Tebo
(respektive
Teboj
la?
K. Bein
) estas la esperanta formo de pluraj historiaj urboj en
antikva Grekio
, kaj krome anka? de
historia metropolo
de
antikva Egiptio
.
La tri grekiaj urboj kun tiu nomo ?iuj en la
antikva greka lingvo
nomi?is Θ?βαι,
latine
havis la formon
Thebae
, kaj en la moderna
greka lingvo
havas la formon Θ?βα (
Thiva
).
- La plej konata el la tri urboj estis la ?efurbo de la grekia pejza?o kaj historia regno
Beotio
. La historiisto kaj verkisto
Homero
nomis ?in "Tebo de la sep pordegoj" (
Thebe Heptapylos
). Dum la epoko de
antikva Grekio
la urbo estis la centro de la inter?tata
Beotia Ligo
. Nuntempe la urbo estas kompare eta; dum la jaro 2001 ?i havis 23.820 lo?antojn.
- Kroma urbo kun tiu nomo estis la centra lo?loko ?e la
Pagasea Golfo
de la
Egea Maro
en la historia grekia pejza?o kaj regno
Tesalio
. La urbo hodia? nur konsistas el antikvaj ruinoj kaj ne tutcerte estas identigata, sed probable identas kun la loko
Filake
(Φνλακη). ?ar la beotia urbo Tebo probable estis fondita de setlistoj venintaj el Tesalio, probablas kultura interrilato inter la du urbonomoj. Signifa la tesalia urbo nur i?is post la militoj inter Grekio kaj Persio dum la
5-a jarcento a.K.
. Dum la jaro
217 a.K.
la tesalia urbo Tebo konkeri?as fare de armeo de la re?o Filipo la 5-a de
Makedonio
kaj dumtempe nomi?as
Filipopolo
(Φιλιππ?πολι?).
- La tria greka urbo Tebo trovi?is ?e la marbordo de
Malgrandazio
en la proksimeco de la urbo
Mileto
. Dum la jaro
404
a?
403
a.K. ?i transdoni?as de la urbo Mileto al la regno de la insulo
Samoso
.
Sekve pli da informoj pri la historie plej grava el la tri samnomaj urboj, do Tebo en
Beotio
:
La mita historio de la urbo Tebo en
Beotio
ri?as je legendoj pri interalie
Heraklo
,
Dionizo
kaj
Lajo
. La urbo estas la naski?ejo de
Edipo
kaj liaj idoj
Eteoklo
,
Poliniko
,
Antigona
kaj
Ismena
, kiuj cixuj havas tragikan sorton. La antikva urbo Tebo en Beotio situis en fontori?a, monteta kaj tre fekunda pejza?o rande de granda ebena?o. La urbo - a? unue fortika?o, ?irka? kiu poste kreskis lo?loko - la? la legendo estis fondita de la
feniciano
Kadmo
, post kiam li estis mortiginta mitan drakon, kiu terurigis la teritorion.
Fakte en la loko de la posta urbo Tebo eksetlis
fenicianoj
kaj greklingvanoj el
Tesalio
kaj
Malgrandazio
. Protekte de la urbo estas konstruita fortika ?tona remparo kun sep pordegoj, kio motivigas la verkiston
Homero
nomi la urbon la "Tebo de sep pordegoj", kontraste al la
egiptia urbo Tebo
, kiu li en sia verko
Iliado
nomas la "Tebon de cent pordegoj". Pli kaj pli la venintoj el Tesalio mar?enigas la aliajn urbanojn.
Al la posteuloj de la mita re?o
Kadmo
apartenis la filo de
Lajo
,
Edipo
, kiu fine persekutite devis transdoni la regadon de la urbo al siaj filoj
Eteoklo
kaj
Poliniko
, kun la interkonsento ke ?iu el la du regu alterne dum po unu jaro. Post lia unua re?a jaro, Eteoklo rifuzis transdoni la re?econ al sia frato. Poliniko foriris al la greka urbo
Argo
, ?efurbo de la greka regno
Argolando
sur la duoninsulo
Peloponezo
, kaj tie kolektis armeon por konkeri Tebon kaj perforte preni la re?an postenon, je kiu li rajtis. Ekestis arda batalo pri la urbo: ?e ses el la sep pordegoj de la fortika ?irka?urba
remparo
, venkis la soldataro de Eteoklo, kaj ?e la sepa pordego la du fratoj en persona interbatalo mortigis sin reciproke. Dudek jarojn pli poste la? la legendo venis plia atako de la filoj de la kunbatalintoj de Poliniko, kiu fini?is per malvenko de la Tebanoj kaj per la detruo de la antikva beotia urbo Tebo.
