| Mogola imperio
|
Plena origina nomo:
????? ????? ???
|
|
|
|
|
| historia lando ?
imperio
?
?tato
|
| Geografio
|
| ?efurbo
:
|
|
| Lo?antaro
|
Kvanto de lo?antoj:
|
150 000 000
|
|
|
|
|
|
|
| ?tat-strukturo
|
|
|
|
| Anta?aj ?tatoj:
|
Postsekvaj ?tatoj:
|
| Elstaraj historiaj eventoj
|
| Diplomatiaj Rilatoj
|
|
|
Ne konfuzenda kun
Mongola Imperio
!
Mogola ekspansio en Barato
Mogola imperio
(
perse
:
????? ??????
,
angle
:
Mughal Empire
) estis
imperio
sub islama dinastio en la
hinda subkontinento
(nuna
Barato
) kiu ekzistis inter
1526
kaj
1858
, fondita de
Zahir-ud-din Mohammad Babur
. La regantoj de tiu imperio, kiuj portis la titolon de Granda Mogolo a? Mogulo, devenis de la turka reganto
Timur Lenk
. ?i tiu dinastio fini?is kiam la lastaj resta?oj de la imperio estis konkeritaj de britaj trupoj.
La vorto "Mogolo" venas el la originala regiono de la
Timuridoj
, kiu estas centra-aziaj stepoj anta?e konkeritaj de
?ingis-?ano
kaj poste konata kiel "Mogolistano" ("lando de la mogoloj"). E? se la unuaj mogoloj parolis la
?agatajan
lingvon kaj havis turk-mongolajn kutimojn, ili kutimi?is al la persa kulturo kaj uzis kiel skriblingvo la persan lingvon. Tiel persa literaturo kaj kulturo eniris tiun teritorion. La? kelkaj esploristoj, la esprimo "Mogolo" (a?
Mughal
) reiras al la persa, hinda kaj araba nomo por la mongoloj, emfazante la mongolan originon de la
timurida dinastio
[1]
.
La mogola imperio estis fondita de Zahirudin Babur
Babur
en
1526
, kiam venkis
Ibrahim Lodi
, la lasta sultano de
Delhi
, ?e Batalo de
Panipat
. ?i estis konkerita ?efe de
?er ?ah
dum tempo de
Humajun
.
Akbar
?in kreskigis rimarkinde, kaj ?i kreskis ?is la fino de regado de
Aurangzeb
. Post la morto de Aurangzeb en
1707
, la imperio komencis malpotenci?adi, kvankam ?i tenis la ?ajnon de potenco dum pluaj 150 jaroj. En
1739
, ?i estis venkita de
persa
armeo estrata de
Nadir Shah
. En
1756
, armeo de
Ahmad Shah
rabis urbon Delhi denove. La fina malvenko estis de
Brita imperio
en
1857
.
- La uzbekoj
forpelis la
tjurkan
mongolan
princon
Babur
(kies denaska lingvo estis la
?agataja
) de sia regno en
Ferghana
en
Mezazio
. Babur anstata?e sukcesis konkeri partojn de la aktuala
Afganio
kaj i?i la reganto de
Kabulo
. Danke al supera
kavalerio
kaj
artilerio
, Babur sukcesis venki nombre superan reziston kaj unue konkeris
Pan?abon (Brita Hindio)
, poste konsiderindajn partojn de Norda Hindio, kie en
1526
li proklamis sin
Granda Mogolo
.
- En 1556
,
Akbar
i?is la Granda Mogolo en la a?o de 13, kaj danke al armea lerteco kaj tolerema politiko al la
hindua
plimulto por kiuj li aboliciis la specialan imposton por ne-islamanoj
en 1564
, li sukcesis vastigi la imperion en ?iuj direktoj. Li konkeris la?vice en
- 1605
Post la morto de
Akbar la Granda
,
?ahangir
i?is Grand Mogul.
La persa
kortega kulturo
estis enkondukita en
la ?efurbo
Agra
. La artoj estis popularaj kaj ?ahangir finfine formis la specifan mogolan kulturon tra miksa?o de
islama
,
hindua
kaj
persa
kulturoj.
- ?aho ?ahano
sukcedis ?ahangir
en 1627
kaj konstruis
la Ta?-Mahalon
kaj
la Pavotronon
. Milite, ?aho ?ahano restis malmulte sukcesa.
- ?aho ?ahano movis la ?efurbon de Agra al
Delhio
, kie li konstruis la gigantan fortika?on de
Malnova Delhio
(
Shahjahanabad
), enhavanta tutan grandurbon por la tribunalo kaj la armea garnizono de la grandurbo.
- 1658
: Post onidiroj ke ?aho ?ahano estis malsana, potencbatalo ekis inter liaj filoj.
A?rangzebo
, la tria filo de la ?aho, sukcesis aresti la patron kaj malliberigi lin en
Fortika?o Agra
, kie li mortis 8 jarojn poste. A?rangzebo pliigis la subpremon de la hindua lo?ataro, reenkondukante la impostadon de ne-islamanoj, same kiel malpermesante la konstruadon de hinduaj temploj. Tio ka?zis revenantajn
ribelojn
?irka? la regno. Samtempe fini?is periodo en kiu la mogoloj kondukis abundegan kortegan vivon kaj elspezis grandajn monsumojn por grandiozaj konstruprojektoj. La kultura vivo anka? ne plu estis favorata de la granda mogolo. Malgra? malfacila?oj, A?rangzebo sukcesis donaci al la Mogola Imperio ?ian plej grandan amplekson iam.
