Sango el vundita
fingro
.
Sango kolektita pere de sangodonado.
Sango
estas
likvo
de
animaloj
, kiu cirkulas en la
arterioj
,
vejnoj
kaj transportas spirgasojn, diversajn materialojn al kaj el la
?eloj
. Fakte oni transportas
nutra?ojn
kaj
oksigenon
al la ?eloj, dum oni transportas metabolan for?eta?ojn el la samaj ?eloj.
[1]
Kiam ?i atingas la
pulmojn
, okazas gasinter?an?o kiam la
karbona dioksido
estas difuzata for el la sango en la
pulmaj alveoloj
kaj la oksigeno estas difuzata en la sango. Tiu oksigenigita sango estas pumpita al la maldekstra flanko de la
koro
en la pulma vejno kaj eniras en la maldekstre
a?riklo
. De tie ?i pasas tra la mitra valvo, tra la
ventriklo
kaj sendita al la tuta korpo fare de la
aorto
. Sango enhavas
antikorpojn
, nutra?ojn, oksigenon kaj multajn aliajn kompona?ojn por helpi la korpon funkcii.
?e
vertebruloj
la sango estas komponata el
globuloj
solvitaj en
sangoplasmo
. Plasmo, kiu konstituas 55% el la sangolikvo, estas ?efe akvo (92% el la volumo),
[2]
kaj enhavas dissolvitajn
proteinojn
,
glukozon
, mineralajn
jonojn
,
hormonojn
, karbondioksidon (plasma estas la ?efa rimedo por ekskreciprodukta transportado), kaj
sango?eloj
mem.
Albumino
estas la ?efa proteino en plasmo, kaj ?i funkcias por reguligi la koloidan
osmozan premon
de la sango. La sango?eloj estas ?efe
eritrocitoj
(nomitaj anka? ru?aj sango?eloj a? globuloj),
le?kocitoj
(nomitaj anka? blankaj sango?eloj a? globuloj) kaj
trombocitoj
. La plej abundaj ?eloj en vertebrula sango estas ru?aj globuloj. Tiuj enhavas
hemoglobinon
, nome ferenhava proteino, kiu faciligas oksigentransporton per reversebla ligo al tiu
spira
gaso kaj ege pliigas ties solveblon en sango. Kontraste, karbondioksido estas preska? tute transportita ekster?ele dissolvita en plasmo kiel jonoj de
hidrokarbonato
.
Vertebrula sango estas brilru?a kiam ties hemoglobino estas oksigenita kaj malhelru?a kiam ?is estas senoksigenata. Kelkaj animaloj, kiaj
krustacoj
kaj
moluskoj
, uzas
hemocianinon
por porti oksigenon, anstata? hemoglobinon. Insektoj kaj kelkaj moluskoj uzas fluida?on nome
hemolimfo
anstata? sangon, kun diferenco ke hemolimfo ne estas enhavata en fermita
kardiovaskula sistemo
. ?e plej insektoj, tiu "sango" ne enhavas oksigenportajn molekulojn kiaj hemoglobino ?ar ties korpoj estas tro malgrandaj por ties
tra?ea sistemo
kiu ne havigas oksigenon.
Makzelhavaj vertebruloj
havas adaptan imunsistemon, bazita ?efe sur le?kocitoj. Tiuj helpas rezisto infektojn kaj parazitojn. Trombocitoj estas gravaj por la
koaguli?o
de la sango.
Artropodoj
, kiuj uzas hemolimfon, havas
hemocitojn
kiel parto de sia
imuna sistemo
.
Sango estas cirkulata ?irka? la korpo tra
sangaj vaskuloj
pere de pumpagadi fare de la
koro
. ?e animaloj kun
pulmoj
,
arteria sango
portas oksigenon el spirita aero al la histoj de la korpo, kaj
vejna sango
portas karbondioksidon, ruboprodukto de
metabolo
produktita de ?eloj, el la histoj al la pulmoj por esti forspirita.
Sango donas 7-10 % de la korpopezo de homoj.
Medicinaj terminoj rilataj al sango often ekas per
hemo-
a?
hemato-
el la greka vorto α?μα (
haima
) por "sango". En terminoj de
anatomio
kaj
histologio
, sango estas konsiderata specializita formo de
konektiva histo
, pro ties origino en
ostoj
kaj estado de eblaj molekulaj fibroj en la formo de fibrinogeno.
La eraj elementoj ?eestantaj en la sango esti?as, en
vertebruloj
, per
?eloj
produktitaj en la
osta medolo
. Esceptoj estas
birdoj
, sen osta medolo, pri kiuj produktado de iuj sangaj ?eloj okazas en
glando
de ilia
kloako
.
Hemoglobino
, nome
globula
proteino
verde = hemgrupoj
ru?e kaj blue = proteinaj subunuoj
?emia formulo de
hemoglobino
Sango plenumas multajn gravajn funkciojn ene de la korpo kiaj:
- Liverado de
oksigeno
al histoj (lige al
hemoglobino
, kiu estas portata en eritrocitoj)
- Liverado de nutra?oj kiaj
glukozo
,
aminoacidoj
, kaj
grasacidoj
(dissolvitaj en la sango a? lige al
plasmoproteinoj
(ekz., sango-
lipidoj
))
- Formovado de rubo kia
karbona dioksido
,
ureo
, kaj
laktata acido
- Imunigaj funkcioj, kiaj cirkulado de
le?kocitoj
, kaj detektado de fremda materialo fare de
antikorpoj
- Koaguli?o
, nome reago al rompo de sangotubo, nome konverto de sango el likvo al duonsolida gelo por haltigi sangover?adon.
