Teropodoj
(
Theropoda
= 'besto-piedo')) estas grupo de dupiedaj
sa?riskiaj
dinosa?roj
. Kvankam ili plejparte estis
karnoman?uloj
, pluraj teropodaj familioj fari?is herbovoraj dum la
kretaceo
. Teropodoj unue aperis dum la
karnia
epoko de la malfrua
triaso
, anta? 220 milionoj da jaroj, kaj ili estis la sola grupo de grandaj surtere vivantaj karnoman?uloj de la frua
?urasio
?is la fino de la kretaceo, anta? 65 milionoj da jaroj. Hodia? ilin reprezentas la 9.300 vivantaj birdo-specioj, kiuj evoluis en la malfrua
?urasio
de malgrandaj specialigitaj
kelurosa?raj
dinosa?roj.
Inter la trajtoj kiuj ligas la teropodojn kun la birdoj estas: la tri-piedfingra piedo, la
forkosto
, aer-plenaj ostoj kaj (en iuj kazoj) plumoj kaj la ovokovado.
Dum la malfrua
triaso
diversaj primitivaj pra-teropodaj kaj teropodaj dinosa?roj kune vivis kaj evoluis.
La plej fruaj kaj plej primitivaj de la karnovoraj dinosa?roj estis
eoraptoro
(
Eoraptor
) de
Argentino
kaj la
hererasa?ruloj
(
Herrerasauria
). La hererasa?ruloj vivis de frue en la malfrua triaso (malfrua
karnio
?is frua
norio
). Oni trovis ilin en
Nordameriko
kaj
Sudameriko
, eble anka? en
Hindio
kaj suda
Afriko
. La hererasa?rulojn karakterizis mozaiko de primitivaj kaj progresintaj trajtoj. Iam iuj paleontologoj konsideris la hererasa?rulojn esti teropodoj, sed nun oni pensas ke ili estis bazaj sa?riskioj kaj eble evoluis anta? la ekdiferenci?o inter sa?riskioj kaj ornitiskioj.
La plej fruaj kaj plej primitivaj dinosa?roj sendube teropodoj (a?
e?teropodoj
- 'veraj teropodoj') estis la
celofizedoj
(
Coelophysidae
). La celofizedoj (
celofizo
(
Coelophysis
),
megapnosa?ro
(
Megapnosaurus
)) estis grupo de vaste distribuitaj, malpeze konstruitaj kaj ?ajne gregemaj dinosa?roj. Inter ili estis malgrandaj ?asistoj kiel celofizo kaj grandaj (6 metrojn longaj) predantoj kiel
dilofosa?ro
(
Dilophosaurus
). ?i tiuj vivsukcesaj bestoj vivis de la malfrua karnio (frua malfru-triaso) ?is la
toarcio
(malfrua fru-?urasio). Kvankam oni listigis ilin inter la
ceratosa?ruloj
en la fruaj provoj je klasado, kaj multaj konsideris ilin flanka bran?o de la pli progresintaj teropodoj, povas esti ke ili la prauloj de ?iuj aliaj teropodoj (la? kio ili estus parafileta grupi?o, ekz. Mortimor 2001, Carrano
et al
2002).
Teropoda piedsigno
La iom pli progresintaj veraj
ceratosa?ruloj
(inter ili
ceratosa?ro
(
Ceratosaurus
) kaj
karnota?ro
(
Carnotaurus
)) aperis dum la frua ?urasio kaj vivis ?is la malfrua ?urasio en
La?razio
. Ili sukcesis bone vivi flanke de iliaj pli progresintaj tetanuraj parencoj kaj?en la formo de la
abelisa?ruloj
- travivis ?is la fino de la kretaceo en
Gondvano
.
La
tetanuroj
estis ankora? pli specialigitaj ol la ceratosa?ruloj. ?i tiun grupon konsistigas la
megalosa?roideoj
(
Megalosauroidea
) (alternative
spinosa?roideoj
a?
torvosa?roideoj
) kaj la
aveteropodoj
(
Avetheropoda
). Ili estis plej disvasti?intaj dum la meza ?urasio sed da?re vivis ?is la meza kretaceo. La dua klado - kiel sugestas ilia nomo - estis pli proksime parenca al la birdoj kaj ?in konsistigas la
karnosa?roj
(
Carnosauria
) kaj la celurosa?roj (
Coelurosauria
), tre granda kaj diversa dinosa?raro aparte disvasti?inta dum la kretaceo.
