La
Nebulozo de la Krabo
Resta?o de supernovao
(a?
SNR
angla siglo el
Supernova remnant
) estas la materialo allasita de giganta eksplodo de
supernovao
. Tio povas okazi la? du manieroj: kiam stelo tre densa elfinas sian nuklean fuelon, kaj kolapsas sur sin mem pro propra forto de
gravito
, a? kiam
blanka nano
akumulas sufi?e da materialo el
kamarada stelo
?is atingi la mezuron de kriza maso kaj tial alkuras al la sama sorto. En amba?aj kazoj, la rezulta eksplodo fortege eligas la plej grandan parton a? la tutan materion konstituantan la stelon mem.
En la kazo de eksplodo de densa stelo, la stela nukleo povas kolapsi tiom rapide ke formi?as objekto ekstreme kompakta konstituata de
degenera materio
(stato de materio densega). ?enerale temas pri
ne?trona stelo
a? foje de
nigra truo
, taksata kiel “resta?o de kompakta supernovao”. En ?iuj eksplodoj, la eksternaj tavoloj de la stelo estas eligataj perla rapido de miloj da kilometroj la?sekunde, originante
gasan
kaj
interstelan polvaran
nubon ekspansiantan. Tiu nubo, kiu kolektas anka? la
interstelajn rezidua?ojn
flosantajn en la zono, kaj kiu estas ofte trairita de koliziaj ondoj generitaj de la eksplodo mem a? de la interago de la nubo kun la interstela rezidua?aro, estas vortigita per “resta?o de supernovao”.
Resta?o de la supernovao
1987A
Kompakta supernovaa resta?o, kiam ?i ekzistas, devus stari en centro de la tuta gasmaso, kaj en certaj kazoj tiel okazas (kiel en la Nebulozoj de la Krabo kaj en tiu de la Veloj. Tamen ofte la eksplodo estas malsimetria: la plejgranda paro de gaso iras al unu direkto dum la kompakta objekto “separita” iras al alia direkto per rapido kiu povas superi la 200 km/s. Tiukaze la kompakta objekto eli?as rapidege (apena? malmultaj centoj da lumjaroj!) el la supernovaa resta?o kaj tiam malfacilas kapti la rilatojn de unu kun la alia.
Supernovaa resta?o prezenti?as kiel objekto efemera: ene de malmultaj miloj da jaroj ?i pulvori?as en la interstela medio, kiun ?i ri?igas per pezaj elementoj jam produkti?intaj en la dumviva stelo, kaj tiel malaperas. Spite de tio, la observeblaj resta?oj estas multnombraj ?ar la supernovaoj eksplodas kun la ofteco de unu ?iudekjare en nia galaksio. La kompaktaj objektoj, male, estas senmortaj a? preska?..
La plej fama resta?o de supenovao kaj ofte observata per profesiaj teleskopoj, anka? se malfaciligite pro ?ia granda malproksimeco, estas tiu de
Supernovao 1987a
, kies eksplodo estis observita el la tero la
23-an de februaro
1987
, en la
Granda Magelana Nubo
, je distanco de 168000 lumjaroj. Multe malpli fora estas la Nebulozo de la Krabo, resta?o de eksplodo observita en
1054
kaj registrita de ?inaj astronomoj, en kies centro ku?as en juna ne?trona stelo.
- Knut Lundmark, Suspected New Stars Recorded in Old Chronicles and Among Recent Meridian Observations, Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 33, 225-238 (1921) Voir en ligne [archive].
- Edwin P. Hubble, Novae or Temporary Stars, Astronomical Society of the Pacific Leaflets, 1, 55 (1928) Voir en ligne [archive
- E. Fermi, On the origin fo comsic rays, Phys. Rev. (1949) 75 1169-1174.