Ajatolo
Sejed Ruhollah Musavi ?omejni
(naski?inta la
21-an de septembro
1902
- mortinta la
3-an de junio
1989
, en aliaj okcidenta lingvo foje la? la anglalingva litinliterigo de lia nomo
Seyyed Ruhollah Moosavi Khomeini
) estis
Irana
?ijaisma
islama
kleriko
, marjo (religia a?toritato), kaj la politika gvidanto de la
Irana revolucio
de 1978-79, en kiu la registaro de la
?aho
estis forpelita. Post la revolucio, ?omejni fari?is la ?ef-gvidanto de la Islama respubliko de Irano, kaj tenis tiun pozicion ?is lia morto. ?omejni anka? estis tre influa kaj origina islama
politika filozofo
. Post la revolucio li fari?is mondfama figuro, ofte vidata kiel simbolo de religia fundamentismo kaj malprogresemo en la okcidenta mondo.
?omejni naski?is en la urbo ?omejn, 300 kilometroj sude de
Teherano
, kaj lia patro estis ayatolaho. Li estis
sejed
(a?
sajid
), honora titolo kiu estas donata al viroj kiuj devenas de la profeto
Mohamedo
. Lia patro estis mortigita kiam li estis nur kvin monata. ?omejni instruis pri filozofio, islamaj juro kaj islama historio por jardekoj anta? ol fari?i politike aktiva. En 1963 ?omejni estis deklarita marjo (
marja
), alivorte religia a?toritato kiu raitas fari le?ajn decidojn pri islamaj le?oj kiujn kredantoj devas sekvi. Por
usuloj
, la marja estas la plej altaj a?toritatoj post la profetoj kaj la imamoj.
En tiu jaro, la ?aho
Mohamed Reza Pahlavi
anoncis sian "blankan revolucion", programo de modernigo de la lando kiu inkluzivis la donadon de la rajto vo?doni al virinoj, kaj kampanjojn por eduki la tutan popolon, kaj abolicii fe?dalismon. La proponitaj reformoj estis vidataj kiel minaco de la ?ijaismaj klerikuloj, ?ar ili limigus la povon de ?ijaismo en la kampoj de eduko kaj de la familiaj le?oj. Krome, multaj el ili venis de la klaso de la ter-posedantoj, kiuj estis rekte minacataj de la reformoj. En januaro 1963, ?omejni organizis asembleon de la plej gravaj marja en la urbo
?omo
, kaj poste li faris deklaracion en kiu li forte atakis la ?ahon kaj liajn planojn. La 3-an de junio 1963, ?omejni denuncis la ?ahon en publika parolado. Du tagojn poste, li estis arestita. Kiel reago estis tri tagoj da perfortaj protestoj en la tuta lando kaj mortis 400 homoj. ?omejni estis liberigita en 1964, kaj li denove denuncis la ?ahon pro la fakto ke li kapitulaciis al
Usono
donante diplomatian imunecon al Usonaj militistoj en Irano. Li estis denove arestita kaj ekziligita. Li pasis 14 jarojn en ekzilo, plej parte en la sankta urbo
Na?af
, en
Irako
.
Dum la fruaj sepdekaj jaroj, ?omejni donis serion da prelegoj en Na?af pri lia teorioj pri Islama registaro, kiuj poste estis publikitaj en libro nomita
"Hokumat-e islami. Velayat-e faqih"
(Islama Registaro. La a?toritato de la juristo). ?i tiu libro estas lia plej fama verko, kaj en ?i li klarigis lian teorion pri regado de landoj (je tiu epoko): la? li la le?oj de la socio devus bazi?i sur la le?oj de dio (la
?ario
) kiuj kovras ?iujn aspektojn de la homa vivo. ?ar la islamaj juristoj a? Faqih estas la plej bone informitaj pri islama juro, la lando devus esti regata de Faqih kiu bone konas islaman juron kaj justeco. Regado fare de monar?oj a? elektitaj asembloj estas kontra?-islama. ?i tiu sistemo de klerika regado estas necesa por malpermesi korupcion, nejustecon kaj malproksiki?on de la vera islamo, kaj anka? por detrui kontra?-islamajn konspirojn de eksterlandaj potencoj.
Kasedoj kun liaj prelegoj fari?is kutimaj en la bazaroj de Irano, kaj li fari?is la plej populara figuro de la opozicio kontra? la ?aho.
Dum 1978 estis multaj protestoj kontra? la registaro de la ?aho, kaj multa malstabileco kaj perforto en Irano. En septembro 1978 la Iraka registaro de
Saddam Hussein
devigis ?omejni forlasi Irakon, pro premoj de la Irana registaro, kaj li fu?is al Parizo, de kie li da?re incitis la opozicion al la registaro en Irano. En januaro 1979 la ?aho forlasis Iranon, komprenante ke li ne plu havis esperon teni la povon, kaj la 1-an de februaro 1979 ?omejni revenis al Irano, kaj pluraj milionoj da Irananoj venis por saluti lin ?e lia alveno. ?omejni preska? tuj fari?is la estro de la registaro, kaj kiam nova konstitucio estis aprobita dum
referendumo
, li oficiale fari?is la "?efa gvidanto" de Irano.
Sub ?omejni Irano fari?is teokrata lando, kie Islama le?o estis aplikita en aparte rigora maniero. Virinoj estis devigataj porti vualon, la eduka sistemo estis komplete islamigita, punoj kiel ?tonumado estis re-enkondukitaj. Ne-islamaj minoritatoj trovis ke ilia vivo fari?is pli malfacila. La? multaj kritikantoj de ?omejni, li provis reporti Iranon al la mezepoko, kaj en la okcidenta mondo li fari?is simbolo de Islama religia fundamentismo. Tamen en la islama mondo la irana revolucio estis vidita kun ?ojo kaj entuziasmo de parto de la homoj, kiu vidis ?in kiel fortan baton kontra? Usona kaj okcidenta imperiismo.
Dum la regado de ?omejni, Irano anka? batalis kontra? Irako en
sanga milito
kiu dauris ok jarojn, en kiu mortis almena? unu miliono da irananoj.
?omejni fari?is fama tra la mondo anka? pro sia
fatvo
kontra? la brita verkisto
Salman Rushdie
, en kiu li instigis ?iujn islamanojn murdi Rushdie, por puni lin pro la verkado de lia libro "The Satanic verses" ("la satanaj versoj"), kiun multaj islamanoj konsideras blasfema. Kiel rezulto, Rushdie devis vivi sub protektado dum jaroj. La
japana
tradukisto de la romano estis murdita.
Kiam ?omejni mortis en 1989, centoj da miloj da irananoj mar?is la? la stratoj por esprimi sian doloron.