Sekve, dum la malfrua ?urasio estis ne malpli ol kvar apartaj teropodaj evolulinioj - ceratosa?ruloj, megalosa?roj, karnosa?roj, kaj celurosa?roj - kiuj predis je la abundaj malgrandaj kaj grandaj herbovoraj dinosa?roj. ?iuj kvar evolulinioj travivis en la kretaceo, kvankam ?ajne nur du grupoj, la abelisa?ruloj kaj la celurosa?roj, travivis ?is la fino de la kretaceo, kiam ili vivis geografie apartigitaj, la abelisa?ruloj en Gondvano kaj la celurosa?roj en
Azioameriko
.
De ?iuj teropodaj grupoj la celurosa?roj estis la plej diversaj. Kelkaj celurosa?raj kladoj prosperantaj dum la kretaceo estis: la
tiranosa?redoj
, inter ili la fama
tiranosa?ro
(
Tyrannosaurus rex
), la
dromeosa?redoj
, inter ili
velociraptoro
(
Velociraptor
) kaj
deinoniko
(
Deinonychus
) - tre similaj la? formo al la plej frua ?is nun konata birdo,
arkeopterigo
(
Archaeopteryx
; Ostrom 1969, Paul 1988, Dingus & Rowe 1998) -, kiel anka? la dromeosa?recaj
troodontedoj
(
Troodontidae
), la ?ionman?aj
oviraptorosa?roj
(
Oviraptorosauria
), la herbovoraj the herbivorous
Ornitomimedoj
(
Ornithomimidae
,
terizinosa?redoj
(
Therizinosauridae
), kaj la
birdoj
(la solaj dinosa?roj travivintaj la
kretacean formortan eventon
). La radikoj de ?iuj ?i grupoj certe aperis dum la malfrua a? e? la meza ?urasio, ili fari?is multnombraj nur dum la frua kretaceo. Kelkaj paleontologoj, kiel
Gregory S. Paul
, e? sugestis (Paul 1988, 2002) ke iuj a? ?iuj el ?i tiuj progresintaj teropodoj fakte devenis de flugsa?roj a? prabirdoj kiel arkeopterigo kiuj perdis sian kapablon flugi kaj revenis al surtera vivado. ?i tiu hipotezo ja klarigus kial celurosa?roj estis tiel raraj dum la ?urasio, sed la atesta?oj de fosilioj estas bezonata anta? ol oni povas akturate testi hipotezojn pri la parenceco de progresintaj teropodoj.
- Ordo
Sa?riskioj
Saurischia
- Subordo Teropodoj
Theropoda
La sekva
kladogramo
estas adapti?o de tiu aperinta ?e Hendrickx
et al.
, 2015.
[1]
- ↑
Hendrickx, C.; Hartman, S.A.; Mateus, O. (2015). "An Overview of Non- Avian Theropod Discoveries and Classification".
PalArch's Journal of Vertebrate Palaeontology
.
12
(1): 1?73.
- Carrano, M. T., Sampson, S. D. & Forster, C. A., (2002), The osteology of
Masiakasaurus knopfleri
, a small abelisauroid (Dinosauria: Theropoda) from the Late Cretaceous of Madagascar.
Journal of Vertebrate Paleontology
Vol. 22, #3, pp. 510-534
- Dingus, L. & Rowe, T. (1998),
The Mistaken Extinction: Dinosaur Evolution and the Origin of Birds
, Freeman
- Kirkland
, J. I., Zanno, L. E., Sampson, S. D., Clark, J. M. & DeBlie?, D. D., (2005) A primitive therizinosauroid dinosaurs from the Early Cretaceous of Utah, Nature: Vol. 435, pp. 84-87
- Mortimer, M., (2001) "
Rauhut's Thesis
Arkivigite je
2020-07-29 per la retarkivo
Wayback Machine
", Dinosaur Mailing List Archives, 4 Jul 2001
- Ostrom, J.H. (1969). Osteology of Deinonychus antirrhopus, an unusual theropod from the Lower Cretaceous of Montana,
Peabody Museum Nat. History Bull.
, 30, 1-165
- Paul, G.S., (1988)
Predatory Dinosaurs of the World
Simon and Schuster Co., New York (
ISBN 0-671-61946-2
)
- ----- (2002)
Dinosaurs of the Air
(
ISBN 0-8018-6763-0
):
- Rowe, T., & Gauthier, J., (1990) Ceratosauria. 151-168 in Weishampel, D. B., Dodson, P., & Osmolska, H. (eds.),
The Dinosauria
, University of California Press, Berkley, Los Angeles, Oxford.
-->