Toresa Markolo kaj ties insuloj
La Toresa Markolo -
Kabjorka Duoninsulo
sube; kelkaj de la
Insuloj de la Toresa Markolo
povas esti vidata en la direkto de
Papuo-Nov-Gvineo
norde. (
NASA
,
STS-35
)
La
Toresa Markolo
estas akvoparto, kiu situas inter
A?stralio
kaj la
melanezia
insulo de
Nov-Gvineo
. ?i estas proksimume 150
km
amplekse en sia plej mallar?a flanko. Sude estas la
Kabjorka Duoninsulo
, la plej norda kontinenta pinto de la
a?stralia
?tato de
Kvinslando
. Norde estas la
Okcidenta Provinco
de la sendependa ?tato de
Papuo-Nov-Gvineo
.
La markolo ligas la
Koralan Maron
oriente kun la
Arafura Maro
okcidente. Kvankam ?i estas grava internacia marvojo, ?i estas tre malprofunda (Vidu artikolon
A?stralio-Novgvineo
), kaj la amaso da rifoj kaj insuloj povas endan?erigi la navigadon. Sude la
Markolo Endeavour
estas lokita inter la
Insulo Princo de Kimrio
kaj la ?eftero.
Estas kelkaj grupoj de insuloj en la Toresa Markolo, kolektive nomitaj la
Insuloj de la Toresa Markolo
. Temas pri almena? 274 el tiuj insuloj, el kiuj nur 17 havas nuntempaj ?iamajn setli?ojn. ?irka? 6,800 insulanoj de la Toresa Markolo lo?as en la insuloj kaj plej parto (? 42,000) lo?as en la ?eftero.
Tiuj insuloj havas varion de
topografioj
,
ekosistemoj
kaj formigohistorio. Kelkaj el tiuj pli proksimaj al novgvinea marbordo estas malaltaj, formitaj per
aluviaj
sedimentaj ku?ejoj alportitaj de la alfluo de la lokaj riveroj al la maro. Multaj el la okcidentaj insuloj estas montetaj kaj deklivaj, formitaj ?efe de
granito
, kaj estas pintoj de la plej norda etendi?o de la
Granda A?stralia Monto?eno
nunutempe konvertita en insuloj kiam la marnivelo levi?is je la fino de la lasta
glaciepoko
. La centraj insuloj estas ?efe
koralaj
rifoj
, kaj tiuj de oriento estas de
vulkana
origino. La insuloj estas konsiderataj a?stralia teritorio kaj estas administrataj el la
Insulo Thursday
.
La
indi?enaj
lo?antoj estas la
Insulanoj de la Toresa Markolo
,
melanezia
etno rilata al Papuanoj de la apuda Novgvineo. La diversaj
komunumoj
de Insulanoj de la Toresa Markolo havas diferencajn kulturon kaj longda?ran historion kun la insuloj kaj la proksimaj marbordoj. La maraj komerco kaj interagado kun la Papuanoj norde kaj kun la komunumoj de
Indi?enaj a?stralianoj
sude pluhavigis viglan ekzemplon de
kultura disvastigo
inter la tri sociaj grupoj, ekde anta? almena? miloj da jaroj.
Oni parolas almena? du indi?enajn lingvojn en la Insuloj de la Toresa Markolo, konataj per dialektaj nomoj: Kala Lagaw Ya/Kalaw Kawaw Ya/Kawalgaw Ya/Kulkalgaw Ya, kaj Meriam Mir, krom la Brokan [Broken], alkimaniere nomita kiel
Toresa kreola lingvo
. La? la 2001a a?stralia nacia censo, la populacio de la insuloj estis 8,089, kvankam multaj pliaj lo?as for de la Toresa Markolo en A?stralio.
La Insuloj de la Toresa Markolo estis lo?ata dum almena? 2,500 jaroj kaj eble e? multe pli longe.
