Paul Ambroise VALERY
(naski?inta en la
30-a de oktobro
1871
en
Sete
, mortinta en la
20-a de julio
1945
en
Parizo
) estis
franca
verkisto
kaj
poeto
. Li estis grava reprezentanto de la malfrua
simbolisma
poezifarado ene de la
franclingva literaturo
.
Paul Valery
Valery studis en
Universitato de Montpellier
kaj eklo?is en 1892 en la franca ?efurbo, kie li ani?is al la rondoj ?irka?
Stephane Mallarme
, konati?is kun
Andre Gide
kaj amiki?is kun
Edgar Degas
(
Degas, Danse, Dessin
, 1937). Liaj fruaj, inter 1889-98, skribitaj poemoj estas kolektitaj en la libro
Album de vers anciens
(1921); ili plievoluigis la simbolisman poezion de Mallarme kaj
Paul Verlaine
. Post 1892 Valery komencis skribi la sume 293 kajerojn
Cahiers
(29 vol., 1957-1961), kiuj estis kompletigitaj ?iun matenon de li kaj pliri?igitis ?is la morto de la verkinto per lingvopensoj akraj, eseoj rapidspritozaj, anekdotoj, aforismoj, grafika?oj kaj desegna?oj en ?ina inko. Temoj de la Kajeroj estas detala analizo de la homa interneco (por kio Valery aplikis metodojn de naturscienca
sekco
), de liaj emocioj, sentadoj, animmaltrankvilo, enson?aj fartoj. Celo por la poeto estas laste ne balaste anka? la rekonon de la propra identeco.
Kiel Mallarme kaj Verlaine, anka? Valery estis konvinkita pri la memstara realeco de lingva arta?o kaj liaj teoriaj skriba?oj ?iam denove pritraktas la demandon pri artista konscienco. En
Introduction a la methode de Leonard de Vinci
(1895) li esploris la kreivajn principojn de
Leonardo da Vinci
ekzemple. Aliaj eseaj tekstoj gravaj estas
Discours en l'honneur de Goethe
(1932) a?
Notion generale de l'art
(1935). La kurta sed impresega romanfragmento
La Soiree avec Monsieur Teste
(1895) rakontas la internan realecon de racie observanta geniulo kies ekziston - la? la anta?parolado - "vere ne povus esti etendita je pli ol kelkaj kvaronoj da horo". Enkondukas tiun spiritan romanon - kiu tre furoris inter parizaj intelektuloj - la fama frazo "Malinteligenteco ne estas mia forto".
Anta? ?io per la 3 jardekojn pli malfrue publikigitaj t.n.
Testiana
Valery grave kontribuis al la prikonscienca romanfarado de la moderna epoko (
Lettre de Madame Emilie Teste
, 1924;
Extraits du log-book de M. Teste
, 1926). En la lasta fragmento
Fin de M. Teste
la abstrakcia figuro malaperis en por ?i digna formo, nome ene de la beateco de la nenio.
De 1897- 1900 Valery de?oris en la Ministerio pri defendo kaj estis inter 1900-22 membro de la nova?agentejo
Havas
. Tiam li ?efe okupi?is pri metodika analizo de mensaj kaj psikaj procezoj. Lia literatura renomo bazi?as ?efe sur lirika?oj. Jam per la en 1917 eldonita poemo
La Jeune Parque
pri internhoma konflikto inter intelekto kaj animo/sentoj li furoris inter kritikistoj kaj legantaro. Pli malfruaj verkoj kiel
Le Cimetiere marin
(1920) a?
Charmes
(fina versio ne anta? 1926) da?rigis tiun ?i sukceson. En komentado pri noveldono de
Charmes
en 1929 Valery evoluigis sian programon poetikan pri polifonia interpretadeblecoj de siaj poemoj (kio frape memorigas al oni la koncepti de Mallarme pri la t.n. "malferma arta?o").
La malfruaj proza?oj ampleksis ?efe filozofia?ojn. En
Eupalinos ou L’architecte
(1923) li prezentas teorion pri arkitekturo kaj muziko kiuj estus senpere najbaraj arto?enroj. La verko
Regards sur le monde actuel
(1933) pritraktas la ideologiajn bazojn de moderna politiko. En 1925 li i?is membro de la
Franca Akademio
kaj instruis ekde 1937 kiel profesoro pri poetiko ?e la
Kolegio de Francio
. Prelege li atentigis la literaturon de
Goethe
,
Stendhal
kaj
Voltaire
. i.a. En la drama fragmento
Mon Faust
(1945) kvaza?a "intelekta komedio" pri la motivoj de
Fa?sto
li reprenis centrajn ideojn de la Kajeroj.
Jenas aliaj verkoj de li:
La conquete allemande
(1897),
L’ame et la dance
(1923),
Variete I-V
(1924-1944),
L’Idee fixe
(1932) kaj
Tel Quel
(2 vol., 1941-1943).
Koster, Thomas: "Valery, Paul Ambroise", en:
Microsoft Encarta 2007 Enzyklopadie
, Microsoft Corporation, 2006 (DVD)
- Karl Alfred Bluher, Jurgen Schmidt-Radefeldt (Hrsg.):
Forschungen zu Paul Valery
. (= Thematische Hefte; 1). Kiel 1988.
- Karl Alfred Bluher:
Strategie des Geistes. Paul Valerys Faust.
Klostermann, Frankfurt am Main 1960.
- Hartmut Kohler:
Paul Valery. Dichtung und Erkenntnis; das lyrische Werk im Lichte der Tagebucher.
Bouvier, Bonn 1976,
ISBN 3-416-01301-8
.
- Huguette Laurenti:
Valery et le theatre.
Gallimard, Paris 1973
- Franz Rauhut:
Paul Valery. Geist und Mythos
(=
Epoche der franzosischen Literatur.
Band 7). Hueber, Munchen 1930.
- Jurgen Schmidt-Radefeldt (Hrsg.):
Paul Valery. Philosophie der Politik, Wissenschaft und Kultur.
Stauffenburg Verlag, Tubingen 1999,
ISBN 3-86057-079-X
.
- Ralph-Rainer Wuthenow:
Paul Valery zur Einfuhrung.
(= Zur Einfuhrung. 159). Edition Junius, Hamburg 1997,
ISBN 3-88506-959-8
.
- Joxe Azurmendi:
Poesia eta filosofia: hilobiz hilobi.
In: Joxe Azurmendi:
Filosofia eta poesia.
Jakin, Donostia 2011,
ISBN 978-84-95234-43-8
.
- Benoit Peeters:
Valery. Tenter de vivre.
Flammarion, collection Tandem, Paris 2014,
ISBN 978-2-08-125955-3
.