco (amba? en PIV), estas en la plej malvasta senco dissekcado de vivanta besto, male al nekropsio , kio estas farata al kadavro. Aktivuloj pri bestaj rajtoj konsideras ?iun dama?an eksperimenton pri vivanta besto kiel formon de vivosekco. Vivosekcado foje estis praktikata al homoj , kvankam malpli ofte ol al aliaj bestoj. ?i estas uzata por sciencaj esploroj a? provo de novaj operaciaj metodoj (pli frue por instruado, kiel la ranfemura eksperimento en medicina studado ). Vivosekcado okazas kutime post narkozo a? loka anestezo . Le?oj kaj reguloj limigas la kondi?ojn, en kiuj oni rajtas praktiki vivosekcadon, je diversaj gradoj en malsamaj landoj.

La esprimo estas uzata anka? en figura senco, kiam oni priskribas per tio la senrespektan kaj senkompatan proceson je ies pridemandado ^{[ mankas fonto ]} .

Historio [ redakti | redakti fonton ]

En antikva E?ropo, Aristotelo kaj Erasistrato de Keo estis inter la unuaj, kiuj eksperimentis pri vivantaj bestoj. ^[1] Herofilo de Kalcedono eble vivosekcis krimulojn, kiujn la helen-egipta re?o sendis al li; Celso kaj Tertuliano asertas tiel, sed modernaj historiistoj ne tute fidas ilin. Galeno el Pergamo , kiel la plejparto de helenaj kaj romiaj medicinistoj, neniam dissekcis e? mortintajn homojn, sed faris publikajn vivosekcojn de porkoj kaj aliaj bestoj.

Komence de la 19-a jarcento, transformo en medicino rezultigis pli fortan emfazon al esplorado por kompreni anatomion kaj la ekeston de malsanoj, cele al plibonigo de tradiciaj kuracaj metodoj. Tio unue rezultigis plii?on de eksperimentoj pri kuracatoj, sed balda? medicinistoj turnis sin al aliaj bestoj kiel maniero fari la eksperimentojn sen dan?ero al homoj. La sekva eksplodo de vivosekcado al alispeciaj bestoj stimulis kiel reagon la evoluon de la kontra?vivosekcan movadon. ^[2]

En Britujo, la konflikto inter vivosekcistoj kaj bestprotektistoj estis fono por la Le?o pri Kruelo al Bestoj de 1876 . Tiu le?o determinis, ke oni nur rajtas vivosekci kun ?tata permesilo, kaj nur se la esploro estas originala kaj "absolute necesa por la la?deva instrui?o de la personoj" - kompromiso, kiu kontentigis neniun flankon. ^[3] Samepoka aktivismo en Usono havis e? ne limigitan sukceson ?e la registaro ?is la Le?o pri Besta Bonfarto de 1966 .

Nazia Germanujo malpermesis vivosekcadon, sed aplikis la le?on nur malkonsekvence, kaj en la koncentrejoj vivosekcado de malliberigitaj homoj e? sen narkozo estis ofta.

Kontra?vivosekca agado estis unu el la plej gravaj fontoj de la moderna movado por bestaj rajtoj en la 1970-aj jaroj. La koncepto speciismo estis nomita por la unua fojo en kontra?vivosekca pamfleto de Richard Ryder en 1970, ^[4] kaj besteksperimentado estis amplekse traktita temo en Besta liberi?o , la libro de Peter Singer , kiu efektive lan?is la movadon. Kontra?vivosekcismo restas parto de la nuna movado apud aliaj tendencoj, kiel la pliforti?inta emfazo pri veganismo .

Etiko [ redakti | redakti fonton ]

Bestoj plej ofte estas mortigitaj post eksperimento, se ili ne mortas dum ?i. ^[5] Fontoj de laboratoriaj bestoj varias la? lando kaj specio; ili plej ofte estas bredataj por la celo, kvankam malpli multaj estas kaptataj a? liverataj de komercistoj, kiuj havigas ilin el a?kcioj kaj besto?irmejoj . ^{[6] [7] [8]} Partianoj de besteksperimentado, kiel la Re?a Societo de Londono , argumentas, ke ?ia utilo por medicina progreso pezas pli ol iu alia konsidero. ^[9] Organizoj por bestaj rajtoj kiel PETA asertas, ke bestoj havas esencan rajton ne uzi?i a? vundi?i en eksperimentoj, kaj kutime anka? ke la eksperimentoj estas kruelaj , malbone regulataj, kaj nefidindaj pri la eventualaj efikoj al homoj de testataj a?oj. ^{[10] [11] [12] [13] [14]}

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]