[1]
La unuakonta e?ropa navigado al la markolo estis tiu de
Luis Vaez de Torres
,
hispana
maristo kiu estis duaranga kapitano de la hispana ekspedicio de
Pedro Fernandes de Queiros
kiu ?ipveturis el
Peruo
al la
Suda Pacifiko
en 1605. Post la reveno de Quiros al
Meksiko
, Torres pluda?ris la intencan voja?on al
Manilo
tra la
Molukoj
. Li navigaciis la?longe de la suda marbordo de Novgvineo, kaj povis e? esti vidinta la plej nordan pinton de la a?stralia ?eftero, kvankam ne ekzistas informoj pri tio ?u tiu fakto okazis a? ne.
En 1769 la
skota
geografo
Alexander Dalrymple
trovis la informon de Torres pri sia voja?o al
Manilo
, kaj estis li kiu nomigis la markolon la? la nomo de Torres. Tiu informo estis poste uzata de la kapitano
James Cook
.
En 1770 Cook postulis la tuton de orienta A?stralio por Britio, kaj navigis tra la markolo post after proceeding up la orientan marbordon de la kontinento. La
Londona Misiista Societo
alvenis al Erub (Insulo Darnley) en 1871. Kvankam kelkaj el la Insuloj de la Toresa Markolo estas tute proksime de la marbordo de
Novgvineo
, ili estis alproprigitaj en 1879 de
Kvinslando
, tiam brita kolonio.
Estis grava
perlindustrio
el la
1860-aj jaroj
?is ?irka? 1970 kiam ?i frakasis pro konkurenco anta? la plasta industrio. Perlo?asado ka?zis alvenon de spertaj plon?istoj el multaj landoj, ?efe el
Japanio
.
[2]
En 1978 traktato inter A?stralio kaj
Papuo-Nov-Gvineo
determinis la maran landlimon en la Toresa Markolo.
[3]
La Toresa Markolo estis menciata en la verko de
Jules Verne
Dudek mil le?goj sub la maro
kiel dan?era markolo kie la submarino, Nautilus, mallongda?re grundis.
Pro la proksimeco al la ?eftero de
Papuo-Nov-Gvineo
la nordaj Insuloj de la Toresa Markolo ricevis gravan nombron de kontra?le?ajn longda?rajn lo?antojn el
Papuo-Nov-Gvineo
, malfaciligante la havigon de naturaj resursoj tiaj kiaj trinkebla akvo. Novembre de 2007 la komunumestroj entreprenis ur?an negocadon kun la funkciuloj de la a?stralia migroservo cele la revenon de kontra?le?aj lo?antoj al
Papuo-Nov-Gvineo
.
[4]
[5]
- Singe, John. (2003).
My Island Home: A Torres Strait Memoir
. University of Queensland Press.
ISBN 0-7022-3305-6
- ↑
Historio de la Toresa MArkolo el 1879 - regiona rigardo, John Burton, al?utita la 2008-04-13
. Arkivita el
la originalo
je 2012-11-04. Alirita 2008-12-01.
- ↑
Ganter, Regina. (1994).
The Pearl-Shellers of Torres Strait: Resource Use, Development and Decline, 1860s-1960s
. Melbourne University Press.
ISBN 0-522-84547-9
.
- ↑
Australia's Maritime Zones in the Torres Strait
(
angle
) (PDF).
Commonwealth of Australia
,
p. 1
(2002). Arkivita el
la originalo
je 2012-10-04. Alirita 2024-03-29.
Por la traktato vidu
Treaty between Australia and the Independent State of Papua New Guinea concerning sovereignty and maritime boundaries in the area between the two countries, including the area known as Toresa Markolo, and related matters, 18 December 1978
, United Nations, PDF, al?utita en 2008-04-13
- ↑
Illegal PNG immigrants to be deported, National Nine News, 2008-11-28
- ↑
Minister reduced to tears, Torres News, 2007-12-12
. Arkivita el
la originalo
je 2009-02-25. Alirita 2008-12-01.