La beotia urbo Tebo unuafoje kun aliaj lokoj borde de la
Egea Maro
mencii?as en teksto de la
egipta lingvo
?irka? la jaro
1355 a.K.
, dum la regotempo de
faraono
Amenofiso la 3-a
. En tiu teksto ?i skribi?as
. Probable la urbo jam dum la
mikena epoko
estis la ?efurbo de
Beotio
kaj urbo grava en la tuta mondoparto de la orienta
Mediteranea Maro
.
nuntempaj ruinoj de la centra fortika?o de la urbo
Arkeologiaj elfosa?oj videbligis signifan palacon el la
mikena epoko
, eble sekva?on de la legenda fortika?o de la mita re?o
Kadmo
. Inter multnombraj trova?oj estis pli ol cent valoraj
asiriaj
sigeloj el la
13-a jarcento a.K.
, kiuj pruvas ampleksajn politikajn kaj komercajn rilatojn al la reganto de
Asirio
. Evidente la regno
Beotio
estis internacie signifa. Iuj historiistoj (inter alie pro mencioj en historiaj tekstoj de la
hititoj
) supozas, ke la urbo dum la
14-a
kaj
13-a jarcento a.K.
estis la gvida potenco en
antikva Grekio
. Indiko por tio anka? estas, ke Tebo en la verko
Iliado
de
Homero
estas la unua ?tato menciata en la listo de ?ipoj, ne la urbo
Mikeno
de la re?o
Agamemno
. ?irka? la jaro
1200 a.K.
la urbo estis detruita, sed poste reeklo?ita.
Dum postaj tarcentoj la urbo apartenis al la inter?tata
Beotia Ligo
kaj i?is ?efurbo de la Ligo. Dum la jaro
728 a.K.
Tebo la? raporto de
Aristotelo
de la urbo
Korinto
ricevis novan le?aron. Dum
507 a.K.
la urbo komencis militon kontra? la
urbo?tato
Ateno
, sed en tiu milito estis venkata. Dum la militoj inter Grekio kaj Persio de la
5-a jarcento a.K.
la urbo batalis flanke de la
Persa Imperio
kaj kune kun la persoj estis venkita. La reputacio de la urbo sekve en Grekio estis tiom forte dama?ita, ke la urbanoj de
Ateno
per la starigo de demokratiaj konstitucioj en la urboj de Beotio pli kaj pli rompis la influon de la urbo Tebo kaj sekve sukcesis atingi hegemonion en la regiono. Dum la jaro
456 a.K.
?iuj beotiaj urboj krom Tebo i?is anoj de la
Atika Ligo
, sed jam na? jarojn pli poste denove malali?is. Samtempe la malnova aristokrata konstitucio de la urbo estis revalidigita. En la
Peloponeza Milito
inter
Ateno
kun aliancanoj kaj
Sparto
kun aliancanoj dum la lastaj tri jardekoj de la
5-a jarcento
la beotia urbo Tebo estis inter la plej ardaj malamikoj de Ateno. Kiam post la forpu?o de la demokratia regado en Ateno la 30 tiranoj kreis teruran re?imon en la urbo, la fu?intoj el Ateno kolekti?is aparte en Tebo kaj de ?i-tie dum
403 a.K.
, la lasta jaro de la milito, konkeris unue la malgrandan limfortika?on
File
kaj poste la havenon
Pireo
. Sekve de tiu evoluo en Tebo revalidi?is demokratia konstitucio. Post la milito la urbo Tebo estis tre ri?a.
Dum la postaj jardekoj la urbo plurfoje militis kontra?
Sparto
. Dum
338 a.K.
la urbo estis konkerita de la re?o
Filipo la 5-a
de
Makedonio
, kaj tri jarojn pli poste ribelas kontra? la filo de Filipo,
Aleksandro la Granda
, kiu reage detruis la urbon, lasante nur la domon de la poeto
Pindaro
. Dum tiu batalo mortis 6.000 urbanoj kaj 30.000 pliaj sekve estas vendataj kiel sklavoj. Dum la jaro
315 a.K.
la urbo sub makedona regado estis rekonstruita, sed dum la antikva epoko neniam reatingis la anta?an signifon.
Meze de la
2-a jarcento a.K.
la urbo konkeri?is de la
romia
armeo. Post perdo de du gravaj bataloj la lo?antoj de Tebo fu?is al la duoninsulo
Peloponezo
, kaj la urbo ekdisfalis. La geografo
Pausanias
iom poste nur trovis la antikvan fortika?on kaj iujn templojn. Fine de la
2-a jarcento a.K.
la urbo jam preska? komplete estais disfalinta.