- Mesa?aj funkcioj, kiaj la transporto de
hormonoj
kaj la signalado de dama?o de
histoj
- Regulado de korpa
pH
- Regulado de kerna
korpotemperaturo
- Hidra?likaj
funkcioj
Kio estas ene de sango el la
Akademio ?an
Sango estas 7% el la homa korpopezo,
[3]
[4]
kun avera?a denseco de proksimume 1060 kg/m
3
, tre proksime al denseco de pura akvo de 1000 kg/m
3
.
[5]
Avera?a plenkreskulo havas sangovolumon de ?irka? 5 litroj,
[4]
kio estas komponata el plasmo kaj kelkaj tipoj de ?eloj. Tiuj sango?eloj (kiuj estas nomataj anka?
globuloj
,
korpuskloj
a? "
formitaj elementoj
") konsistas el eritrocitoj (
ru?aj sango?eloj
), le?kocitoj (
blankaj sango?eloj
), kaj
trombocitoj
. La? volumo, la ru?aj sango?eloj konstituas ?irka? 45% el la tuta sango, la plasmo ?irka? 54.3%, kaj la le?kocitoj ?irka? 0.7%.
La tuta sango (plasmo kaj ?eloj) montras ne-ne?tonan sango-
viskozecon
; ties fluecaj propra?oj estas adaptita al fluo efektive tra fajnaj sangotuboj kun malpli da rezisto ol plasmo per si mem. Aldone, sed la tuta homa hemoglobino estus libera en la plasmo pli ol esti enhavata en la ru?aj sango?eloj, la cirkulaj fluida?oj estus tro viskoza por ke la kardiovaskula sistemo funkciu efike.
Resume la sangokonsisto komponi?as el jeno:
Nombro de diversaj sango?eloj ?e placentuloj en sango
- eritrocito 5 milionoj/mm
3
- le?kocito 5-10 mil/mm
3
- trombocito 150 mil ? 500 mil/mm
3
-
Homa sango frakciita per centrifugado. Videblas plasmo (supre, flava tavolo), avelkolora ?irmo (meze, fajna blanka tavolo) kaj eritrocita tavolo (funde, ru?a tavolo).
-
Sangocirkulado: Ru?a = oksigena, Blua = senoksigena
-
Ilustracio montranta formitajn elementojn de sango.
-
Du tuboj de sango kun EDTA-antikoagulantoj.
Maldekstra tubo: post starigo, la eritrocitoj setlis ?e la fundo de la tubo.
Dekstra tubo: enhavas libere kolektitan sangon.
Sangoprodukto
estas ajna komponanto de sango kiu estas kolektata el donanto por ties uzado en
sangotransfuzo
. Kompleta sango estas malofte uzata en transfuza medicino nuntempe; plej sangoproduktoj konsistas el specifaj procezitaj komponantoj kiaj eritrocitoj, sangoplasmo, a? trombocitoj.
La
faktoro de von Willebrand
(en angla, vWF) estas glikoproteino de la sango kiu intervenas en la dekomenca momento de la hemostazio. ?ia funkcio, kun la fibronektino estas permesi ke la
platetoj
kuni?u stabile al la surfaco. La
geno
kiu kodigas la sintezon de la unueco de faktoro de von Willebrand estas en la
kromosomo
12.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo
Sangogrupo
.
Oni distingas precipe kvar grupojn, kiuj nomatas A, B, AB kaj O.
Hemostazo
estas procezo por malhelpi kaj ?esigi sangadon, signifante konservi sangon ene de difektita sanga vaskulo (la malo de hemostazo estas
hemoragio
). ?i estas la unua etapo de vundokuracado. ?i tio implikas
koaguli?on
, sangon ?an?i?antan de likva?o al
?elo
. Sendifektaj sangaj vaskuloj estas fundamentaj por moderigi la emon de sango formi
emboliojn
. La
endoteliaj
?eloj de sendifektaj angioj malhelpas koaguli?on de sango kun heparin-simila molekulo kaj trombomodulino kaj malhelpas trombocitan agregon kun nitrogen-monoksido kaj prostaciklino.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo
Hematologio
.
Sangotransfuzo.
Sangotransfuzo
estas ?enerale la procezo de ricevado de sangproduktoj en onies cirkuladon intravejne. Transfuzoj estas uzitaj kontra? diversaj malsanoj por anstata?igi perditajn komponentojn de la sango. Fruaj transfuzoj uzis tutan sangon, sed moderna medicino ofte uzas nur komponentojn de la sango, kiel ekzemple
eritrocitoj
,
le?kocitoj
,
plasmo
, koaguli?faktoroj, kaj trombocitoj.
Tradicie oni konsideras, ke la transsendo de genetikaj elementoj el gepatroj al filo okazas per la sangotranspaso. Tio estas nur ?enerala kredo, kio nur dum la lastaj jarcentoj oni science prilaboras kaj pritraktas.
[6]
- ↑
http://www.merriam-webster.com/dictionary/blood
- ↑
The Franklin Institute Inc.
Blood ? The Human Heart
. Arkivita el
la originalo
je 2009-03-05. Alirita 19a de Marto 2009.
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2009-03-05. Alirita 2015-07-16.
- ↑
Alberts, Bruce (2012).
Table 22-1 Blood Cells
.
Molecular Biology of the Cell
. NCBI Bookshelf. Alirita 1a de novembro 2012.
- ↑
4,0
4,1
Elert, Glenn and his students (2012)
Volume of Blood in a Human
.
The Physics Factbook
. Arkivita el
la originalo
je 2012-11-03. Alirita 2012-11-01.
- ↑
Shmukler, Michael.
Density of Blood
.
The Physics Factbook
(2004). Alirita 4a de Oktobro 2006.
- ↑
Vidu O. Forst de Battaglia,
La mistero de l'sango
, Heroldo de Esperanto, Scheveningen, Koln, 1933.