- Sub
Muhammad ?haho
(1719-1748
), la Grandaj Mogoloj perdis multon da sia potenco
.
- En 1724
, la mugolo kaj
guberniestro
de la
Dekkana Altebena?o
, Asaf Jah Nizam al-Mulk, deklaris
Hajderabadon
sendependa ?tato. Liaj posteuloj da?re regis super tiu ?i regno ?is la sendependi?o de Hindio
en 1947
.
- La
irana
?aho
Nadir ?aho
invadis Hindion kaj
en 1739
prirabis Delhion, kie li prirabis la Pavo-tronon kaj
la Koh-i-noor
, la plej grandan
diamanton
de la mondo.
- La Brita Orienthinda Kompanio
venkis la
nawab
[2]
de
Bengalio
?e
la Batalo de Pala?i
en 1757
, konkerante tiun provincon de la Mogola Imperio.
- Brita Hindio
estis establita
en 1858
kaj le?e aprobita de la
Brita Parlamento
. La britoj aneksis tion kio restis de la Mogola Imperio.
En la 18-a jarcento, kiam la britoj transprenis kolonian kontrolon super la hinda kontinento pere de la
Brita Orienthinda Kompanio
, la
persa lingvo
estis la kortega, ?tata lingvo
[3]
, ?ia povokodo kaj la
lingvofrankao
(
lingua franca
) dum pli ol tri jarcentoj
[4]
. La celo de la britoj estis anstata?igi la persan lingvon kun la
angla
kiel la ?tatlingvo kun presti?o.
La gepatra lingvo de la reprezentantoj de la dinastio
Babur
, denaskulo de la urbo
Andi?ono
, skribis en siaj memuaroj: “La lo?antoj de Andi?ono estas ?iuj turkoj; Ne estas homo en la urbo a? en la bazaro, kiu ne parolas tjurklingve". Krome, la angla orientalisto E. Denisson Ross skribis ke 'La memuaroj de Babur estis verkitaj en tiu varianto de la turka, apartenante al la
tjurka lingvaro
, kaj kiu estis la denaska lingvo de Babur".
La Mogoloj uzis la 'mansab-a' sistemo. 'Mansabdar' (Mansab-anoj) estis delegitoj de la imperiestro kiu devis prizorgi la lokalajn enspezojn. Ili anka? devis garantii haveblecon de sufice da soldatoj. La kvanto de soldatoj dependis de la grandeco de la koncedita grundo. La 'mansab' estis perdebla per rekta decido de la imperiestro kaj ne venis el heredaj rajtoj, tiel la imperiestro havis grandan povon.
La religio de la Mogola Imperio estis islamo kaj islamo inspiris la politikan sistemon pli malpli forte lau la epokoj.
Babur
, la imperia fondisto, pli insistis pri la turka hereda?o ol pli religio. Dum la
Akbar
-a regado, la ?izia imposto (la tradicia islama imposto pagita de la ne islamanoj) estis forlasita. Dum la sama epoko, la luna
islama kalendaro
estas ansta?igita per sola kalendaro, kiu plu ta?gas por agrikulturo. Aliflanke, anka? estis pli rigoraj imperiestroj, kiel
A?rangzebo
, strikta islamano kiu restarigis la ?izia imposto.
La influo de la Hindua juro malkrekigis sed tute ne malaperis. La imperia sistemo permesis al la hinduanoj konservi kaj konformi?i al la
Hindua juro
. Sametempe, la juro apartigis la? la regionoj, la? la kutima islama sistemo, la minoritatoj povis konservi iliajn jurajn sistemojn, tiom longe kiom ili la ?izia-n pagas kaj ne Prozelitas. La minoritatanoj anka? estis liberigita el la milita servo.
La
Bengala Subaho
estis subdivida?o de la Mogola Imperio enhavanta teritoriojn kiuj nun estas en moderna Banglade?o kaj la barataj ?tatoj Okcidenta Bengalo kaj Odi?o inter la 16a kaj la 18a jarcentoj. Tiu ?tato estis establita post la dissolvo de la
Bengala Sultanlando
, kiam la regiono estis absorbita en unu el la plej grandaj imperioj en la mondo. La Mogoloj ludis gravan rolon en la disvolvigo de la modernaj Bengalaj kulturo kaj socio.
La sesaj unuaj imperiestroj estas konsiderataj kiel la "Honoraj Mogoloj" el la dinastio:
Tiu ?i artikolo estas parta a? tuta traduko de la artikolo
Mogulriket
en la sveda vikipedio,
listo de kontribuintoj
.
- ↑
"
La uzo de Mughal, venanta de la araba kaj persa korupto de Mongolo, kaj emfazanta la mongolajn originojn de la Timurid-dinastio
" .
Prenite la 30-an de oktobro 2018 .
Arkivita
la 30-an de oktobro 2018 .
- ↑
Noto:
Nawab
estas mogola titolo
- ↑
(en)
Ingrid Piller
,
How to end native speaker privilege
- Persian, India’s power code, Language on the Move, la 31-an de majo 2018.
- ↑
(en) Fisher, M. H. (2012).
Teaching Persian as an Imperial Language in India and in England during the Late 18th and Early 19th Centuries
. En: B. Spooner & W. L. Hanaway (Eds.),
Literacy in the Persianate world : writing and the social order
(pp. 328-358). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. Massey, R., & Massey, J. (1968). Lutfullah in London, 1844.
History Today, 18
(7), 473-479.